Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 118

[p. 84]

Willy Lauwens / Namiddagje bij paps

‘Paps, je peter werd onthoofd, niet?’

De drie kinderen van paps lachten.

‘Hij heette ook Peter, niet? Laat me zijn foto nogeens zien. Zijn maat werd ook onthoofd, niet? Hoe is het weer gebeurd? Ze hadden een schip in brand gestoken, niet?’

‘Hij stond op wacht en de andere ging het geld van de schipperin stelen. Ze is wakker geworden en hij heeft haar gewurgd. Daarna hebben ze het schip in brand gestoken.’

‘Hoe is de moord dan uitgekomen’

‘Dat weet ik niet meer.’

‘Was hij groot?’

‘Een meter vijfennegentig. Hij was de sterkste man van uren in de omtrek.’

‘Wat deed hij zoal?’

‘Als ze ergens aan het vechten waren, kwamen ze hem roepen.’

Zij lachten.

‘De twee grootste voorvechters van de gemeente waren, hoe heette hij nog? Berke van Jef Patat. Het waren twee gebroeders. Berke was niet groot, maar de andere was een grote, struise mens. En dan nog De Dikke. Jang van de Vette. Dat waren de drie grootste voorvechters van de gemeente. Ze kwamen mijn grootmoeder wat embêteren. Aan de ene kant van haar huis hield zij café, aan de andere kant hield zij winkel. “Is Peter niet thuis?” Mijn grootmoeder: “Nee, hij is niet thuis”. - “Oh, we zullen hem wel vinden”. Mijn peter kwam thuis. Mijn grootmoeder: “Die mannen van Jef Patat en Jang van de Vette zijn hier geweest om je een rammeling te geven”. - “Wat? Goed. Ik zal ze zelf gaan opzoeken.” Weet je wat ze deden? Ja, hem op pinten trakteren. Met drieën durfden ze er niet aan te komen. In Tisselt was er toen een sluis. Ze waren er aan het vechten. Ze kwamen mijn peter roepen. Hij sleurde de twee vechters tot op de blauwe steen. “Vooruit, messen los, of je gaat allebei de vaart in.” Het waren volslagen mensen. Toen hij zeventien was, loste hij eens helemaal alleen een schuit sulfaat.’

Paps dacht even na.

[p. 85]

‘Hij moet reuzesterk zijn geweest. Toen zijn kop ander de guillotine werd afgedaan, spoot zijn bloed vijftien meter ver. Op de soldaten.’

Zij lachten.

‘Waar werd hij onthoofd?’

‘In Duinkerke. Ze werden ginder gepakt. De andere, Kabus, moesten ze op het schavot dragen. Mijn peter zou wel zijn vrijgekomen. Maar in Frankrijk werden nogal wat presidenten vermoord. Toen zij in de bak zaten werd er een president kapotgemaakt. In 1905. Daardoor werd het genadeverzoek verworpen.’

‘Hij was dus je peter, zogezegd?’

Paps antwoordde niet.

‘Hij was de broer van onze grootmoeder, niet?’

‘Een grootoom. Ik was toen drie jaar.’

‘Je hebt me toch eens verteld dat de gendarmen hem kwamen halen.’

‘Hij was deserteur.’

‘Hoe zo?’

‘Hij wilde niet in het leger blijven. Hij ging steeds vluchten.’

‘Dat was weer een mopjas.’

‘De gendarmen van Puurs gaven hun inlichtingen door aan commissaris Verbeque. En deze kwam zeggen: “Peter, ze komen je halen. Maak dat je weg bent.” - Op een keer hadden ze hem verrast. De gendarmen renden de trap op, terwijl hij aan de achterkant van het huis uit het raam sprong. Hij was weg.’

Paps dacht weer na.

‘Hij was een jongen die geen onrecht kon zien. Dat is zijn dood geweest. De officieren in het leger rammelden naar hartelust met de voeten van de soldaten. Hij kon het niet meer aanzien en troefde een officier ineen. Zo is het begonnen. Een slechte kameraad; die andere schippersknecht, he. Deserteur. Dan is hij naar Frankrijk weggetrokken. De schipperin kon nog een sterke knecht gebruiken. De andere heeft hem aangestoken. Hoe gaat dat?’

‘Ze hebben hem hier toch niet aangehouden?’

‘Nee. De misdaad werd in Frankrijk gepleegd. Ze dachten dat het schip helemaal zou opbranden.’

