Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 119

[p. 566]

Kroniek
Hugo Brems / ‘De betrachting van de samenstellers’

De ‘illusie’ van de samenstellers (Willem M. Roggeman en Hans van de Waarsenburg) zou beter van pas gekomen zijn in de inleiding van Vijftig na '50. Bloemlezing van de nieuwe poëzie (Standaard Uitg. / P.N. van Kampen & Zn, 1973), waar het o.m. luidt: ‘De versplintering die zich na de tweede experimentele generatie in onze poëzie heeft voorgedaan, is nauwelijks te overzien. Toch was het juist de bedoeling/overweging van de samenstellers om in deze nieuwe bloemlezing een overzicht te geven van de diverse soorten poëzie, die na de Vijftigers werd geschreven.’ Afgezien nog van het subtiele onderscheid tussen de termen ‘betrachting’ (achterflap) en ‘bedoeling/overweging’ (inleiding), is het duidelijk dat zij in dat opzet niet geslaagd zijn. En dat niet zozeer omdat het een onmogelijke opgave zou zijn om een overzichtelijk en tot inzicht brengend panorama van de jongste poëzie samen te stellen. Wel omdat hier met klaarblijkelijke nonchalance en oppervlakkigheid te werk werd gegaan en omdat uiteenlopende onuitgesproken bedoelingen/betrachtingen/overwegingen hier door elkaar schijnen te lopen.

Dat tweede bezwaar hangt nauw samen met het eerste. De samenstellers hebben zich blijkbaar niet de moeite getroost het eerst voor zichzelf en onderling eens te worden over de systematiek en de tendens van wat zij wensten te brengen.

Zij schijnen zich te verschuilen achter de ‘merkwaardige stroomversnelling’ en achter het ‘samengestelde en veelkantige karakter van onze poëzie’ om een hele reeks inconsequenties en slordigheden, gebrek aan synthese en aan samenhang te verbergen.

Immers, wat wil deze bloemlezing eigenlijk, wat zijn haar grenzen? Wil zij een objectief overzicht geven van de verschillende stromingen sinds 1950? sinds of na de vijftigers? een selectie uit het beste wat sindsdien geschreven is, of het meest representatieve, een informatieve ofwel een subjectieve, tendentieuze keuze? Gaat het alleen over de verschillende nieuwe richtingen die elkaar snel opvolgen, over jongerenpoëzie dus, of gaat het over alles wat de jongste 10?, 15?, 20? of 25? jaar gepubliceerd is, en dus mee het uitzicht van die periode bepaalt, ook al is het van oudere dichters

[p. 567]

afkomstig?

Titel, inleiding en keuze laten dat alles in het vage en spreken elkaar in sommige opzichten zelfs tegen.

Kan het al verantwoord zijn de poëzie van vijftig en vijfenvijftig achterwege te laten, dan is het al heel wat minder duidelijk waarom met geen woord gerept wordt over die dichters die meer dan eens in de jongste jaren een belangrijke evolutie doormaakten, en van hun beste en/of interessantste werk na 1960 publiceerden. Ik denk hier met name aan dichters als Claus, Campert, Kouwenaar, Gils, Pernath, Snoek, Vinkenoog, Vroman, of aan oudere dichters als bijv. Ida Gerhardt, Hendrik de Vries e.a.

Zelfs wanneer die dichters zich met hun werk inschakelen in de meest recente tendensen of er de spits van afbijten, komen zij niet aan bod. Nemen wij nu nog aan dat het hier om een niet uitgesproken bewuste - maar alleszins verarmende - beperking gaat, dan wordt het toch nog helemaal duister wanneer we nagaan welke postexperimentele dichters zoal weggelaten worden. Hier betreft het niet meer alleen werk dat het poëzieklimaat meebeleeft of meebepaalt, maar dat ten grondslag ligt aan de vernieuwing en de evolutie ervan. Tevergeefs zal men zoeken naar verzen van Armando en C.B. Vaandrager van Gard Sivik en De Nieuwe Stijl, van J. Bernlef en K. Schippers uit de Barbarber-hoek, van C. Buddingh', van Tirade-dichters als J. Emmens, Chr. van Geel, T. van Deel, van neoromantici als K. Ouwens, J. Waterman, A. Korteweg e.a., van de concrete poëzie rond o.m. De Tafelronde, van belangrijke alleenstaande figuren als J. Hamelink, S. van Messel, enz... Dat is des te verwonderlijker omdat er in de inleiding uiteraard wel over de meeste van die figuren gesproken wordt. Overigens loopt het met de relatie tussen inleiding en bloemlezing helemaal mank. Minstens een dertigtal van de in de inleiding genoemde dichters - die dus blijkbaar voor de behandelde periode representatief of belangrijk geacht worden - komen met geen tekst aan bod. Andersom worden, als ik goed geteld heb, een 17-tal (van de 50) dichters uit de bloemlezing helemaal niet gesitueerd of vernoemd in de inleiding. Een discrepantie, die, zo dunkt mij, alleen aan verregaande slordigheid en nonchalance te wijten kan zijn, en die de eventuele informatieve of didactisch-oriënterende betekenis van deze publikatie grondig ondermijnt.

