Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 117

[p. 245]

Clarissa Jacobi / Bedevaartgangers

Ik ga een kennis, die naar Israël vertrekt, goedendag zeggen op het vliegveld. Het is zaterdagmiddag. Het vliegtuig is laat. Het moet eerst van Johannesburg komen en vertrekt dan weer, een half uur later, met passagiers van Kaapstad naar Johannesburg, waar ze aansluiting hebben op de internationale luchtvaartmaatschappijen. Het is druk in de hal van het vliegveld. Ik vind mijn kennis, beladen met tassen en pakjes, omringd door vrienden en familieleden. Ik praat even met haar. Er zijn geen zitplaatsen genoeg voor iedereen en ik voel me bovendien een beetje overbodig. Ik had eigenlijk net zo goed kunnen opbellen om goedendag te zeggen. Maar nu ik er eenmaal ben is het beleefder om te wachten tot het vliegtuig vertrekt. Ik loop daarom maar wat rond in de hal. Ik bekijk de boeken en tijdschriften, die te koop worden aangeboden in de kiosk. Ik bekijk de Zuidafrikaanse bloemen in het bloemenstalletje. Enorme protea's en gedroogde veldbloemen. Ik ontmoet enkele andere mensen die ik ken. Daarna ben ik uitgekeken in de hal. Ik ga naar buiten. De strip grond tussen de gebouwen van de luchthaven en het eigenlijke vliegveld is door middel van een railing in twee afdelingen verdeeld. Links een afdeling voor blanken; rechts een afdeling voor niet-blanken. In de afdeling voor blanken wandelen wat mensen op en neer en er spelen kinderen. De mannen zijn luchtig gekleed in shorts of slacks. Weekendkleding. De vrouwen dragen onopvallende zomerjurken of regenjassen. Het is een bewolkte dag en het heeft een beetje geregend. De grond is nog vochtig. De lucht is bewolkt. In de afdeling voor niet-blanken wemelt het van de mensen. Het zijn Kaapstadse mohammedanen, die in grote getale zijn komen opdagen om bedevaartgangers uit Mekka te verwelkomen. Bedevaartgangers uit Mekka. Men vindt de thuiskomst van bedevaartgangers vaak aangekondigd in de Zuidafrikaanse kranten onder de ‘familieberichten’. Eerst advertenties die het vertrek melden. En dan een paar maanden later de thuiskomst. SOLOMONS - Ik, Gamieda, geb. Dollie, van 30 Queensweg, Woodstock, zeg vaarwel aan alle familieleden en bekenden, die ik niet persoonlijk goedendag kon zeggen voor mijn vertrek naar Mekka, op 10 december, 3 n.m. vlucht, D.F. Malan luchthaven. EDWARDS - Ik, Sayed Ebrahiem

[p. 246]

(slager) wens Salaam aan al mijn familieleden en vrienden, die ik niet persoonlijk goedendag kon zeggen, voor mijn vertrek naar Mekka. Vertrek, zondag, 5 januari ue 3.15 n.m. van D.F. Malan luchthaven. Vertrek van mijn woning ‘Sunnyside’, Charlesstraat, Crawford, te 1.15. Iedereen welkom. Vervoer beschikbaar. GALLANT - Hadji Dawood wordt terugverwacht van Mekka op zondagmiddag, 3 maart, 2.15 n.m. D.F. Malan luchthaven... Het is altijd een groot feest. Het vertrek en de terugkomst. Een heilig feest. Een bedevaart naar Mekka kost veel geld. Ook als men niet per vliegtuig maar met de boot gaat. Men heeft er meestal jarenlang voor gespaard. Iedere mohammedaan is verplicht om minstens één keer in zijn leven een bedevaartstocht te ondernemen naar het heilige Mekka. De stad van de Profeet. Sommigen hebben er heel wat voor over om aan die plicht te voldoen. Jarenlang werken achter een naaimachine in een confectiefabriek. Jaar in, jaar uit, vóór dag en dauw, er op uit met een groentekar. Jaren sappelen als kleermaker, huisschilder, slager, timmerman, in fabrieken, op kantoren... En dan komt eindelijk de grote dag. Het afscheid. Iedereen komt goedendag zeggen. Alle familieleden, kennissen, buren, collega's. In processie gaat het naar het vliegveld of de haven. En dan enkele weken of maanden later een nog belangrijker evenement. De thuiskomst! Huizen worden geschilderd en schoongemaakt. Er worden nieuwe meubelen en gordijnen aangeschaft. Thuiskomst. De titel ‘Hadji’ vóór hun naam. De feestelijkheden bij de terugkeer. De laatste tweehonderd meter vóór het huis worden te voet afgelegd. Dan de receptie. Iedereen is welkom! Er zijn speciale lekkernijen. Er is zoveel te vertellen. De menigte bij de haven of op het vliegveld. Want het is een eer om een ‘hadji’ af te halen. Aan te raken. Om de zegen van een ‘hadji’ te ontvangen. De menigte mohammedanen op het vliegveld valt op door hun keurige kleding. De mannen dragen goed zittende pakken volgens de laatste mode en een rode of zwarte fez, of een gehaakt kapje op hun hoofd. De vrouwen zijn betoverend en ook volgens de laatste mode gekleed. Mantelpakjes in alle mogelijke modetinten. De getrouwde vrouwen en de vrouwen die al eens in Mekka zijn geweest, dragen bijpassende sluiers of sluiers in een afstekende kleur, die bij hun tassen en handschoenen passen. De kinderen zien eruit als poppen. Poppen die zo uit een doos komen. Ongekreukt. Geen haartje ontspringt aan de lange, zwarte vlechten. De jongens zijn verkleinde uitgaven van hun vaders en dragen ook herenpakken met lange broeken. De kinderen spelen voorzichtig om zich niet vuil te maken. Het vliegtuig van Johannesburg, een Boeing, verschijnt eindelijk in de bewolkte lucht. Men voelt de spanning onder de mensen. De verheugende opwinding. Vaders nemen kleine kinderen op de arm. De mensen dringen naar voren