Paps snoot zijn neus. Traag zei hij: ‘Hij moet een reuzesterke mens zijn geweest. Hij was maar vierentwintig jaar. Mijn grootvader en grootmoeder waren ook struise mensen. Zij hadden acht kinderen. Zes jongens en twee meisjes.’

‘Leven er nu nog van?’

‘Ze zijn allemaal dood. Oom Lodde was ook sterk. Niet zo sterk als mijn

[p. 86]

peter, maar ook groot. Hij werd in 1916 opgeëist door de Duitsers. Hij wou niet werken. Ze moesten bomen kappen in de bossen. Een jongen, die door tuberculose was aangetast, kon niet meer verder en viel neer. Oom Lodde hielp hem recht. Een Duitse bewaker gaf een teken dat die jongen zelf alleen moest lopen. Hij viel weer in de sneeuw. Ze sloegen erop met de kolf van hun geweer. Oom Lodde greep de bewaker vast en sloeg hem halfdood. Hij vocht op leven en dood met drie andere bewakers. Daarna werd hij in een kelder gesmeten en aan vier pinnen in de vloer geketend. Zo heeft hij vier weken gelegen. Eten kreeg hij niet. De Duitsers goten hem wat water in de mond. Ratten hadden gaten in zijn benen gebeten. Je kon er knikkers in leggen. Heb ik zelf gezien. Later hebben ze hem naar huis gestuurd, maar een jaar later is hij gestorven. - En onze Jef, een derde broer, ook zo'n sterke duivel.’

‘Die sloeg zijn horloge op de kasseien stuk, niet?’

‘Hij heeft acht jaar moeten dienen. Toen hebben ze hem uit het leger weggejaagd. Als hij naar huis verlangde, ging hij naar huis, liet alles in de pan. De gendarmen zijn hem vaak komen halen. Hij zat weer eens, in Mons, in het cachot en brak 's nachts uit. Hij was al ver. Het was al dag. Hij dacht: met die kleren aan is het toch geen avance, ze zullen me toch pakken, ik ga terug naar de kazerne. Hij zag een ezel in de wei staan. Hij trok zijn cachotkleren uit en helemaal in zijn blote reed hij op de ezel de kazerne binnen.’

De kinderen van paps lachten.

‘Jaja. Oma Mie Lambert heeft twaalf kinderen gehad. Vier zijn jong gestorven.’

‘Zij was dus de moeder van mijn grootmoeder? Onze overgrootouders waren dus schippers?’

‘Zij voeren toen niet meer. Oma Mie Lambert had een café en een winkel en opa was kapitein op de Lamberts sleepboten. In de vaart lag een dikke ketting, van sluis tot sluis. De Lamberts hadden een rad opzij. De ketting liep over het rad, en zo, met stoomaandrijving, werden de Lamberts voortgestuwd. Zo ging het vroeger. Opa Lambert heeft twee walvissen naar Brussel gesleept. Daarom hebben ze hem Lambert genoemd.’

‘En zijn vader?’

‘Was ook schipper. En die zijn vader was een reder. Van den Wijngaerdt. Hij heeft al zijn bezittingen erdoor gejaagd. Wijven en zuipen. Hij was een belangrijk man in de streek.’

Paps stond met zijn handen in elkaar tegen de kast geleund na te denken.

‘Maar mijn grootmoeder heeft eens een echt gebeurd voorgevoel gehad, he. Mijn moeder ook. Opa voer toen op de Maas naar Luik toe. Hij stond aan

[p. 87]

