Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 118

[p. 141]

Kroniek
Albert Westerlinck / Ruyslinck over ontwikkelingshulp

Wanneer een woord elke dag voor ons verschijnt, in kranten, folders, tijdschriften, op t.v.-schermen, muurkranten, kleefzegels, in politieke debatten, predikaties, radiodiscussies, enz., bestaat het gevaar dat het veel van zijn inhoud verliest. Zo gaat het met termen als ‘derde wereld’ of ‘ontwikkelingshulp’. Wij worden er via een nonstop-offensief van allerlei grootmachten zodanig door overstelpt, dat ze nog maar amper tot ons spreken.

In die omstandigheden is er heel wat moed toe nodig om aan zulk onderwerp een roman te wijden. Ward Ruyslinck heeft dat toch gewaagd. De Heksenkring (Uitg. Paris-Manteau, Amsterdam-Brussel) is als verhaal helemaal in beslag genomen door de sociale wantoestanden in de achterlijke volksbuurten van Buenos-Aires. Alhoewel hij voor zich de vrijheid van de romanschrijver opeist, gaat Ruyslinck er ook prat op, de waarheid van de documentarist weer te geven, of, zoals hij in zijn Inleiding zegt, hij heeft ‘getracht de Argentijnse realiteit van vandaag zo dicht mogelijk te benaderen’ (p. 5). In die werkelijkheid heeft hij evenwel vooral de sociale wantoestanden in de hoofdstad onder de loep genomen, en nog meer speciaal de repressie van de staatspolitie tegen ondergedokenen, sociaal opstandigen, ook priesters en andere sociale vrijwilligers die het leed willen helpen genezen. Heel het boek zou men kunnen resumeren als de jacht van de staatspolitie in een paar krotwijken om ondergedokenen op te sporen en door allerlei vormen van spionage mensen met min of meer opstandige gedachten te grijpen. Tegenover deze gevaarlijke macht staan enkele armoedzaaiers, waaronder een paar missionarissen een min of meer leidende rol spelen, die aan het gevaar willen ontsnappen zonder daarom hun sociale overtuiging te verraden.

Ruyslinck schrijft in zijn Inleiding dat sommige lezers het werk wellicht een ‘sociale roman’ of een ‘priesterroman’ zullen noemen. Wat mij betreft, ik zou het bij voorkeur een politieterreurroman noemen. Daarbij denk ik aan een genre dat na de oorlog zijn eigen bestaan heeft gekregen. Ruyslinck weet ons willens nillens te dompelen in een sfeer van angst en terreur, die uitgaat van het machtige, anonieme politieapparaat en die op al deze armoewijken weegt. In luitenant Albarillo, die de mensenjacht leidt, be-

[p. 142]

lichaamt hij al het cynisme, de gewetenloosheid, de gluiperigheid die de Kwaadaardige Macht in heel het werk van Ruyslinck eigen is. Spionage, razzia's, folterkamers, diabolische folteringen, anonieme liquidaties; daartegenover onvindbare schuilplaatsen, nachtelijke vluchten, wachtwoorden, enzovoort, alles brengt ons in de terreursfeer van de totalitaire politiestaat. Ruyslinck is daarin uitstekend geslaagd. Ook de betrekkelijk kleine ruimte waarin hij zijn roman situeert, draagt ertoe bij de sfeer van onontkoombaarheid te scheppen: het is in die kleine doolhof van kronkelstraatjes met kleine kamertjes, hokken, ondergrondse schuilhoekjes, dat het noodlot zich onweerstaanbaar afspeelt.

Wie het werk van Ruyslinck kent, zal reeds verbindingen met zijn vroeger oeuvre hebben gemaakt. De fascinatie van het lelijke, donkere, vieze als levensbeeld is bij hem zeer groot en nog groter wellicht de grijpkracht van de angst, die in al zijn vormen - van achterdocht tot panische terreur - de maatschappelijke verhoudingen overheerst. Homo homini lupus. Vooral de absolute macht die willekeurig over de mens beschikt, is een bestendig gevaar.

Men begrijpt allicht hoe Ruyslinck vanuit zijn psychische aanleg en ideologie vanzelf ertoe komt zijn roman dat karakter te geven. Niemand kan dat bij ons beter dan hij.

Gaat het hier om een ‘sociale roman’? Omdat alles hier draait rond mensenjacht, en wel in het kleine kringetje van een paar priesters, enkele ondergedokenen en een paar lichte vrouwen, worden de sociale problemen weinig belicht. De arbeiderswereld en haar actie, de verscheidene strekkingen van de sociale problematiek komen niet aan bod. Zij zouden ook beter tot hun recht zijn gekomen in een reportage dan in een roman.

