Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 118

[p. 765]

Kroniek
Willy Spillebeen / De dagdroom van een dichter

- Mais enfin Dangin, bibliofiele Silex-uitgave (1972).
- Ik de grote verliezer, uitgave Van Hyfte-De Coninck, Ertvelde (1973).

Mark Dangin (1935) debuteerde in 1958 en is dus, net als de talrijke dichters na Tijd-en-Mens en Gard-Sivik, bij geen enkele school onder te brengen. Aanvankelijk stond zijn poëzie nogal onder invloed van zijn mentor Gaston Burssens en van Paul Snoek. Maar in feite is hij, onder de dichters van de jongste vijfentwintig jaar, wel degelijk een alleenloper. Minder om zijn ‘romantisch-idealiserende natuur’, zoals hij het zegt in een vraaggesprek (De Vlaamse Gids, mei 1973), kenmerk overigens van heel veel dichters, dan wel om zijn uitgesproken introverte, volkomen op de droom gebouwde poëtische wereld en zijn lang uitgesponnen, eentonige, psalmodiërende versvorm. Zijn hele oeuvre door schept Dangin aan een nieuwe, wazige, poëtische werkelijkheid, die nog het best als een dagdroom kan betiteld worden. Het spreekt vanzelf dat deze roesbeleving ingegeven wordt door onbehagen en vreemdheid tegenover de alledaagse onvrij makende werkelijkheid waaruit de dichter dan ook vlucht. Dangins temperament is immers met van die aard dat het agressief-geëngageerd in opstand zou komen. Hij voelt zich aldoor machteloos en weerloos. Een agressieve houding zou trouwens helemaal niet in te schakelen zijn in de wat wollige, slaperige en grillige wereld van halve gedachten en vage gevoelens die de dagdroom in feite is. Parodie en ironie passen beter in de sfeer; het zijn bovendien voor de weerloze uitstekende middelen om alles en iedereen, in de eerste plaats zichzelf, te relativeren. Hierop berusten opzet en uitwerking van de bundel Mais enfin Dangin. De titel brengt al meteen zelfrelativering ter sprake, maar tevens een wat superieure spot met de anderen, de burgers, hun structuren en vooral hun (schijnheilige) mentaliteit van ‘hoe is het mogelijk’. Geamuseerde relativering van het burgerlijk instituut dat de lakens uitdeelt en de gedragspatronen knipt. Dangin gebruikt voor deze bundel de niet zo nieuwe techniek van de spreuken. Gaston Burssens heeft het hem al voorgedaan. Spreuken zijn inderdaad algemeen aanvaarde en te respecteren waarheden. Ze drukken de spelregels van een bepaalde maatschappij uit. Dangin vervormt en parodieert de spreuk en langs een soms geraffineerd web van allusies en associaties (waarbij dan andere spreu-

[p. 766]

ken vaak meespelen) komt hij ertoe de algemeen aanvaarde ‘waarheden’ finaal op hun kop te zetten. Lang niet altijd slaagt hij in zijn opzet tot parodiëren. Dan schrijft hij nog niet noodzakelijk een zwak gedicht, vaak integendeel, maar de titel doet er in dat geval weinig toe. Dangin schrijft dan een typisch Dangin-gedicht, waarin hij dagdromend zijn wereld vol meisjes schept. Naar mijn gevoel geslaagde gedichten in deze bundel zijn het aanvangsgedicht ‘Wie niet voor mij is, is achter mij’ en het slotgedicht ‘Met de hoed in de hand zet men u overal aan kant’. Het eerst is enerzijds een parodie op het christendom, uitgaande van Christus' woorden ‘Wie niet voor mij is, is tegen mij’ en ‘de man’ (Christus) vertegenwoordigt in feite ieder ‘gezag’ (cfr. later de ‘profeten’) maar tegelijk keert Dangin alles letterlijk om en hij handelt dan over zijn eigen ‘wereld van vrouwen’, waarin ‘de zoon loochenaar (is) van de vader’, waarin het op wetten en normen gevestigde gezag doodgewoon niet meer meetelt. Tevens ironiseert hij ook zijn wereld: de ‘heilbrenger’ brengt in feite de mensheid terug tot de holen. Het slotgedicht, mét de fout in de titel, althans volgens de inhoud van het gedicht (maar dit zal wel bedoeld zijn) handelt over de onderworpenheid, die enkel machteloos maakt. Ook hierin speelt zelfspot een niet onaanzienlijke rol: ‘Hij groette iedere mens en dacht; kon ik / eens mijn hoed ophouden als ik een rechter / ontmoet, een jonge vorst met zijn fans, / ik zou een mens zijn tussen bloemen, / één voor één de stenen uit dit land / weten afbrokkelen.’ (27). In de andere gedichten fungeert de spreuk wel eens gratuit als titel maar wanneer je de Dangin-spreuken (inhoudstafel) na elkaar leest, kan je meteen de ludieke, sterk geërotiseerde dagdroomwereld van deze dichter onderkennen.