het roer. Oma Mie Lambert kwam aan dek. “Frans”, zei ze, “onze kleine is dood. Ik heb hem zien sterven in een droom. Hij werd die dag begraven en die en die mensen woonden de begrafenis bij. Willen we naar huis gaan?” - “Ja, we gaan naar huis. We moeten het weten.” - Ze legden hun schip aan de wal en reden naar huis. Fonske was inderdaad dood en al begraven; gestorven aan een kortstondige ziekte. Oma Mie Lambert kon ook vooruit zeggen welke dokter erbij was geweest. Later heeft ze nog eens zo'n voorgevoel gehad. Opa voer toen al op de Lamberts. Van Brussel naar de Rupel. Op en af. Dag en nacht. Ineens, op een voornacht, zei oma Mie Lambert: “Ik heb het voorgevoel dat mannen met een masker vader hebben aangepakt. Maar hij is niet dood.” Ze had het pas gezegd of opa kwam binnen. “Mie, ik werd in de dijk aangepakt door vijf gemaskerde mannen. Ze hebben me teruggejaagd. Geef me mijn revolver.” - Hij stak zijn wapen op zak en ging terug. Hij moest een uur later afvaren. Zijn boot lag vijf kilometer verder. Hij was helemaal met bang. “Terug. Je gaat hier niet door”, zei een van de gemaskerden. Opa Lambert trok zijn revolver en zei: “De eerste, die een stap verzet, schiet ik omver.” Ze lieten hem door. Het waren mannen die met netten de vaart afstroopten. - Mijn moeder heeft ook eens zo'n waar geworden droom gehad. Wis van Lange Fluppe en haar man voeren op het schip Antoine. Ze hadden een zoontje van een jaar of acht. Hij heette ook Antoine. Mijn moeder kwam uit haar bed en zei: “Weet je wat ik gedroomd heb? Ik heb de kleine van Wis van Lange Fluppe zien verdrinken.” Een paar dagen later bereikte hen het bericht dat het jongetje van Wis van Lange Fluppe was verdronken, overboord gevallen, onder het schip geschoten en zijn ouders hadden hem niet kunnen redden. Mijn moeder heeft heel de verdrinking van dat kind in haar droom zien gebeuren.’

‘Maar wat gebeurde er met de kettinghorloge van oom Jef, paps.’

‘Wel, hij was zat, he. Hij kwam thuis en vroeg geld, maar kreeg geen rode duit. Hij ging terug naar buiten, zwaaide met zijn horloge als met een lasso en sloeg ze op de straatstenen stuk; zo kwaad was hij. Ik was toen misschien acht jaar. Ik liep naar huis en riep: “Moe, oom Jef is zijn horloge aan het kapotslaan.” Er waren toen tien cafés in die straat.’

Hij begon te tellen.

‘Ja, achttien huizen en tien cafés. Nu zijn er nog drie cafés.’

Paps geeuwde.

‘En hoeveel medailles heb je gekregen?’

‘Vier, denk ik. Ze liggen boven.’

‘Ga ze eens halen, paps.’

‘Maar, Vera. Ik weet ze niet meer liggen. Wie draagt er nu nog zulke

[p. 88]

medailles? De eerste, dat was, wanneer was het nog weer? De naam kan ik niet meer zeggen. Ik was misschien achttien jaar. We waren allemaal aan het zwemmen in de vaart. Ineens was het jongetje weg. We hadden hem op de stenen trap in de dijk zien zitten. “Waar is die kleine?” Niemand vond hem. Ik begon te duiken en haalde hem vanonder de trap. Daar stak hij. Wie was het nog weer? Het zoontje van De Likker niet, die is later verdronken, dat weet ik nog. Enfin, het jongetje was niet dood. - En mijn tweede medaille... ik keerde langs de vaart terug van een kermis. Het was al nacht. Ineens hoorde ik iemand in het water spartelen en om hulp schreeuwen. Ik dook met al mijn kleren in de vaart en had hem dadelijk vast. Ik kon er niet mee weg. Voor mij was er de kademuur. Naar de overkant, zo ver geraakte ik niet met hem. Ik begon te roepen. Gelukkig lag er een schip. De schipper heeft er ons uit gehaald. De drenkeling was De Zoete.’

‘Speelt hij niet met de duiven?’

‘Nee, zijn broer. Hij is ook al lang dood. Doodgebombardeerd in Duitsland.’

‘Hoe was hij in het water gesukkeld?’

‘Op de blauwe steen lopen. Laat. Hij kon verdomd niet zwemmen, de stomkop. En daarna, thuis, kreeg ik nog bijna een pak slaag van mijn vader. Hij was razend, omdat ik ook mijn schoenen was kwijtgeraakt.-

En dan nog een jongen. Medard, de zoon van de veldwachter. We hielden een wedstrijd in het verst over de vaart duiken. Ik dook het eerst en zwom onder water tot aan de andere kade. Ik zwom rustig terug. Dan dook Medard. Hij kwam niet meer boven. Ik stond op de blauwe steen te kijken tussen een troep jonge kerels en kinderen. Er lag een schip. De schipper stond ook te kijken. Ik zag luchtbellen tegen de muur. Ik dacht: hij steekt onder de kade. Ik sprong boef in het water en had hem vast. Hij stak onder een balk van de kademuur. Ik kon hem er niet van onder krijgen. Ik moest drie keren duiken om hem boven te halen. De schipper stond gereed in zijn achterbootje. Het was al rood wat je zag. Die jongen lag helemaal vol bloed van de mosseltjes. Dat is zo scherp als glas. De schipper paste de kunstmatige ademhaling toe, Medard begon water uit te braken en kwam erdoor.