[p. 247]

om beter te kunnen zien. Een zacht gezoem van stemmen. Het vliegtuig landt. De grote vogel uit Mekka. Een zilveren adelaar. De trap wordt aangeschoven. De spanning is bijna ondraaglijk. Dan gaat de deur van het vliegtuig open. De menigte verstilt. Zoals mensen in een theater bij het opgaan van het doek. De bedevaartgangers komen de trap af. Het zijn geen alledaagse mensen meer. Geen naaisters, kleermakers, slagers, groentemannen, timmerlieden. Het zijn figuren uit een sprookje. De mannen in hun lange gewaden komen zo uit ‘Lawrence van Arabië’ gestapt. De vrouwen zijn verdwaald uit ‘Schéhérazade’. Er zijn twee oudere vrouwen bij. Ook zij dragen lange gewaden met bijpassende, rijkelijk met goud- of zilverdraad geborduurde sluiers. De ene vrouw is in het beige. De andere in het zwart. De jongere vrouwen dragen lichte tinten. Een is, gelijk een bruid, in het wit. Een andere draagt zachtgeel. Er is een vrouw in lichtblauw en twee dragen roze. Maar het adembenemendste is een jonge, tengere vrouw in turkoois. Zij draagt een lange jurk en een bijpassende lange, geborduurde mantel en sluier. Een mannequin van Dior zou er in het niet bij zinken. Andere passagiers dalen nu ook de trap af. Een heer van middelbare leeftijd draagt een groot, Perzisch tapijt over zijn arm. Een tapijt uit Afghanistan. Een blanke man met een tapijt uit Afghanistan. Er zijn twee uitgangshekken naast elkaar: één hek voor blanke passagiers en één hek voor niet-blanke passagiers. Als de man, met het tapijt over de arm, bij de hekken komt, wacht hij op de jonge vrouw in de lange mantel. Hij overhandigt haar het zware kleed, dat hij voor haar heeft gedragen. Zij bedankt hem met een lach en een hoffelijk knikje van haar gesluierd hoofd. Haar lachje schemert door de doorzichtige sluier. Ze heeft de gratie en waardigheid van een prinses. Een sprookjesprinses. Want echte prinsessen zijn meestal enigszins onbeholpen en een tikje te dik. Ze stappen door hun respectieve hekken. De man en de vrouw. Hun wegen gaan uit elkaar. De man wordt opgewacht door z'n gezette echtgenote en drie kinderen. Het vrouwtje en de andere bedevaartgangers worden verzwolgen door de wachtende menigte. Zij vallen huilend van emotie in de armen van wachtende echtgenoten, kinderen, ouders, broers en zusters, vrienden, buren. Zij zegenen hun geloofsgenoten. Mensen raken hun gewaden aan. Voorzichtig, vluchtig, zoals men iets heiligs betast. Mensen lachen. Betten hun ogen. Dragen ontelbare pakjes. Geschenken uit het heilige Mekka. Een kostbaar fototoestel valt in het gedrang op de grond en wordt bijna vertrappeld. Kinderen klampen zich aan hun ouders vast in deze eruptie van heilige liefde. Dan lost de menigte zich langzaam op. Het gedrang wordt minder. De bedevaartgangers nemen hun koffers in ontvangst in de hal voor niet-blanke passagiers. Uitpuilende, vermoeide

