Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 117

[p. 507]

Egbert Aerts / Zaterdagmorgen

‘Het grootste geluk van de mens is de erkenning, vader, maar een erkenning in liefde - van al wat schoon en goed is...’
Elmar Borg

Dag, zei hij, dag lieve mensen. Zijn hart bonsde: dag lieve kinderen. Hij liep door de straat in een te wijde jas met te korte mouwen. De overjas van zijn vader. Hij rook naar tabak; zijn moeder had er de geur niet uit kunnen persen. Ook niet de gelige vlekken aan de zakken waar de stof een beetje begon te verslijten en blonk. Maar wanneer hij de handen in die diepe veilige zakken stak, merkte niemand er wat van.

De huizen lachen en klapten met hun deuren en ramen. De voorjaarszon spiegelde zich in de pasgewassen ruiten. Hij ademde traag de koele morgenlucht: de lucht van een vrije zaterdagmorgen in april, waarop er haast geen auto's rijden. Auto's... neen, daar hield hij niet van. Het geknal en het piepen van de remmen deden hem pijn. Ze waren de onverwachte verstoorders van een heerlijke droom, de roekeloze doders. Hij begreep zijn kameraden niet die zich konden opwinden over de kwaliteiten van deze of gene wagen. Hun woorden waren hard en wreed: schurende metaalklanken, gepantserde tuigen waarmee ze op elkaar in raasden, elkaar trachtten te vernietigen. Dan rende hij heen naar het park en de vijvers en dook hij weg in het riet tot de gierende, gillende geluiden versmoorden in de drassige bodem.

Zijn vingers gleden haperend over de ruwe stof, donkergrijs als de stoppelbaard die hij elke avond goedenacht kuste. De zwartgrijze, schaduwrijke wangen met het strakgespannen vel: de taaie bast verweerd door jaren vereenzaming-opsluiting-vernedering, zoals zijn moeder hem eens had toevertrouwd... Hij fluisterde de vreemde geheimzinnige woorden opnieuw, proefde de bittere kern en klakte met de tong. Niemand kende zijn geheim: datgene wat hem groot en sterk maakte, - anders. Je bent zo anders, zei de leraar, waarover zit je voortdurend te piekeren? Dan perste hij de lippen opeen en voelde hoe het bloed langzaam uit hem wegtrok, hoe zijn lange smalle handen beefden. Wat gaat er toch in jou om? Verwonderd ontmoette zijn blik die van de vriendelijke niet-begrijpende man. Waarom wou men steeds achterhalen... dingen die alleen voor hemzelf waren bestemd, dingen die hij niet kon verklaren? Zijn eenzaamheid, zijn vernedering die hem teneerdrukten, telkens als hij het schoolgebouw betrad: de grauwe, meters-

[p. 508]

hoge muren met de betraliede vensters lieten geen ontsnapping toe.

Nu mocht hij er, gekleed in de wijde overjas, veilig aan denken. Groeien. De vuisten ballen. Zijn opgeschoten gestalte breed zien worden in de uitstalramen. Hij lachte tegen de kleurrijke uitdagende revues, de eeuwig glimlachende filmgodinnetjes uitgestald in de etalage van de krantenverkoper. Neen, ze waren niet mooier dan het meisje Helga, het stille vriendinnetje van zijn zus. Hij zag door hen heen haar donker-bloeiende gelaat: een nog vochtige halfontloken bloem, een waterlelie die hij eens - ook op een koele lentemorgen - had willen plukken, ontrukken aan de onzichtbare vijverbodem... vruchteloos.

Hij wreef met zijn tong over het zacht prikkelende dons boven zijn vlezige zwijgzame lippen, waarmee hij slechts spreken kon op zijn rustig kamertje tot de stille getuigen van zijn verlangens: een stelletje boeken, een koperen kruisbeeld, een vergeelde foto van vader en moeder op huwelijksreis.

De winkelbel rinkelde zijn dromen stuk. Voor de eerste maal voelde hij zich beklemd in de kleine schemerige ruimte, onwennig zelfs toen zijn vingers even de lome hand van de vaalbleke Engelsman beroerden en hij de krant in ontvangst nam. De hand van een zieke, lichtschuwe vreemdeling. Waarom was het hem vroeger nooit opgevallen? Waarom had niemand hem gezegd dat de krantenverkoper dood en verschrikking in zich droeg? Hij vluchtte. Hij wilde het beeld van de man vernietigen en sterker zijn dan de buurjongen Alex die een scooter had en het ganse dorp wakker raasde.

