Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 119

[p. 738]

Kroniek
Albert Westerlinck / Paul Hardy als recensent

Paul Hardy heeft sinds vele jaren - hoeveel zijn het er: dertig of veertig? - boekbesprekingen geschreven over romans in Boekengids, orgaan van het bisschoppelijk gepatroneerde verbond der katholieke boekerijen, en bovendien hoogst verdienstelijk beulenwerk verricht bij het samenstellen van het onmisbaar Lectuur-Repertorium. Bovendien was hij tot voor kort leraar in het normaalonderwijs en schrijft hij geregeld literaire kronieken in de Gazet van Antwerpen. Ik ken de heer Hardy persoonlijk amper, maar het is toch voor iedereen duidelijk dat hij moet behoren tot het mensentype dat een mijner vrienden, die er ook toe behoort, het ‘leesbeest’ noemt.

Sinds het laatste Vaticaans Concilie heeft zich in het katholieke A.S.K.B. en in zijn tijdschrift Boekengids een zeer verheugende koerswending voorgedaan naar een meer tolerante en zowel in menselijk als in cultureel opzicht verruimde benadering van de literatuur. Dit is geschied na een lange periode van dogmatisch klerikalisme en integralisme, dat zijn wanhopig heil zocht in verdoemenis en ketterjagerij. De nieuwere evolutie van Boekengids heeft zeker in grote mate bijgedragen tot het mogelijk maken en scheppen van een klimaat van ideologische cultuurvrede in ons land en het is de grote verdienste van Paul Hardy dat hij dit door zijn jarenlange kritische en bibliografisch-informatieve arbeid wààr heeft gemaakt.

In een tijdschrift als het onze, dat reeds lang vóór Vaticanum II door oude traditie een tolerant standpunt innam en voor een ruim begrip van cultuur en wereld bij de christenen heeft geijverd, komt de waardering voor dit aspect van Hardy's werk van zeer diep.

Door die nieuwe oriëntatie zal het tijdschrift Boekengids overigens veel belangstelling hebben gewonnen, ook in vrijzinnige milieus. Het feit bijvoorbeeld dat Hubert Lampo, een bekend vrijzinnig auteur, de twee bundels kritische opstellen die Hardy uit zijn recensies heeft samengesteld, met een buitengewoon lovende inleiding voorziet, is symptomatisch voor deze gewijzigde situatie. Laten wij ons daarover verheugen.

Bij benadering. Dagwerk van een recensent (Uitg. De Roerdomp, Brecht-Antwerpen), zo luidt de bescheiden titel (mij herinnerend aan de Approximations van de grote Charles Du Bos), die Hardy zijn tweedelige, meer dan

[p. 739]

700 blz. tellende verzameling boekbesprekingen meegeeft. Hij overziet en beoordeelt daarin het romanwerk van 56 Vlaamse romanschrijvers, in alfabetische volgorde gerangschikt. In het eerste deel figureren de schrijvers van A tot K, in het tweede die van L tot W.

De keuze lijkt een beetje arbitrair. De schrijver beweert zich te hebben beperkt tot jongere auteurs en tot enkele ouderen over wie geen ‘overzichtelijke documentatie’ voorhanden is (bijv. Gronon, Mets, Vandeloo, Carlier). Hij heeft vanzelfsprekend het recht een boek te maken zoals hij het wenst, maar hierdoor wordt een hele reeks van onze romanschrijvers uitgesloten: Walschap, Gijsen, Gilliams, Demedts, Duribreux, Daisne, Van Aken, Lampo, Boon, Ruyslinck, Michiels, Claus, Raes, enzovoort. Men zou geneigd zijn te besluiten dat Hardy het groot wild liet lopen en zich met het najagen van het kleine grut tevreden stelde. Toch is dit niet helemaal juist: enkele belangrijke schrijvers, in zijn verzameling van 56, zijn er toch wel.

Het zou trouwens onbillijk zijn Hardy te verwijten dat hij het fruit van derde en vierde keuze niet uit zijn mand heeft gesmeten, want in zijn inleidende ‘Verantwoording’ wijst hij er met nadruk op dat hij in zijn beoordelingen niet uitsluitend en vooral de literaire kwaliteit viseert, doch levenslang in dienst van bibliotheken, scholen, jeugdleiders en vele duizenden anderen ‘informatie over lectuur’ heeft verstrekt. Waarachtige lezers, zegt hij, zijn niet per se ‘literaire’ lezers, al kunnen sommigen het worden.

