Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 118

[p. 449]

Kroniek
Hugo Brems / Dichters

Een benauwde levenslijn, zo luidt de titel van de jongste bundel van Nic van Bruggen (Paris-Manteau, 1972). De dichter trekt hierin de lijn van zijn vroegere esthetische, enigszins decadent-maniëristische poëzie verder door. Die maniëristische oriëntering, die zowel in de gevoelswereld als in het taalgebruik aanwezig is, blijkt al uit de ruime keuze van motto's van zo uiteenlopende, maar precies in het maniërisme aan elkaar verwante auteurs als Oscar Wilde, P. Snoek, Lucebert, Yan Fleming en A. Roland Holst. (Het maniëristische zit mede in het bij-elkaar-brengen van zo uiteenlopende bronnen.) Ook overeenkomstig de maniëristische traditie varieert de sfeer van weelderige pracht en sensualiteit tot macabere ontluistering. Eros en Thanatos gaan ook hier hand in hand en worden via ingenieuze klank- en beeldassociaties in elkaar verweven:

Van dit lijf de twijfel wekken
met zwart, weerzin en wellust
tot de wijsgeer van het sterven
zijn begeerte scherpt als een ster. (29)

Deze wereld van paradoxen, ambivalenties en incongruenties wordt tot stand gebracht vanuit een koestering van de sensuele klank- en beeldmogelijkheden van de taal.

Men proeve slechts verzen als:

- zij knielt en knievalt als een mes

in het mager marmer van zijn mond. (13)

- vol limonade, soft ice en limousines. (27)

of klankassociatieve verbindingen als: ‘dijende dijen’ (12), ‘huilt en huichelt’ (13), ‘zijn gebed gebiedt’ (14), ‘Dit dierbaar dier’ (14), ‘broze bronstigheid’ (17), enz...

Dat heeft tot gevolg dat deze verzen kunnen boeien om hun virtuoze, verrassende en steeds wisselende taalstructuur, niet onverwant aan die van

[p. 450]

bijv. Dirk Christiaens of vnl. Patrick Conrad. In de beste gevallen ontstaat daardoor een paradoxale eenheid, die een getrouwe symbolische gestalte is van de uiteenlopende en contrasterende existentiële ervaringen van de mens. Bijv. in ‘(naaktfoto)’ (15), ‘Nadien’ (25), of een vers als ‘Finaal’ (23):

In dit landschap
van lichaam en linnen
vliegen lage vogels
over een huid van lucht.

Ik boots mij na
en nader beweegt
trots en tederheid.

De draden die de stilte spant
dragen de slijtige insignes
van roest, spijt en scheuren.

Maar vaker blijft die poëtisch onthullende kracht steken in een woekerende woordbrij, die alle eventuele gevoelslading voor de lezer inauthentiek en onwaarschijnlijk maakt. Artificialiteit is het grootste gevaar van deze poëzie: zij kan de bestaanservaring verstikken of haar boven haar mogelijkheden willen opblazen.

De laatste cyclus, ‘Société Nationale des Chemins de Fer’, valt daar in zekere mate buiten. Deze verzen, die een concreet afscheid onder woorden brengen, zijn veel eenvoudiger en directer van schriftuur. Maar ook hier vindt de dichter moeilijk evenwicht tussen soms al te banale mededeling en poëtische objectivering. Ondanks dat maakt deze cyclus een veel authentieker indruk en bevat enkele zeer goede verzen en strofen, die de sfeer van weemoed en onzegbare triestheid, eigen aan stations, lange treinreizen en een ‘Hotel de Commerce, / met koper en palmen in de gang’ voortreffelijk verwoorden.

_**_*

De jongste bundel van Patricia Lasoen, Het Souvenirswinkeltje van Lukas (Amsterdam-Brussel, Paris-Manteau, 1972) bevat 31 gedichten, gegroepeerd in vier afdelingen. Tegenover haar vorige bundel, Recepten & Verhalen (1971), is er geen wezenlijke evolutie, tenzij dan misschien in het feit dat

[p. 451]

de eigen stemmingen en gevoelens meer op de achtergrond geraakt zijn, ten voordele van een nog sterker objectivering, nog meer inlevende aandacht voor de realiteit. In dat opzicht is er weinig verschil tussen de drie afdelingen ‘Het Souvenirswinkeltje van Lukas’, ‘De fans van Maurice Chevalier’ en ‘Enkele zonnige gedichten’. Telkens weer beschrijven de gedichten een anekdote, een tafereel, een geringe situatie. Het zijn schetsen, portretten en tableaus. In de verwoording van die momentopnamen komt dan op zeer bescheiden wijze een subjectieve stemming mee aan de oppervlakte: meestal weemoed, melancholische verwondering en nauwelijks herkenbaar verdriet om de langzame aftakeling van het leven, de kleurloosheid van het menselijk bedrijf.

De ondergrond van die zeer ingehouden gevoelstoon lijkt mij het contrast tussen een zeer wrang besef van de uitzichtloze absurditeit van het bestaan dat door de tijd onherroepelijk naar de dood gedreven wordt, en anderzijds een liefdevolle aandacht voor het actueel verrassend levende.

Dergelijke gedichten staan of vallen met de mate waarin dat ambivalente besef in het quasi-objectieve tafereel symbolisch gestalte krijgt. Meer dan eens vallen ze: hetzij in melodramatiek, hetzij in een zeer beperkte kopieerlust des dagelijksen levens. Erger nog is het gesteld met de verzen die enkel leven bij de gratie van een woord- of situatiespeling. Enkele gedichten nochtans slagen erin die grondeloze weemoed wel tastbaar aanwezig te stellen. Bijv.:

In het oranje licht
van de septemberavond
staan de mannen voor hun huizen
terwijl de vrouwen bloemen halen
uit de tuin en mooier zijn
dan anders.
Terwijl de zon de blauwe kielen
purper kleurt
en de nevel langzaam uit de weiden
opstijgt
kan men het brandend loof
reeds ruiken dat straks
nog uren smeulen zal
op de vochtige velden. (42)

Geheel daarbuiten valt de eerste, fascinerende cyclus, ‘De reiziger’. Hij toont het andere, vervreemdende, fantastische facet van het dichterschap

[p. 452]

van Lasoen. Elementen ervan waren sporadisch ook al aanwezig in de vorige bundel, maar hier worden ze systematisch uitgewerkt in een zevendelige, episch-fragmentaire cyclus. Het is het verhaal van een reiziger, die in een sfeer van decadentie en aftakeling geïsoleerd is van de concrete, alledaagse realiteit. Het plechtig taalgebruik en de in deze bundel zeer opvallende, desindividualiserende beelden suggereren, dat het gebeuren zich afspeelt in een mythische ruimte en exemplarisch is voor het menselijk levenslot of alleszins voor de levenservaring van de dichteres. Vervreemding, isolement en wanhoop zijn de bestaanservaringen die zeer sterk geobjectiveerd in deze m.i. zeer geslaagde gedichten naar voren komen.

Eens te meer blijkt dat Patricia Lasoen over alle mogelijkheden beschikt om een belangrijke dichteres te worden, op voorwaarde dat zij bereid is afstand te doen van haar al te milde Loveling-image.