Onder de linden - twee wachters aan de schemerige ingang van de holle baan - ademde hij opnieuw rust en moed. Trouwe bomen, krachtige stammen..., fluisterde zijn hart. Zijn wijsvinger schreef de onzegbare woorden over de schors. Dan keek hij naar de knoestige takken, die elkaar omstrengelden. Moest hij onmiddellijk naar huis terugkeren? Zou men zich werkelijk over hem ongerust maken, als het nu eens later werd dan gewoonlijk? Hij aarzelde even, maar stak de straat niet over. Zijn vader was stellig de botten van de appelaars aan het tellen. Neen, men kon het hem niet kwalijk nemen. Niemand kon het hem kwalijk nemen. Hij lachte, Ook zijn vader hield van de bomen met de gemeenschappelijke kruin, die al meer dan een eeuw naar elkaar waren toegegroeid, die tezamen alle stormen hadden getrotseerd en zich nooit hadden bekommerd om het geknal van een scooter. Hij was hun kind, zoals hij het kind was van twee ouder wordende mensen. En hij probeerde zich voor te stellen hoe zijn ouders er zouden uitzien binnen tien, twintig... jaar. Zouden ze ook zo samen de tijd het hoofd bieden?

Trouw. Kracht. Zijn gelaat vlamde. De degen kruisen met de onzichtbare vijand, terwijl het meisje Helga angstig toekijkt en de ogen sluit bij de

[p. 509]

laatste stoot. Helwitte zonnestralen flitsten door het struikgewas langs de weg die naar het park leidde, niet ver van haar huis. Hij brak een tak, viel uit, pareerde telkens opnieuw tot zijn aders zwollen en het jagende bloed haast niet meer konden slikken. Dan wachtte hij hijgend, triomfantelijk. Verblindende schichten bliksemden om hem heen. Kameraden juichten toe, maar hij luisterde niet naar hun verwarde woorden. Hij schreed door een haag van hysterisch gillende mensen die de armen strekten naar zijn lichaam, even de mouw van zijn overjas aanraakten.

Heftig slingerde hij de degen boven het struikgewas. Er was niemand. De zwartgroene aarde geurde bedwelmend; hij duizelde. Zijn voorhoofd droop van het zweet, zijn slapen barstten van de pijn. Misschien kwam zijn lichaam in opstand tegen de geleverde inspanning: overal deed het nu pijn, terwijl hij voortstapte en de ogen dichtkneep voor de scherpe lichtpijlen. Was hij een blinde? Een Oidipous? Hij vreesde de Griekse vorst: het bloedend gezicht en de wanhoopskreet. Zijn lijden kon hem niet bevrijden van een gevoel van weerzin. Het was een dwaze, smakeloze grap. Niemand kon hem dwingen die verzen te lezen. Mocht hij niet lezen wat hem boeide, niet vechten en pijn voelen zonder de angst voor Oidipous?

Aan het kruispunt wachtte Alex. Zijn sputterende scooter stond dwars over de weg. Hij droeg een witte helm en een glimmend zwarte jekker, - martialer dan ooit. De plotseling opduikende tegenstrever (de deus ex machina) wijdbeens bezit nemend van zijn gebied... hij ontweek hem niet. Het zou ook nutteloos geweest zijn. Alex was vlug. Zijn bewegingen waren soepel en onverwacht. Iedereen wist dat Alex lessen in judo volgde, dat hij in een café zelfs een bonkige fabrieksarbeider had gevloerd tijdens een hoog oplaaiende ruzie.

Waar ga je heen? schreeuwde hij met overslaande stem.

Zwijgen. Dag zeggen en glimlachen. Dag, Alex. Bij elke stap groeide verachting. Hij duwde de vuisten dieper in de zakken. Zijn nagels sneden in de handpalmen. Dag, zegde hij nu duidelijk hoorbaar en hij wou langs de scooter de asfaltbaan bereiken. Hoe kon hij zo vermetel zijn! Thuis liet men hem met rust. Niemand kwam hem storen in zijn urenlange dromen en eindeloze zwerftochten. Hij hield zijn woede met beide vuisten gevangen. Waaraan had hij zich schuldig gemaakt?

Hé, je antwoordt niet! Jij zegt nooit wat. Ik ben je vriend niet, hè?

De stokkende driftwoorden verwoeien met de koele wind en hij zei: Ik ga waar ik wil, laat mij door, Alex.

Zijn lippen trilden. Over de ijlblauwe luchtmeren dreven witte wolken, statige zeilschepen die het water beheersten en ongestoord hun tocht voort-

[p. 510]

zetten.

Ik voer je. Kom achterop! Of ben je bang?

Ik ga liever te voet; ik heb tijd genoeg.

Waren dat zijn woorden? Voor het eerst hoorde hij een zachte, nadrukkelijke stem. Het leek wel of er een andere in hem sprak en voor hem de zo moeilijke zinnen formuleerde die het geweld konden bezweren.