Het enige waar blijkbaar met zorg over gewaakt is, is het numerieke evenwicht tussen Nederland en Vlaanderen: 25 Vlaamse en 25 Nederlandse dichters, 1 Vlaamse en 1 Nederlandse samensteller, ten slotte zelfs 1 Vlaams en 1 Nederlands uitgeversadres...

Blijft over: een overzicht van de poëtische ontwikkeling na de vijftigers, en daarnaast een ‘bloemlezing van de nieuwe poëzie’. Hoe die laatste, ook

[p. 568]

op zichzelf beschouwd, qua representativiteit en volledigheid mis loopt, hebben we al aangetoond. Over de kwaliteit van de opgenomen verzen zullen we het niet hebben. Subjectieve voorkeur speelt hier een al te grote rol. Wel valt er een en ander te zeggen over de inleiding, die onder de titel ‘De werkelijkheid als uitdaging’, een soort historisch overzicht wil geven, ook genoemd ‘een summiere historische samenvatting’ (10,5 blz.). Zeker is veel van wat daar staat goed en juist.

De voornaamste tendensen worden, min of meer in chronologische volgorde, goed aangegeven. Terecht wijzen de samenstellers op de heterogeniteit en de disparaatheid van de huidige poëtische produktie, en vernoemen zij als belangrijkste evolutielijn ‘een versobering en een toenemende aandacht voor de eenvoudige dingen uit de alledaagse werkelijkheid’ (7). Maar tegelijk laten zij de kans voorbijgaan om aan te tonen hoe de verschillende stijlen en sferen met die hoofdlijn onderling samenhangen, door beïnvloeding, aantrekking en afstoting, hoe '50 blijft doorwerken in positieve en negatieve zin en hoe de traditie van vóór '50 een synthese aangaat met de reactie erna. Wel worden in afzonderlijke gevallen verbanden gelegd, invloeden aangewezen, maar tot een overzichtelijk geheel komt het niet. Natuurlijk wordt poëzie er niet beter op wanneer zij in een genummerd vakje ondergebracht is, maar wie toch een overzicht schrijft, kan er m.i. niet onderuit te zoeken naar samenhang, te systematiseren om inzichtelijker te maken. Ten slotte wordt in zo'n inleiding, of men dat nu wil of niet, een literair-historisch, d.w.z. schiftend, oriënterend, structurerend standpunt ingenomen. Aan die aan het werk immanente eis, is slechts sporadisch en fragmentarisch voldaan. Gevolg is dat de lezer blijft zitten met een onoverzichtelijke veelheid aan tendensen (die dan nog doorkruist worden door nergens geplaatste dichters). Minder informatief maar zeker zo interessant zou het geweest zijn, indien als leidende gedachte bij de ordening een kritisch subjectief, eventueel zelfs polemisch, maar duidelijk omschreven standpunt had gefungeerd. Maar ook dat ontbreekt hier. Alles wijst op een sereen inventariserende bedoeling. Des te pijnlijker wordt het wanneer de samenstellers dan toch één van hun al zo kostbare bladzijden opofferen om in het lang en het breed te wijzen op ‘het kunstmatig op fokken van de neorealistische mythe’, ‘het epigonisme’ bij die dichters en de ‘belangrijke verarming’ die hun poëzie betekent. Dat lijkt erg op een slag onder de gordel.

Daarnaast vallen er een aantal oppervlakkigheden en dooddoeners te constateren van het type: ‘Nog talrijke andere dichters hebben op diverse manieren de werkelijkheid in hun poëzie betrokken, waarbij zij vaak een verhalende inhoud inlassen zoals Dick Hillenius, Kees Ouwens, Kees Wink-

[p. 569]

ler, Rutger Kopland, Wim Gijsen en Hans Vlek.’ (10) Wat die dichters, behalve dan ‘diverse manieren’ met elkaar gemeen hebben, is mij niet duidelijk.

Bloemlezingen zijn nuttige zaken. Zij kunnen op sommige momenten de poëzie stimuleren, zelfs leiding geven. Zij kunnen ook ordenen, de chaos, die alleen voor enkele erfelijk of beroepshalve geobsedeerden toegankelijk was, tot een bewandelbaar landschap ontsluiten. Vooral in die laatste functie vervullen zij, zowel voor de dichter als voor de lezer, een onvervangbare, sociaal en cultureel bemiddelende rol. Daarom kan er geen zorg genoeg aan besteed worden. Het is met de interactie tussen kunstenaar en publiek al triestig genoeg gesteld. Daarom ook deze uit ontgoocheling geschreven afwijzing.