Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 118

[p. 682]

Kroniek
Albert Westerlinck / Hubert Lampo als essayist

Onder de titel De ring van Möbius (Uitg. Paris-Manteau, Brussel) - de betekenis van deze titel wordt door de schrijver in zijn inleiding gegeven en vindt men in elke goede encyclopedie - verzamelt Hubert Lampo zijn verspreide essays, waarvan het tweede deel hier wordt besproken. Zij zijn op zichzelf beschouwd zeer lezenswaard en bovendien een belangrijke bijdrage tot de kennis van geheel zijn persoonlijke schrijverswereld, want - zoals vaak bij scheppende kunstenaars geschiedt - romancreatie én bespiegeling beide, openbaren de bronnen en structuur van hun eigen, intieme persoonlijkheid.

Men kan deze essays, zoals de schrijver ons voorhoudt, indelen in twee reeksen: beschouwingen op het realistische en op het ‘magisch-realistische’ vlak over de verhouding kunst-leven. Men zou er een derde reeks aan toe kunnen voegen, de bespiegelingen van Lampo over eigen inspiratie en creativiteit, doch in feite liggen deze zonder uitzondering in de magisch-realistische sfeer.

In de reële wereld van feit en tijd bewegen zich de opstellen over Simenon, Lode Zielens en Alain-Fournier. Zij zullen de voorkeur wegdragen van de realistische lezers, die tegenover de irrationele wereld van Lampo's ‘magisch realisme’ onwennig of afwijzend staan. Doch in feite verdient het uitvoerige opstel over Simenon van ieder literair lezer de grootste waardering. Ik heb steeds de indruk gehad dat critici in Frankrijk en het buitenland het werk van Simenon wat vermeden omdat het een haast onoverzichtelijk werkterrein is, dat men slechts na maanden en jaren helemaal doorploegd heeft. En toch is deze veelschrijver een der meest begaafde schrijvers van onze eeuw, niet door zijn detectiveromans maar door zijn talrijke realistisch-psychologische werken. Lampo citeert de belangrijkste titels: Pedigree, La neige était sale, Trois chambres à Manhattan, Lettre à mon ju ge, Les anneaux de Bicêtre e.v.a., waarvan ik de lectuur graag aanbeveel. En zeggen dat men, terwijl deze epische reus, die Balzac evenaart of overtreft, onder ons werkzaam is, hier en daar kan lezen dat de epische romanformule dood is!!! Lampo is (bij mijn weten) in ons taalgebied de tweede die, na Pierre Dubois, uitvoerig over Simenon schrijft, met grondige kennis, fijnzinnige

[p. 683]

aanvoeling en atmosferische evocatie van zijn werk. Een uitmuntend opstel! Op het nuchtere vlak der feiten zijn ook de opstellen over Alain-Fournier en Lode Zielens te situeren. Het eerste is een aanvulling bij Lampo's boek Roman van een roman, gewijd aan Alain-Fournier en zijn Grand Meaulnes, en handelt over ‘de laatste liefde’ van deze neoromanticus, die de jeugdige voorliefde van Lampo heeft veroverd. Het tweede overschouwt het werk van Zielens en analyseert zijn artistieke en menselijke waarde. Lampo spant zich in om hem van stilistische en andere artistieke fouten vrij te pleiten, doch niet iedereen die esthetische waardering voor Zielens' oeuvre en warme genegenheid voor de mens kan opbrengen, zal hem in àl deze artistieke vrijpleitingen volgen.

Een drietal opstellen besteedt Lampo aan eigen levensbeschouwing en creatieve zelfbeleving: ‘Hoe men Flamingant wordt, en hoe men het blijft’, ‘Anti-psychoanalytisch?’ en ‘De vreemde paden van de inspiratie’. Deze beschouwingen sluiten rechtstreeks aan bij zijn romanesk oeuvre, belichten de verhouding van werkelijkheidsimpressies en droom, bewuste en onbewuste, mitsgaders zijn speurtochten naar ‘mythische’ en ‘archetypische’ elementen, in De Goden moeten hun getal hebben en andere werken. Vanzelfsprekend zijn deze bespiegelingen belangrijk voor wie Lampo's ‘magisch realistische’ romans beter begrijpen wil.