Dan later, ik was toen reeds getrouwd; ik kwam uit mijn bed om te gaan werken en ging in de tuin plassen. Het had geijzeld. Er lag een schip. Ik hoorde een slag, net of iemand in de vaart sloeg. Ik rende er naar toe, zag een fiets liggen. Een meisje was met haar broertje achteraan op haar fiets tegen een meertouw gereden. Ik liet me naar beneden de dijk glijden, trok mijn broek uit, liet me tot aan mijn borst in het water zakken en zo - met

[p. 89]

mijn broek - heb ik beide drenkelingen voorzichtig naar de kant getrokken.

Acht jaar later lag ik met een werkongeval in het ziekenhuis. Jullie waren toen nog kinderen. Ik zat in een rolstoel. Iemand tikte me op de schouder. Een witte non. Ze vertelde me wie ze was. Ik herkende haar niet meer. “Jij hebt me eens uit de vaart gehaald, he? Jij hebt me het leven gered.” Ik was het waarachtig vergeten. Iedere dag kwam ze me opbeuren. Haar broertje was gesneuveld in 1940. Al die nonnen van het ziekenhuis kwamen me bezoeken en baden voor mijn genezing. Frieda heette ze, geloof ik. Het is ook al zo lang geleden. Haar nonnennaam ben ik vergeten. - Als ik nu iemand in het water zou zien vallen, zou ik er waarschijnlijk niet meer achter springen. Het is het gevaarlijkste wat er bestaat. Zo heb ik eens twee broers zien verdrinken. In 1917. De derde broer, die zijn twee broers wou redden, heeft men nog levend uit het water kunnen halen.’

‘Waar is de brief van de priester, die je peter in zijn laatste ogenblikken heeft bijgestaan?’

Paps zette zijn bril op en nam de doos met honderden, drie generaties doodsprentjes van overleden familieleden, vrienden, kennissen en buren uit de kast. Hij gaf Vera de brief.

Vera las hardop voor, vertalend uit het Frans:

‘Ik heb zo juist de schone en goede brief gelezen, die u in naam van heel de familie hebt geadresseerd aan uw ongelukkige broeder Peter, gevangen gehouden à la maison d'arrêt de Dunkerque. Hij heeft mij gevraagd uw brief te beantwoorden. Ik doe het graag om u te zeggen hoe diep hij erdoor werd ontroerd. Hij weende hete tranen en het spijt hem erg u zoveel verdriet te hebben aangedaan. Als hij zijn schuld met zijn hoofd moet betalen, à la justice, wil hij christelijk sterven. Er is nog niets beslist. Hij heeft gebiecht en vraagt God en de mensen vergiffenis, en is vervuld van oprechte gevoelens van berouw. Hij herinnert zich de goede opvoeding, die hij in de schoot van zijn familie heeft gekregen. Hij is een arme verdwaalde, die zich heeft laten meeslepen en betreurt het nu, maar te laat, dat hij niet meer gebruik heeft gemaakt van de goede voorbeelden, die hij steeds onder ogen heeft gehad. Ik ontmoet hem vaak en bereid hem voor tot de dood. Het is een zeer pijnlijke taak voor mijn priesterhart, maar ik beloof u dat ik hem zal steunen tot zijn laatste ogenblik. Als hij moet sterven om te boeten voor zijn misdaad, hebt u toch nog de troost te weten dat hij christelijk is gestorven. U moogt op mijn toewijding rekenen voor de redding van deze arme ziel. L'Abbé V. Destailleur, aumônier de la maison d'arrêt. Dunkerque, Nord, France.’

Paps legde de brief terug in de doos bij de doodsprentjes.

[p. 90]

‘Zijn laatste woorden waren: “Voor mijn moeder is het erger”.’

Paps, de leeuw, ging zitten. Hij sukkelde naar de zeventig. Mams was al jaren dood. Hij was een zeer eenzaam man, alleen in zijn woning. Hij was bang om te sterven. Naast hem woonde een weduwe. Zij hadden afgesproken op de muur te kloppen in geval van nood.