Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 119

[p. 327]

De laatste ronde

Gezelle op geuzenjacht

De zeldzame snuisteraars in het vierde deel (Proza en varia) van Baurs dundrukuitgave van Guido Gezelle's dichtwerken hebben al wel eens van (al dan niet aangename) verrassing innerlijk hun voorhoofd gefronst. Die bundel bevat inderdaad heel wat materiaal dat voor een bepaling van Gezelles mentale geaardheid en voor een nuancering van vele uitspraken i.v.m. zijn (hoe)-veelzijdigheid in aanmerking komt. En dat, m.a.w., ons toelaat om, in het spoor van die andere Nederlander, zo niet de grenzen van de ‘vorm’, dan toch die van het gevestigde karakter van de ‘vent’ telkens weer te overstijgen.

Verloren tussen ander ‘geëngageerd’ rijmwerk liggen daar o.m. ook ergens onder de door Baur toegevoegde titel Epigram, zonder enige waarschuwing, acht vinnige regeltjes agressief in slagorde; regeltjes die voor de lezer op heel wat punten - en vooral op de hoofdpunten - erg onduidelijk blijven. Maar die, afgezien daarvan, van die aard zijn dat men stilistisch over geen zesde zintuig hoeft te beschikken om, ze lezende, met siddering te ervaren wat voor een slagvaardige en scherpgebekte daar aan het woord is. Een overigens vaak superieure en niet zonder reden geduchte vechtjas die, zoals geweten, tijdens de schooloorlog en vroeger heel wat plaatselijke fronten onveilig heeft gemaakt. In de Stadsbibliotheek te Kortrijk zijn enkele documenten bewaard die voldoende licht werpen op dit epigram. Op het schutblad van de 48ste convoluut van zijn Biographies de la Flandre Occidentale schreef de verzamelaar ervan, L. Slosse, de volgende tekst: ‘M. Pycke, onderpastor van Worteghem, zat in de neuze van de De Ridder's, en ze besmeurden eens zijne deure. Daarop dichtte Gezelle:

Het snuistren is uw ambt
En 't zichten van affronten
Uit mensch- en beestendrek,
Uit rat- en ridderstronten.
Daartoe betwist men u
Noch reuk, noch smaak, noch iet:
De zeugen doen dat ook,
Maar eedle Ridders niet!’

Slosse zelf maakte daarbij, een weinig lager op het blad, nog de volgende bedenking: ‘Vergelijkt uit Biekorf, 1912, 366:

De beste kamers zijn 't
die al voor nieten
met goud dat niet en blinkt
het land begieten.

G.G.’

Eerst weze opgemerkt dat dit laatste rijmpje, wegens zijn toon, nauwelijks met het eerste kan vergeleken worden, en, ten tweede, dat Baur in zijn dun-

[p. 328]

druk door zijn normalisering van de tekst de verstaanbaarheid niet verhoogde: hij spelde ridders i.p.v. Ridders. De onovertroffen verzamelaar die Slosse was, voegde er inderdaad zijn bronnen bij, die alles duidelijk maken. Hij laat zijn tekst vergezeld gaan van een prentbriefkaart die de pastoor van Hooglede, E.H. Vande Maele, hem op 15 november 1906 toestuurde m.b.t. de bewuste verzen. De mededeling luidt: ‘Praeclari illi versus G.G. originem habuerunt in Kerckhove tempore R.D. Pycke s(ub)parochi in Worteghem, qui castum liberalem, ā saeculo, Equitum strenui & cum successu impugnavit et ideo per pseudonymum Andriatis in vita privata, ignaviter § scandalose impetitus fuerat. R.D.G.G. hoc audiens responsum misit postridie e domo sua Cortracenā. De his longius feriā III, 20: hujus, si aura faveat. Vale. Gratias.’ Wat, met de hulp van een latinist vertaald, als volgt zou kunnen luiden: ‘Deze roemruchte verzen van G. Gezelle zijn ontstaan in Kerkhove ten tijde van E.H. Pycke, onderpastoor te Wortegem, die in die tijd de liberale clan der De Ridders dapper en niet zonder resultaat bestreed en daarom onder de schuilnaam Andrias(?) in zijn privaat leven laffelijk en op schandalige wijze werd aangevallen. E.H. G. Gezelle, die dat hoorde, zond 's anderendaags een antwoord vanuit zijn woning te Kortrijk. Daarover meer dinsdag, 20 dezer, als de wind goed zit. Vale. Gratias.’

