Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 117

[p. 770]

Kroniek
Marcel Janssens / Simon de Gebeurende

Dat Simon Vinkenoog een wel zeer eigenaardige en eigenzinnige bijdrage zou leveren tot de autobiografische reeks Open Kaart (Uitgeverij Orion), was te verwachten. Alles wat Vinkenoog schrijft is autobiografisch, maar het boek dat in de reeks onder de titel Aan het daglicht verschijnt, heeft niets van de traditionele autobiografie. In plaats van terug te gaan tot de geboorte, wat zeg ik: tot de voorouders zover de stamboom strekt, vatte Vinkenoog zijn bijdrage op als het verslag van drie maanden uit zijn leven: van eind februari tot eind mei 1971, d.w.z. de drie maanden waarin hij dit boek Aan het daglicht schreef. Origineel is het wel, en toch autobiografisch, en helemaal niet zo beperkt als de tijdsgrenzen zouden laten vermoeden. Vanuit die drie maanden slaan immers gensters van Vinkenoogs ongedurige, ontembare geest naar alle kanten over. Hij noemt zichzelf een ‘happenaar’. Hij is de papierverzamelaar bij uitstek, die adopteert en adapteert, improviseert, arrangeert, puzzelt en transformeert met verbluffende zwier. Het boek is bont, er steekt geen geleidelijkheid in, het mist methode en overleg, zo zou men Multatuli uit de Max Havelaar kunnen nazeggen. Jawel, we maken de onvoorziene kronkelingen en snuffelingen van Vinkenoogs denken mee, maar we kunnen niet zeggen dat deze op het eerste gezicht chaotische happening in laatste instantie niet zou samenhangen. Het is moeilijk, het caleidoscopische Vinkenoogse denken zo maar te karakteriseren. Het is te eclectisch om het onder één hoedje te vangen. Alles wat hij beleeft met zijn opgefokte bewustheid, laat een spoor van papier na. Maar dat denken is in elk geval aanstekelijk. Hij verkondigt de blijde boodschap dat iedereen dominee kan worden en het zelfs zonder veel moeite of kosten tot bisschop in de Universal Life Church kan brengen. De happenaar Simon zelf is de eerstgeborene van Nederlands ontelbare bisschoppen. Hij communiceert met een profetische ijver zijn utopische visie, hij goochelt met dimensies, boodschapt een theosofie van de hoop en van de creativiteit, maakt een apologie van de drugs, bezingt de vrijheid van de door de technologie verloste mens. Het valt moeilijk in dit gewarrel van invallen en ideeën de grens te trekken tussen diepzinnigheid en beminnelijke naïviteit. Vinkenoog grijpt zowel naar de parapsychologie als naar

[p. 771]

de mystiek, naar Zen als naar Christus, naar de Creativiteit en hasj en naar wat hij patafysika noemt. Ik kan niet uitmaken in hoever daar een dosis pose-fysica mee gemoeid is. Maar ik beken graag dat het romantische dwepen van deze gelover mij wel iets doet. L'imagination au pouvoir, zegt Vinkenoog de studenten van '68 na. Inderdaad, dit moge aandoenlijk naïef klinken, dit moge te psychedelisch-roze zijn, maar dit bergredende gejuich heeft het stimulerende van alle utopisch denken.

Simon gaat ervan uit dat gedachten krachten zijn en dat zo'n energie maar wereldvernieuwende arbeid kan leveren wanneer er communicatie is. Dit boekje is andermaal een proeve van communicatie, van een zender (zendeling) naar een publiek zonder getal. ‘Toevertrouwen’ is een kenmerkend Vinkenoogwoord. Alle vormen van cultuur, de meest technologische inbegrepen, zijn ‘één groot kommunikatiekanaal, waardoorheen alle kennis stroomt’ (blz. 41). Zijn probleem als schrijver bestaat erin, de passende expressiemiddelen en doorstromingskanalen te vinden om unieke ervaringen universeel te kunnen omroepen. Dat is het Vinkenoogse zendingsbewustzijn: ‘Mijn engagement bestaat eruit dat ik mijn schrijverschap niet-specialistisch in dienst stel van de kommunikatie-wetenschap. Mijn wetenschap bestaat uit de studie van relevante verhoudingen tussen kunstvormen, sociale en psychologische verschijnselen en de technologie dezer tijd, en hopelijk de toekomst’ (blz. 67). De grootste misdaad tegen de mensheid, zo schrijft hij, is die waarbij hij zichzelf niet ziet in de functie van informatie-verwerker (blz. 92). Schrijven is een verzoek om ‘deelname’. Taal is een way of life, en de taalgebruiker, papierverslinder en papiervuller Vinkenoog is geen literator die zich tot de lezer wendt, ‘maar een mens die fluistert om beter gehoor voor al die muziek, waarin het zich openbaart...’ (blz. 130). Een boek van hem is dan ook een poging om de eigen realiteit en identiteit te ontdekken en betrappen in de onvoorziene happening van het opstuwende nu, maar ook een bedelbrief om intens persoonlijk contact met de andere die moet worden aangepord om te participeren aan het aanstekelijke leven. De inspiratie is wederzijds: ik jou, jij mij, zegt Vinkenoog tot zijn lezer (blz. 57). Telkens weer voltrekt zich het wonder van de communicatie, waarheden worden ontdekt en grote ervaringen uitgewisseld: ‘het is niet zo moeilijk profeet te zijn’ (blz. 133).