In dezelfde irrationalistische verbeeldingssfeer zijn een viertal opstellen geschreven, die men als cultuurhistorische mijmeringen van een vernuftige romantische dromer zou kunnen kenschetsen. Een typerend stuk is gewijd aan Tanchelm, een beruchte ketter uit de 12e eeuw in onze gewesten. Lampo gebruikt niet de geoutilleerde radar van de historische kritiek, die in de dikke nevelslierten van legendevormingen, die zich in de vroege middeleeuwen rond de feiten hebben gevormd, de kleine kernen van waarheid wil ontdekken. Ik verwijs de belangstellenden in dat verband naar de bij mijn weten laatste, belangrijke historisch-kritische studie die door de Leuvense hoogleraar J. De Smet in het huldealbum Et. van Cauwenbergh, werd geleverd. Lampo's standpunt luidt integendeel: ‘Liever dan de nuchtere doch ondanks hun nuchterheid mij lang niet overtuigende argumenten van de koele geesten de vermelden, geef ik de voorkeur aan een heerlijk-romantisch citaat uit de nog steeds verbazend knappe Geschiedenis van Antwerpen (1845) van Mertens en Torfs.’ (147). De romanschrijver, die hier de geschiedenis ziet als een verlokkelijke prooi voor zijn fabulerende creatie, eist hier zijn recht op - en waarom zou hij niet? - tot het scheppen van zijn eigen waarheid. Zijn verbeeldende geest leeft zich uit in zoeken en zwerven in de onbewezen wereld van het hypothetische, het mysterie. Zoals bij elk verbeeldingskunstenaar die, vanaf de eerste drempel van de preromantiek

[p. 684]

tot vandaag, het veld der geschiedenis of van de wereldbeschouwing betreedt, gaat ook bij Lampo dit irrationalisme gepaard met een impulsieve, soms zeer agressieve afkeer van de ‘koele’ ratio, die zich angstvallig beperkt tot de ‘nuchtere’ feiten en de logische redenering.

In dezelfde geest is het essay geschreven over de zogenaamde archeologische vondsten te Glozel (in de buurt van Vichy). Die vondsten werden aanvankelijk door sommigen beschouwd als stammend uit een periode tussen Paleolithicum en Neolithicum, doch werden nadien door een internationale commissie van geleerden beoordeeld als zeer vernuftige vervalsingen. Lampo is zeer goed gedocumenteerd. Zijn verhaal is zeer levendig, hij vertelt zijn bezoek aan het plaatsje met zijn lokaal museum en hangt het meningsverschil tussen voor- en tegenstanders op als een homerisch gevecht met dramatische proporties. En natuurlijk - we konden het verwachten - de ‘officiële’ wetenschap heeft ongelijk.

Ook zijn essay Glastonbury, ééns Avalon geheten heeft dezelfde stilistische kwaliteiten. De schrijver heeft het plaatsje Glastonbury, dat sinds de 12e eeuw met mythische legenden werd omsluierd, zelf bezocht. Het ligt niet zo ver van Bristol in het Somerset-district en werd van in de vroege middeleeuwen geïdentificeerd met het eiland Avalon, waarheen volgens de sagen King Arthur, na de veldslag van Camban dodelijk gewond, zich ging laten verzorgen door een fee. Wandelend door de ruïnes kan Lampo al vertellend zich uitleven in dromen van deze legendenwereld vol fantastische mythen en feeërie. Een hem fascinerende wereld-van-het-wondere waarin alles mogelijk is! Hij evoceert met zijn merkwaardig inlevingsvermogen en zijn bijzonder suggestieve atmosfeerscheppingskracht deze wereld zó sterk, dat men, zoals bij de beste sprookjes en wonderverhalen, zou wensen dat zij wáár kon zijn... Dàt vermag stilistische kracht.

Hubert Lampo bewijst in deze essaybundel dat hij ook hier, zoals in zijn beste romans, over de kunstmiddelen beschikt om de irreële wereld van droomverbeeldingen en andere irrationalia uit de bewuste of onbewuste sfeer, artistiek wáár te maken. Dit vermogen kenmerkt hem trouwens als een der belangrijkste neoromantische auteurs van onze tijd in ons taalgebied. Bovendien bewijst dit boek, getuige vooral zijn opstel over Simenon, dat hij een intelligent en erudiet essayist is op het door hem ‘realistisch’ genoemde gebied. In het Vlaamse essay, dat nog altijd de bloei en de uitbreiding niet heeft die men zou wensen, heeft hij een zeer eigen en belangrijke plaats.