[p. 248]

koffers met hun naam en adres erop in het Engels en de sierlijke krullen van het Arabisch. Zij verdwijnen in auto's en taxi's. Ik ga terug naar de hal voor blanke passagiers en neem nogmaals afscheid van mijn kennis. Het vliegtuig naar Johannesburg vertrekt. Thuis vertel ik het gebeurde in geuren en kleuren aan mijn kinderen. Zij willen het ook graag zien. 's Avonds lees ik in de krant onder de familieberichten, dat de volgende dag, een zondag, nog meer bedevaartgangers zullen aankomen. Ik beloof mijn kinderen een lunch in het restaurant van de luchthaven. Daarna zullen wij de aankomst van de bedevaartgangers afwachten. Dan kunnen zij het zelf zien. De prachtige gewaden. De sprookjesachtige gestalten. De emotionele taferelen. De volgende zondag is de wachtende menigte nog groter dan de voorafgaande zaterdagmiddag. Maar verder is alles hetzelfde. De mensen zijn stil van spanning. Tot in de puntjes gekleed. Het vliegtuig van Johannesburg verschijnt precies op tijd in de nu heldere lucht. De klaarblauwe lucht van Zuid-Afrika. De blauwe lucht uit het Zuidafrikaanse volkslied. Eén van de schoonste volksliederen ter wereld. De trap wordt aangerold. De deur gaat open. De bedevaartgangers verschijnen stuk voor stuk in de deur. Komen naar beneden gevolgd door de andere passagiers. De kinderen zeggen: ‘O’, en ‘aaahhh!’. De menigte dringt naar voren. Maar vandaag gaat alleen het ene hek, dat naar de hal voor blanke passagiers leidt, open. Bij het andere hek staat een corpulente politieagent met een snor. Hij zegt tegen de bedevaartgangers dat zij moeten wachten. Zij staan bij elkaar als een groep schoolkinderen die zich hebben misdragen en nu de straf afwachten. Als koeien bij een sloot vóór het uitbreken van een onweer. Welkom thuis. Een van hen is nog onderweg van het vliegveld naar het hek. Het is een stokoude man, die voortstrompelt, ondersteund door een vrouw van middelbare leeftijd, waarschijnlijk een dochter.

De politieagent zegt tegen de bedevaartgangers, dat zij een ander hek moeten gebruiken. Een hek, dat aan het andere einde van het vliegveld ligt en ook toegang geeft tot de hal voor niet-blanke passagiers. De bedevaartgangers lopen naar het andere hek. Een oudere vrouw verliest haar schoen, een kleine gouden schoen, die niet gemaakt is om ver op te lopen. Ze bukt zich ietwat beschaamd en trekt hem weer aan. De betovering is volkomen verbroken. Een theaterscène waarbij de toneelspelers te laat opkomen. De oude man staat nog, ondersteund door zijn dochter en een stok, bij het hek voor blanke passagiers, dat hij nu pas heeft bereikt terwijl de anderen al bij het verderop gelegen hek zijn. Hij kan niet verder. De menigte dringt naar voren. De politieagent schreeuwt rood aangelopen. Het hek is op slot. De mensen gonzen als verstoorde bijen. Maar zij hebben geen wapenen zoals bijen. Geen angels. Geen messen. Het zijn

[p. 249]

keurig aangeklede, beschaafde mensen. Er heerst, voor een ogenblik, een sfeer van radeloosheid. Maar dan staat plotseling de oude man in z'n lange gewaad aan de andere kant van het hek. De politieagent schreeuwt iets onverstaanbaars. In de drukte kan ik niet zien of iemand het hek heeft opengemaakt. Of dat men de man over het hek heeft getild. Ik kan niet zien wie hem heeft geholpen. Een donkere hand. Of een blanke hand. Maar hij is een bedevaartganger. Een stokoude, vermoeide bedevaartganger. Die straks nog de laatste tweehonderd meter naar zijn huis toe moet lopen. Ter ere van Mohammed, de Profeet. ‘O ye who believe! Be mindful of your duty to Allah, and seek the way of approach unto Him, and strive in His way in order that ye may succeed.’ Misschien is het de hand van Allah die de oude man over het hek heeft geholpen.

Als de agent gewaar wordt dat de man over het hek is, krijgt hij bijna een beroerte van kwaadheid. Hij doet zijn plicht. Tegenover zijn meerderen. Tegenover het vaderland. Hij handelt volgens zijn instructies. Zijn boekje. Hij weet geen raad. Met de mensen. Met zijn houding. Met de oude man, die plotseling toch over het hek is en omhelsd wordt door huilende en gebeden prevelende familieleden die hem langzaam wegvoeren. Ik ga met m'n kinderen via de hal voor blanke passagiers naar buiten.

Als wij buitenkomen rijdt er een squad-car voor met twee politieagenten en twee politiehonden. Hun tongen hangen van opwinding uit hun bekken. De agent op het vliegveld heeft zeker om versterking gebeld. Maar er is niets meer gaande. De squad-car stopt even en rijdt dan weer verder. De bedevaartgangers verdwijnen in auto's. De oude man wordt voorzichtig in een taxi geholpen. ‘Non-Whites Only’ staat er in een lichtbak bovenop.

‘Het was prachtig!’ zeggen mijn dochters eenstemmig.

‘Prachtig!’

‘Lovely!’

‘Nice!’

‘Beautiful!’

‘Thank you, Mummy!’

‘Thank you for taking us!’

God, wat een rotzooi!

God help us all!