Van het gemeentebestuur van Kerkhove vernamen we intussen dat notaris Vital De Ridder, broer en neef van de twee Gentse hoogleraars, Remi De Ridder en Joseph Bidez, geboren te Wortegem op 21 februari 1841 en overleden te Kerkhove op 28 november 1918, komende van Gent, sedert 1874 te Kerkhove was gevestigd. Van zijn kant meldde ons de archivaris van het bisdom Gent dat Leo Pycke, geboren op 8 mei 1832 te St.-Kornelius-Horebeke, van 15 december 1880 tot 19 januari 1885 te Kerkhove, niet onderpastoor, maar wel pastoor was. Hetgeen ons toelaat het schotschrift te situeren in de hitte van de schooloorlog (1879-1884) en tevens het op zijn juiste waarde te schatten.

Heeft Gezelle het - ten behoeve van de ingewijden - geschreven als een nabeschouwing bij een onappetijtelijk voorvalletje of heeft hij het - wat waarschijnlijker is - aan pastoor Pycke toegespeeld opdat deze daarmee de De Ridders, op een hoger niveau, van repliek zou kunnen dienen?

Vast staat intussen dat, vergeleken met het spokende ‘Geerke’, vele beruchte scheldprozaïsten qua aanleg maar bleekneuzige moddersmijtertjes zijn.

J. Boets

Traduit de l'Americain...

Ik overloop Activité Littéraire, het huisorgaan van Albin Michel, en ik lees op de eerste bladzijde een voorstelling van het boek van Colin Wilson L'Occulte, traduit de l'anglais. Op bladzijde 9 van hetzelfde boekenkrantje staat er informatie over het boek van Joe David La Barbe à Papa, traduit de l'américain... Dat zal wel een uitzondering zijn, dacht ik, al meende ik die formulering toch al vroeger te hebben gelezen. Om het te controleren grijp ik naar Les Livres

[p. 329]

du Mois, het bibliografisch blad waarin alle boeken die in het Frans verschijnen elke maand worden gesignaleerd. Als het om een vertaald boek gaat, wordt er altijd bij vermeld uit welke taal het werd overgezet; zo wordt bijv. bij het boek van Milovan Djilas L'exécution gesignaleerd ‘traduit du serbo-croate’. Maar dan moet ik constateren dat er voor de boeken uit de Angelsaksische wereld duidelijk een systematisch onderscheid wordt gemaakt tussen het land van herkomst. Al wat uit Engeland komt, krijgt als toelichting ‘traduit de l'anglais’; bij al wat uit Amerika werd vertaald, staat ‘traduit de l'américain’. Ik zie op dezelfde bladzijde staan: ‘Victor Canning: L'oeil incandescent. Trad. de l'anglais.’ En vlak eronder: ‘Lewis John Carlino: Le Flingueur. Trad. de l'américain.’

Nu het probleempje mijn aandacht heeft getrokken stoot ik er natuurlijk overal op. In Vient de Paraître, het huisblad van Robert Laffont, ontdek ik nu ook: ‘Norman Mailer: Un Caillou au Paradis et autres nouvelles américaines, traduites de l'américain par Jean Rosenthal.’ En bij Flammarion Actualité Littéraire wordt aangemeld: ‘Barbara Habenstreit: Villes et Civilisation, traduit de l'américain par Ch. Schreider.’ Er is dus duidelijk method in this madness.

Ik zou deze vorm van aanduiding moeten veroordelen want er bestaat geen Amerikaanse taal, maar ik moet onwillig voor mezelf toegeven dat dat ‘traduit de l'américain’ mij eigenlijk enige informatie bezorgt over de karakteristieke leefwereld waaruit dit boek komt. Maar dat zou dan ook gelden voor ‘vertaald uit het Vlaams’ of ‘vertaald uit het Hollands’ en ik kan deze nuancering niet aanvaarden want er bestaat maar één Nederlands, - geen haar op mijn hoofd denkt eraan dat te ontkennen. Maar eigenlijk is het allemaal toch niet zo eenvoudig. Ik kijk nog even in mijn boekenkast. Alle boeken van Bromfield zijn ‘traduit de l'anglais’. Maar er zijn ook nog andere middeltjes om de historische waarheid geweld aan te doen. Ik zie namelijk op een ander boek staan: ‘La Ballade du Café triste par Cursen Mac Cullers et autres nouvelles américaines. Préface et traduction de G.-M. Tracy.’ De inlichting die de verkoop in de hand kan werken vervalst de waarheid niet maar wordt handig doorgespeeld. En toch zou het gek zijn als wij zouden schrijven vertaald uit het Oostenrijks of uit het Zwitsers, laat staan vertaald uit het Belgisch of uit het Vlaams. En nog gekker zou het zijn als we zouden gaan schrijven: vertaald uit het Oostenrijks Duits of uit het Vlaams Nederlands!

Joos Florquin