Ik de grote verliezer geeft wel explicieter Dangins poëtische wereld weer. Tegenover de ‘profeten’ en de ‘heiligensprekers’ (elders ook de ‘koningen’, de ‘priesters’, de ‘man’) m.a.w. tegenover wat hijzelf in zijn vraaggesprek noemt ‘de ex-cathedra-mentaliteit’ plaatst hij de poëzie ‘het zelfgesmede wapen dat niemand verraadt; / hier leeft geen mens, / hier geldt geen wet tenzij het onbeschreven blad / met een enkele wens.’ (9). Het is duidelijk dat deze wereld een ‘wens’-wereld is en dat de dichter enkel in zijn ‘dromen’ ‘oppermachtig’ is. Zijn ideale wereld ziet hij dan als volgt: ‘zonder huizen, zonder koningen / zonder één geschreven wet’ (11); ‘wij kennen / geen gebod, / geen wet dan een luide lach en genoegens, / gevraagd met een knipoogje en een vers / uit een verjaard dagboek.’ (12); ‘Wij zien hen (de anderen W.S.) nu in het andere paradijs waar / velen vrolijk dansen en iedereen kennen / die genoeg heeft aan woorden, / woorden.’ (13). Dangins vrije wereld is inderdaad een wereld van woorden, enkel te vestigen op papier en/of in de droom. Hier speelt het anarchisme van de dromer,

[p. 767]

die, met een parafrase op de neoromantische Van Schendel kan zeggen: ‘De droom over de daad heft meteen de daad op.’ Wel zou het verkeerd zijn te stellen dat Dangins wereld niets met de werkelijkheid te maken heeft: de dichter gebruikt fragmenten uit de werkelijkheid maar hij herijkt ze a.h.w., hij maakt ze mooier d.m.v. de herinnering. Daar zijn in de eerste plaats de ‘meisjes’, waarrond ieder dagdroomgedicht cirkelt en die zijn hele poëtische wereld vormen: zij bestaan alle binnen Dangins biografie. Als lezer vermoed je dit wel, al zie je ze toch in hoofdzaak als collectiviteit, als surrogaat eigenlijk van de ideale vrouw: ‘de ene vrouw, nog altijd onze laatste liefde.’ (9). Er is in Dangins werk inderdaad een doorlopend streven naar het absolute, de idealiteit. En hier zal de katholieke opvoeding, waartegen hij zich aldoor heeft afgezet, evenals zijn ‘romantisch-idealiserende’ geaardheid, wel mee te maken hebben. Dangins dagdroom is, hoe fragmentair ook, een droom van en een maximaal evaderen naar het paradijslijke. Aldoor is hij er naar op zoek, vandaar zijn onrust, zijn veranderlijkheid: een ander land, een ander huis, een ander meisje. Hij vindt het paradijs waar hij het meest vreemd is, waar hij het minst geconfronteerd wordt met een afstotende, overheersende werkelijkheid. De cyclus Wij in Utopia omvat gedichten over Turkije en Marokko. Geen reisgedichten, maar omschrijvingen van een vreemde wereld, die hij identificeert als zijn ideale wereld: ‘Loop loop nu naar dit land zonder grenzen, / naar een nieuw begin waar alles anders is, / alles een droom die slechts gebeurt / als men wil.’ (25). Hij beseft onderhand ook wel dat zijn wensdromenwereld utopisch is, net als iedere revolutie overigens. De slotcyclus Revolutie in Utopia handelt daarover: het resultaat van een revolutie is een sterke man en dan kan men meteen een nieuwe revolutie aanvangen en ‘Allen worden we koning die ochtend, / we fluiten wat marsmuziek en zoeken als altijd / ijverig naar een straatje zonder einde.’ (42).

Dangins gedichten bevatten veel verhalende elementen, ze zijn zelfs tot op zekere hoogte ingekapselde epische poëzie. Vandaar o.a. het objectiverend hanteren van de hij-persoon (in ‘Mais enfin Dangin’) en de wij-persoon (in ‘Ik de grote verliezer’). Ook de lange verzen met hun spreekritme en hun alledaagse taal wijzen in die richting. Evenwel zijn er de vele sleutelwoorden, die het geheel vervreemden. En daar is vooral die sfeer van de dagdroom: wazige contouren, wollige, lichtelijk beroezende slaperigheid die vrij eentonig aandoet. In de verwoording is er, aansluitend bij de dagdroom, het afdwalen langs beelden en sleutelwoorden, eigenlijk een soms irriterende wervelloosheid die in de beste momenten wel iets litanieachtigs of bezwerends kan hebben. Poëzie met weinig substantie, uitgesponnen met veel woorden.