Maar welke waarheden? Dat blijft vaag en romantisch-dweperig, al komen wel een paar topics regelmatig terug. Zo bij voorbeeld de eenheid van alle dingen, die Vinkenoog paradoxaal met dit springerige en kwikzilveren geschrift demonstreert. Hij verkondigt een mystiek van de eenheid en de volmaaktheid in de éne grote samenhang, die niemand weliswaar rationeel kan interpreteren, maar die geïntueerd kan worden in de beroesde akt

[p. 772]

der Verwondering. Simon groet op alle uren van de dag alle bestaande en toekomende dingen met kinderlijk-verbaasde dankbaarheid en gretigheid. Hij zou zijn gedichten uit de laatste zeven jaar willen bundelen onder de titel WONDER BOVEN WONDER, en daar zouden drie afdelingen in zijn: Geboorte Orgasme Dood... Gefascineerd door ‘de eeuwige visie: allen één’ (blz. 102), interesseert hij zich voor alles, ‘met een nieuwsgierigheid die geen genoegen neemt met definitieve antwoorden, zijn eigen vragen vindt, beantwoordt, ontdekt, herontdekt’ (blz. 65). Hij amalgameert al wat hem, de legpuzzelaar en documentalist, onder handen valt of ter ore komt, het weze Krishnamurti of Christus, I Ching, Jakob Böhme, Swedenborg, de alchimisten en numerologen, jazz of LSD. Vandaar het onbedaarlijke citeren (vooral uit het Engels) in Vinkenoogs boeken, die volgens de techniek van de ‘papiers collés’ gefabriceerd worden. In Aan het daglicht schrijft hij zelf: ‘Ik zou toch wel eens een boek willen schrijven, waarin ik niemand citeer, dat is me ook al eens gesuggereerd, ik doe tot dusverre in dit hoofdstukje mijn best, maar mijn handen jeuken om op te staan en weer eens te voorschijn te halen, wat Gregory Corso schreef over de afgelegde weg, en wat Constant schreef over de totale happening die begonnen is, of wat Fourier zei over het volledig afwijken - wie mij leest, weet waarover ik het heb’ (blz. 156). Hij kan het citeren niet laten, omdat hij overal geloofsbroeders vindt en gensters van het grote licht dat het Al doorstraalt.

Een andere topic is de boodschap van de creativiteit. Alleen daarin is onze hoop gelegen. Vinkenoog spreekt in dit boek een ambivalente bewondering uit voor de Amerikaanse samenleving, waarvan hij het technologisch kunnen vereert. Maar de toekomst van de mens ligt niet alleen in de technologie, de consumptie, de materiële behoeftenbevrediging en de economische prioriteiten. Hij zoekt alternatieven tegen de inkapselende consumptie, de conditionering door de ‘materialistische buldozer’ (blz. 143). Hij leeft naar de alternatieve toekomst bij de genade van de creativiteit. Dat is zijn evangelie van de hoop binnen ‘voortdurend verruimende vrije referentie-kaders’ (blz. 55). De wereld is één grote workshop waar ieder zijn eigen instrument mag meebrengen en waarin wij situaties scheppen die de mensheid nog niet kende. ‘Het komt erop aan het hopen te leren. Het komt erop aan dat wij leren hopen!’ (blz. 110). Of heel gevat elders: ‘Hoop, zegt de harteklop’ (blz. 119). Hoop op een toekomst, waaraan wij eendrachtig moeten bouwen (nog een Vinkenoogwoord): ‘Het is een karrevracht stenen, die ik telkens opnieuw weer een paar meter verder versjouw, dichter bij het grote gebouw waar wij allen kunnen binnen trekken. Zo ver als mijn armen maar reiken kunnen, een doodgewone bouwvakarbeider ben ik, een steen-

[p. 773]

zetter’ (blz. 139). Hij leeft in de Verwachting van de hereniging aller dingen.

Dit utopische toekomstdenken over de Eenheid-in-wording brengt hem natuurlijk in de buurt van de religie. Een geschreven happening van Vinkenoog heeft iets van een viering, een psychedelische woorddienst als u wil, in het teken van het universele Liefdespel. Elke ware gebeurtenis heeft religieuze betekenis (blz. 81). Een religieuze gebeurtenis is een piek-ervaring bij uitstek. Vinkenoog wil ‘eine fröhliche Religion’ en daarvoor levert Aan het daglicht het brevier, het getijden- en spelenboek van de gelover in de Universal Life Church. God binnen handbereik, de zoveelste dimensie vlak bij de deur, mystiek in Paradiso, episcopi vagantes in het Vondelpark. Hier zijn op de duur in Vinkenoogs collage de grenzen niet meer te trekken. Parapsychologie schuift over mystiek, Tibetanen over mannen van Galilea, Paradiso over het Paradijs. De lezer die hier wat beduusd tegenaan zou kijken, geef ik Vinkenoogs gouden raad mee: ‘Houd nooit op te verwonderen’ (blz. 50).

Dit alles en nog zo onzeglijk veel meer vuurt Vinkenoog op de gemeente af in zijn zenuwachtige stijl die over de verbrokkelde bladspiegel jaagt als de Geest Gods over de wateren. Vragen, aansprekingen, ellipsen, zelfcorrecties, parenthesen, citaten in citaten, Aha-zinnen, onderstrepingen, uitroeptekens in vier talen, gedichtflarden, psalmodiërend proza: het hoort allemaal bij Vinkenoogs retoriek die de lezer geen ogenblik met rust laat. Ook deze autobiografie gebeurt, ze is een happening, een piek-ervaring wellicht voor de schrijver. ‘Hoor mij schreeuwen van de daken’, zegt hij. Inderdaad, drie dolle maanden die het relaas van een leven van 43 jaar vervangen: het levensbericht van iemand die zweert bij het gebeurende nu en - natuurlijk - bij de Toekomst.

Wie dit allemaal te onverteerbaar mocht vinden, krijgt toch nog acht bladzijden biografische en literairhistorische realia achteraan in het boek.