Zou men hier van een ‘priesterroman’ kunnen spreken? Daarvoor pleit dat een groot deel van het gebeuren draait rond twee priesters, Gustavo en Rodolfo. Beiden staan ten volle in dienst van de armoedzaaiers die hun parochianen zijn, en ook van de vervolgden. Bovendien geven zij door het opstellen en verspreiden van opstandige teksten, door het verbergen van opgejaagden, steun aan de protestbewegingen. Zij leven volkomen evangelisch en zijn bereid hun leven te geven voor hun evenmens.

Toch zullen sommige lezers, die de traditionele opvattingen van de priesterroman kennen, de opwerping formuleren dat in zulk een roman het innerlijke leven van de priester, namelijk zijn religieus leven, overheersen moet. Van de priester Gustavo, hoe goed en edelmoedig hij ook mag zijn, constateert men dat hij nooit bidt, ja, zich geen ogenblik met God bezighoudt, tenzij in zijn laatste ogenblikken als hij gemarteld wordt (p. 236). De priester Rodolfo zien wij een paar keren even bidden (p. 106, 125). Toch kan men

[p. 143]

de vraag stellen - en dit geldt ook voor lekenzendelingen - waar die mensen de kracht halen om het zware, onmenselijke leven te torsen dat ze vrijwillig op zich hebben genomen, indien zij geen innerlijk leven, vooral een gebedsleven, bezitten. ‘Priesterroman’ of niet, mij om het even, doch graag had ik die twee priesters met al hun edelmoedigheid verrijkt gezien met wat meer interioriteit.

Overigens heeft Ruyslinck zijn hoofdfiguur, padre Gustavo, opgevat als een buitengewoon sympathieke figuur. Weliswaar is de tegenstelling met luitenant Albarillo een zwart-witverhouding: het lam - de wolf, de spontaan-naïef-eerlijke - de sluwe schurk, doch dit maakt het de schrijver mogelijk de vertrapte goedheid, het vermoorde recht te idealiseren. Iets wat Ruyslinck, met zijn edelmoedige nood aan ‘engagement’, nauw aan het hart ligt! Pater Gustaaf is al negen jaar als missionaris-parochiepriester werkzaam in de onontwikkelde barrio's van de hoofdstad. Hij heeft vele deugden, is nederig, eerlijk, bescheiden, totaal vergevingsgezind, tot alle lijden bereid. Toch heeft hij ook zwakke trekjes: hij is een moedeloze man, een melancholicus die aan depressie lijdt, hij is dan ook besluiteloos en tot veerkracht of actie lijkt hij niet bekwaam. Een passieve figuur, die bovendien buitengewoon naïef-onvoorzichtig is in het aanleggen van contacten met personen, die als spion of verrader gevaarlijk kunnen zijn. Het is een klein kunstje zo iemand te vangen. Toch draagt Pater Gustavo, ondanks en misschien juist om zijn karakter als onschuldig en weerloos lam Gods, het zijne bij om deze roman tot een politieke-terreurroman te maken die als zodanig perfect is geslaagd.

Heeft deze roman zwakkere aspecten? In de eerste plaats is hij bovenmatig volgepropt met sekstoneeltjes, soms zelfs tegen alle psychologische waarschijnlijkheid in. Die toneeltjes onderscheiden zich alle door hun gore, brutale, vuile sfeer en maken gebruik van een garstig, smerig taaltje, waardoor duidelijk wordt dat voor de lichamelijke liefde in dit werk van Ruyslinck, eens te meer, weinig liefelijkheid, zachtheid, goedheid of charme is weggelegd. De aanstotelijkheid van de seksualiteit is een belangrijk probleem in zijn werk, evenals de sadistische erotiek, die hij in deze roman weer in enkele toneeltjes lucht geeft en die men in zijn oeuvre reeds vroeger aantreft.

Overdreven is ook de opdirking van de stijl door honderden Spaanse woorden, ingelaste weetjes, literaire reminiscenties (Borges, Neruda, etc.), waardoor de roman dreigt te verliteraturen.

Ondanks deze fouten blijft De Henksenkring een sterk geschreven roman, die op zeer suggestieve wijze een sfeer weet te scheppen die ons heel het boek door in haar wurgende greep houdt. Bovendien ontwikkelt Ruyslinck

[p. 144]

hier op volle kracht zijn talenten als realistisch stilist: hij tekent en beschrijft de dingen met een vlijmscherpe nauwkeurigheid, met zeer genuanceerde aandacht voor vormen, kleuren en lijnen. Hij beschikt daartoe over een rijk vocabularium. Zo komt hij ertoe zijn lezers zo intens de fysische atmosfeer van de plaatsen die hij beschrijft, te laten inleven. Daarin schuilt voor een groot deel zijn schrijverskracht.