Als zeer heldere en uitvoerige informatie over de Vlaamse romanproduktie der laatste twintig à dertig jaar is zijn publikatie buitengewoon nuttig. Men zou ze, ondanks de bovenvermelde lacunes (die ik betreur), een soort ‘Romanführer’ van het moderne proza kunnen noemen, waarin inhoud, aard, gerichtheid van elk werk zeer gemakkelijk te zoeken is. Zulk explicatief lexicon kan niet enkel de bibliograaf en de literair-historicus maar ook de gewone boekenvriend veel dienst bewijzen.

En wat denkt de literaire criticus of de literatuurliefhebber met een veeleisende smaak van dit alles? Hij ontdekt in de disparate produktie van Hardy's 56 uitverkorenen een paar grote talenten, een 5 à 6-tal treffelijke schrijvers, die af en toe een zeer goede roman schreven. Dat is in ons landje al een goede vangst, rekening houdend met de talrijke talenten die buiten schot zijn gebleven. En voor de rest liggen de honderden romans die in dit boek worden besproken bedolven in de mist van een grijze middelmatigheid. Hoevele onder deze romans léven nog? Hoevele zijn zelfs pas uit de moederschoot der drukpers gestoten, onmiddellijk gestorven? Hoevele enkele weken, enkele maanden nadien op het slagveld van De Slegte of in de papiermolen? In het tijdperk van het Vlaams analfabetisme waren wij een volk van schilders, in elk dorp een stuk of tien - en vandaag zijn ze nog

[p. 740]

even talrijk. In de huidige tijd van het alfabetisme zijn wij ook een volk van romanciers en poëten geworden, die ons met de stortvloed van hun voortbrengselen overvallen als de duizenden meeuwen van Hitchcock. Het is natuurlijk voor iemand die in de democratie leeft en er veel van houdt, ondoenbaar deze papieren stortvloed in te dammen, te beletten dat deze overvloedige literaire logorhee van derde- en vierderangsromans de lezer bereikt. En toch kan men van mening zijn dat de lezer, zoals hij het recht heeft in zijn kort leven er zoveel mogelijk van te genieten, het recht heeft geïnformeerd te worden over de beste boeken die hij lezen kan, met waarschuwing tegen de mindere kwaliteit.

Deze beschouwing betreft niet Paul Hardy, die als bibliograaf zijn bibliothecarissen en lezers over alle romaneske drukwerken moet inlichten, doch pleit in ons literair alfabetentijdperk voor een strenge literaire kritiek, die het betere en beste boek dient, die vooral de nivellering van onze cultuur door uitbanning van de middelmatige en vulgaire literatuur bestrijdt. Een goede propaganda voor het boek kan bij ons volk slechts geschieden door aanbeveling van de beste boeken. Alleen deze werkwijze is esthetisch en menskundig opvoedend. De rest is nodig ter informatie.

De stijl en de wijze van boek-bespreken verdienen bij Paul Hardy de meeste lof. Hij beschrijft eerst en vooral duidelijk de inhoud, het verloop der intrige, schetst de hoofdkarakters en evoceert de sfeer. Hoeveel besprekingen leest men niet in dag-, week- en maandbladen, waarna men feitelijk nog steeds niet weet waarover het gaat? Verder is hij steeds zakelijk, streeft naar substantie en beknoptheid. Hij zit niet te lanterfanten, te zeuren over details of over zichzelf, maar handelt kernachtig en rustig over de zaak, zonder zichzelf ooit tussen zijn lezer en het boek op te stellen (er zijn van die vervelende narcisten!) en zonder de lezer door langdradigheid te vervelen. Een andere voorname eigenschap van zijn werk is dat het in een helder, voor een ieder begrijpelijk, niet door pedantisme verbasterd en gepolueerd Nederlands is geschreven. Men zou daar tegenwoordig veel geld voor geven. Ten slotte, zijn visie op het kunstwerk verwaarloost de aspecten van de vorm (stijl, structuur en dgl.) geenszins, al brengt de ethische verantwoordelijkheid van zijn informatieve taak uiteraard mee dat de psychologische en wereldbeschouwende aspecten in zijn beoordeling overheersen. Met dié waarde-schatting zou Paul Hardy nu weten - indien ik het hem vroeger niet méér dan eens had gevraagd! - hoe welkom hij als medewerker aan ons tijdschrift zou zijn, indien hij daarvoor de tijd zou vinden.

Zijn twee delen Benadering zijn een kostbaar boek voor bibliotheken, leraars, studenten en een onmisbaar naslagwerk voor professionele en andere ernstige literatuurliefhebbers.