Luister, zei de stem, ik wil geen vijanden hebben. Ik heb je nooit wat in de weg gelegd. Waarom hou je me dan tegen? Ik hoef me tegenover jou toch niet te verantwoorden. En hij dacht: misschien had ik thuis moeten zeggen waarheen ik ging, want ik wist het nog voor de linden me doorlieten. Waarom hebben ze mij niet gewaarschuwd.

Plots overviel hem het gevoel dat hij gans alleen stond, dat de bomen tijdens de hardnekkige winter onmerkbaar waren doodgegaan. Deze ontmoeting had geen zin. Zinloos waren ook de argwaan en de moedwillige tergerij van een buurjongen, die hij slechts zelden zag en nergens kon thuisbrengen. Zijn kamertje, zijn boeken, de vertrouwelijke geluiden, het verleden als een steeds aanwezige mysterieuze kracht... het leek allemaal zo moeilijk voorstelbaar, nu hij oog in oog stond met een vijand die erop uit was een onherstelbare bres te slaan in zijn verdediging en hem begluurde met de blik van een luipaard.

Had hij achterom gekeken? Hij wist het niet meer. Het roofdier brulde, klauwde naar zijn jas en rukte, rukte. Zijn handen vonden geen houvast, drukten tegen de vochtige aarde om het evenwicht te herstellen, terwijl de hemel verduisterde, zijn trommelvlies dreigde te barsten. Maar hij was niet bang ondanks de druk op zijn borst, de vlammende pijn in zijn schouders.

Vijand, vijand! schreeuwde de muil boven hem. Ben jij een man? Sla terug naar Alex die uit de school werd gezet, omdat niemand voor hem wou instaan. Ook jij niet! Je had er nochtans niets bij te verliezen, zoontje van een landverrader! De hete woorden scheurden aan flarden. Maar ik heb niemand meer nodig! Dat kun je overal gaan uitbazuinen. De klauwen haakten zich vast in de overjas. Knopen sprongen los.

Niet verder, Alex, niet verder. Ik ben niet schuldig aan jouw vernedering... De stem zweeg; de krijger ontwaakte. Zijn bloed vloeide als lava en versteende in zijn hart. Wie anders dan hij kon er beter weten wat vernedering betekende? Alles mocht gebeuren op deze zaterdagmorgen. Zijn vlees mocht aan stukken worden gereten, vertrappeld diep onder de aarde. Hij wou wel vechten tot het bittere einde en de nederlaag lijden als woorden niet hielpen, als kalmte, gevoed door de stille gelatenheid van zijn vader, nutteloos bleek. De witte helm flikkerde uitdagend. Nee, vader, zeg niets. Je hoeft je niet meer om mij te bekommeren. Je dwaalt nu rond tussen

[p. 511]

de bomen. Je stem is ver. Ik keer wel terug, groter en sterker. Alex! huilde hij schor. We zijn vijanden, Alex! Een harde klap trof hem in het gezicht. Het roofdier had opgehouden met brullen en probeerde thans zijn prooi te ontkleden. De krant gleed uit zijn binnenzak. Hij graaide er naar, doch omknelde uiteindelijk slechts een kei: een gladde, kogelvormige steen, bijna zo groot als een tennisbal. Buk je, Alex, buk je nog eenmaal... je hoofd vlak boven het mijne. Je kunt toch niet eeuwig mijn lichaam berijden, je knieën drukken in mijn lenden. Kom, een ruiter houdt van zijn paard, buigt zich neer over zijn nek... Hij zei het niet, verbeet slechts de pijn en balde alle krachten tezamen om in een uiterste poging de vijand te omhelzen. Nooit tevoren had hij zich zo zeker gevoeld. Nu kon hij voor het eerst een echte vijand vernietigen met één berekende slag. Eén ogenblik roerloos blijven liggen onder het bezwete, verwilderde gezicht. Het kwetsbare voorhoofd naderbij laten komen. Het kwam. Zijn vuist was harder dan graniet.

De motor sputterde nog zwakjes. Onder de uitlaatbuis verdonkerde de aarde, zoals ook de aarde naast het bleke hoofd met het dunne rode straaltje en de half-geopende mond die niet meer de tijd had om te schreeuwen. De zon gleed achter een reusachtige grauwe wolk. Zou ze wel ooit weer te voorschijn komen? De lente was juist begonnen. In het park kweelden nu stellig de vogels... en spiegelden zich de zwanen in het rimpelloze water? Hij veegde het vuil van zijn overjas en raapte de krant op. Helga, lieve dansende voorjaarsvlinder... deze lente verdelgt alle vlinders. Ik heb geen tijd meer. Ik moet heen. Je hoeft niet te wachten op een lente met niets dan dood.

