Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 117

[p. 768]

Kroniek
Marc Galle / In memoriam Raymond Brulez

Lynkeus, de torenwachter in Goethes Faust, werd de titelheld van Raymond Brulez' autobiografie. Op de eerste bladzijde van dit zelfportret heeft hij een Goethe-gedicht laten afdrukken. Hoe dikwijls heeft hij tijdens onze gesprekken, vooral op het eind van zijn leven, Goethe niet geciteerd! De relativist die boven de toppen en de beweging van het melodrama de rust raadde, Raymond Brulez, heb ik in 1957 leren kennen in de Mijol-club van Herman Teirlinck, voor wie hij een grote bewondering koesterde. In 1972 hoorde ik, net voor ik met vakantie ging, voor het laatst zijn aarzelende stem. Hij gaf me een stapel boeken mee, door hem gelezen met het potlood in de hand. Terwijl hij aan het sterven was las ik, onbewust van zijn lijden, een van die boeken, De leugen is onze moeder van Vestdijk. Heeft de leugen, de fabel, hem in zijn leven kunnen rechthouden? Telkens weer wordt van hem gezegd, dat hij dé onverschillige schrijver van de Vlaamse literatuur is. Was ook die onverschilligheid een van de schilden die hij voor zich had opgesteld?

Hij heeft gedichten geschreven maar hij heeft ze nooit gepubliceerd. Hij was de schrijver van honderden, vaak uitstekende, boekbesprekingen en ‘diogeentjes’, hij was toneelschrijver en romancier. Bezeten door de lectuurdrift die zelfs zijn schrijverschap overstemde, zoals hijzelf verklaarde. En toch ook door schrijfdrift om aldus de literatuur te gebruiken ‘als een instrument voor zijn leven van gelijkmoedigheid tussen toeschouwen en zelfbespiegeling’ (B.F. van Vlierden).

Zich lang op iets toeleggen, kon hij niet. Hij was ook weinig geschikt om een lange roman vol te houden. Terecht schrijft R.F. Lissens dat de korte compositie hem meer lag: de novellen zijn dan ook de best geslaagde gedeelten van zijn geromanceerde memoires Mijn woningen. Zijn Woningen waren opwellingen van iemand die slingerde tussen zijn eigen individualisme (met uiteraard daarbij zijn vrijheidszin) en wat Vermeylen en Teirlinck hem in hun - betrekkelijk - grotere maatschappelijke geëngageerdheid voorhielden. Maar geraakte Brulez ooit in zijn geschriften uit zijn hyperindividualisme? Was hij niet de late Vlaamse vertegenwoordiger van de cultuurhistorische stroming die men het decadentisme pleegt te noemen?

[p. 769]

Speelt de cultus van het artificiële, van het ruimtelijk en/of tijdelijk exotisme en van het onmogelijke in zijn werk geen belangrijke rol? Brulez heeft De Boomgaard niet nodig gehad om te weten te komen wat op dat gebied in het buitenland gebeurde. Hij is zelf in de buitenlandse literaturen naar verwante en andere schrijvers gaan zoeken. En zelf heeft hij bij ons met zijn Sheherazade het magisch realisme mede ingevoerd.

De dilettant Brulez was niet - zoals anderen die ‘alles hadden beleefd’ - ‘blasé’ geworden. Zijn onverschilligheid bracht hem natuurlijk niet tot geestdriftig leven. Ze bleef vaak hangen aan de rand van een fatalistische levensbeschouwing. De liefde, de lectuur en de vriendschap hebben hem wellicht dikwijls kunnen redden (de ontrouw van een ‘vriend’ tegenover een andere kon hem doen steigeren!). En ook het schrijven: ‘Onverschilligheid tegenover religieuze, filosofische en sociale problematiek, alsook tegenover sentimentele nederlagen, hoeven daarom op zich nog niet onvruchtbaar te zijn’, schrijft hijzelf in zijn Inleiding tot een leven van gelijkmoedigheid. Hij is lang een ‘nutteloze toeschouwer’ geweest. In 1970 heeft hij hierop een uitzondering gemaakt toen hij, verbolgen over de houding van de franstalige Brusselaars, tot een partij (de Vlaamse B.S.P.) toetrad en zelfs zijn naam op een verkiezingslijst liet plaatsen. En was de ‘onverschillige’ ook niet uitermate gevoelig voor erkenning, wat zijn grote vreugde verklaart toen hij lid van de Vlaamse Academie werd? Maar nooit is de strijd heftig geweest en nooit was de vreugde uitbundig. Is het niet typisch voor de dilettant dat de paradox voortdurend in hem aanwezig is, dat hij zelfs behagen schept in het irrationele, het onlogische? En zelfs de weemoed om de betrekkelijkheid aller dingen (ook van lichtpunten als liefde en schoonheid) cultiveert?

Raymond Brulez, de eenzame, de ironische, de weemoedige, de onverschillige en de grote vriend. Hij was te aardig, te interessant en te rijk om hem aan de vergetelheid prijs te geven.