De zware kerkklok galmde luid boven het struikgewas en de velden. Een troep zwarte vogels vloog verschrikt op. Hij tuurde ze na tot ze klapwiekend verdwenen achter de hoge desolate bomen. Dan werd het plots stil. Ook de scooter had opgehouden met sputteren. Misschien zou de vijand straks weer opstaan en aanvallen. Hij zei: Alex, en schrok van de matheid in zijn stem. Ik had je niet mogen ontmoeten, ik had de hand van de dagbladverkoper niet mogen aanraken... nu ben je verslagen. Hij hoorde heel duidelijk hese woorden, uitgestoten door een gezwollen keel. Het kon echter ook zijn dat hij zich maar wat inbeeldde, dat alles een droom was waarin hij ronddwaalde met een besmeurde overjas zonder knopen en handen die nu hulpeloos neerhingen, niet eens de moeite deden het lichaam van de vijand te begraven of te onderzoeken. Het lag onder de dreigende wolken en het was of de starre, naar de hemel gerichte ogen smeekten: neem mij op; voer mij naar het rijk van de helden, naar de Olympos. Hoe heerlijk zou het geweest zijn, had hij naast Alex gelegen, broederlijk tezamen, terwijl de mensen zouden treuren en woorden van

[p. 512]

verzoening prevelen!

Wie kon beweren dat hij Alex had gehaat? De bomen zeiden het hem niet. Het asfalt luisterde alleen naar zijn aarzelende stappen. Misschien had iemand hem bij de hand moeten nemen en leiden naar een plek waar hij nooit meer nare dromen krijgen kon. Want was het geen droom: het gevecht, zijn gescheurde overjas en het huis van Helga waarlangs hij nu voorbijtrok, eindeloos moe als lag het slagveld reeds ettelijke dagmarsen achter hem? Hij vertraagde niet, keek niet op naar het raam dat hem een andere wereld verborg: tederheid, stille verstaanbaarheid, onwezenlijk diepe blikken, een vluchtige droeve glimlach. De stijve schoudervullingen wogen als lood, beletten hem vrij te ademen en te vliegen boven de teneerdrukkende wolken die zich langzaam begonnen op te stapelen tot een ontorsbare ballast. Stort neer, verpletter mij... Ik mag niet ouder worden dan vandaag. Ik wil weerkeren en de krant teruggeven aan de Engelsman, de overjas aan vader. Maar hij deed het niet. Hij kon niet. Er waren schrammen op zijn gelaat, de bloedende sporen van een strijd die zelfs de regen niet zou uitwissen. Hij moest niet wenen, de wolken deden het voor hem. Ze hingen nu zeer laag de wolken en het regengordijn werd alsmaar dichter. Weldra werd het wegeltje dat hem langs de vijver en de beek het verwilderde park binnenvoerde, herschapen tot een modderbrij. Hij struikelde, proefde de smaak van rottend gras, kroop overeind terwijl hij zich moeizaam verweerde tegen de eentonig ruisende regen, die zijn kleren gans had doorweekt.

Wat kon hem nog beschermen? Moest hij zich werkelijk verzetten tot hij op het brugje stond? Het wankele brugje met de verroeste reling? Had het wel zin verder te vluchten: dieper het riet in en het moeras, waar hij zich veilig mocht weten voor de meest gehaaide achtervolgers? Zijn gelaat brandde onder de natte, strak-gespannen huid of het een hele dag in de netels had gelegen.

Dit was de totale oorlog: de wereld had hem de oorlog verklaard. Wellicht moest hij hetzelfde lot ondergaan als zijn vader. Geslagen worden, gemarteld door duizenden vragen over iets dat hij nooit zou kunnen verklaren, omdat het toch diende te gebeuren al had hij het reeds jaren voordien geweten. Hij behoorde niet tot dit dorp. Hij had nooit in dit land gewoond. De mensen waren vreemdelingen. Zij zouden hem nooit toejuichen. Ik ben te laat geboren, dacht hij, met deze mensen heb ik niets te maken; zij zullen mij verraden en mijn vernedering zal des te groter zijn. Hulpeloos keek hij om zich heen naar een plekje dat nog niet overspoeld was. De regen hield echter niet op hem te geselen, een bres te slaan in zijn gedachten: Alex, waarom toch heb je mijn overjas gescheurd? Ik

[p. 513]

kan hem zo niet teruggeven. Hij is onherstelbaar. Ik ging een krant halen en morgen staan wij in de krant als eeuwige vijanden, zoals jouw vader de mijne haatte, omdat hij niets had gedaan of te veel. Wij waren verdwaasd door de oorlog die anderen voor ons hebben gevoerd. Wij wilden helden zijn. Hadden wij ooit onze vaders moeten haten om vrienden te worden en samen op een scooter door het dorp te razen?

Onder het bruggetje kolkte de beek. Vertwijfeld omknelden zijn handen de meegevende reling. Hij dook voorover en schreeuwde tegen het toornige water: mag ik je straks omhelzen, vader?