Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 116

[p. 144]

Luk Adriaens / Ils ont assassiné Villon

Armand Boni: Een provo, genaamd François Villon. Brito, Amsterdam, Antwerpen, 1970 - 272 pp.

Gide en, in zijn voetspoor, Rilke, hebben ons ieder een eigen lectuur gegeven van de parabel van de Barmhartige Samaritaan, en dit op zeer overtuigende wijze. Ook kineast Pasolini boeit met zijn marxistische interpretatie van de Christusfiguur in ‘Het Evangelie volgens Mattheüs’. Gesterkt met die beschouwingen hebben we Boni's provoboek aangevat, maar weldra is gebleken dat de lengte van deze roman lang niet evenredig is met zijn overtuigingskracht.

Wie enigszins met Villons poëzie vertrouwd is, weet dat de persona poetica van de dichter, zoals die uit zijn verzen spreekt, inderdaad heel wat met het hedendaagse provotariaat gemeen heeft, vooral dan zijn essentiële onvrede met de bestaande maatschappelijke structuren, zijn ongebreidelde vrijheidsdrang en zijn afkeer voor compromissen. Armand Boni heeft echter de papieren revolutionair Villon gelijkgesteld met meneer François de Montcorbier, wat op z'n minst een twijfelachtige goocheltoer is: wie kan immers uitmaken waar in 's dichters verzen het autobiografische eindigt en de Dichtung begint? Bovendien zal menig lezer zich ergeren aan de wijze waarop Boni met Villons poëzie omspringt. Nagenoeg alle verzen die in deze roman geciteerd worden - en het zijn er heel wat - werden uit hun historische én poëtische context gelicht en krijgen daardoor soms een heel andere betekenis. Zo vinden we de ‘Prince’ uit de ‘Ballade des pendus’ bij de aanvang van de roman (p. 24), hoewel op dat ogenblik de held van het verhaal nog niet echt in voeling is getreden met het gerecht. Ook naar de betekenis wordt deze passus verwrongen: wij staan hier ver van de diepe tragiek, van het hallucinerende karakter van Villons gedicht; de tekst wordt ontkracht tot de bede: behoed ons voor het kwaad. Bovendien gebruikt Armand Boni de poëzie van Villon uitsluitend als inhoudelijk gegeven; nergens wordt op esthetische kwaliteiten gewezen, tenzij sporadisch in vage, nietszeggende bewoordingen. De schrijver heeft dit alles zelf ingezien, aangezien hij in een voorwoord waarschuwt: ‘De auteur heeft er de voorkeur aan gegeven Villons verzen in de roman in te schakelen en dit telkens waar

[p. 145]

het vers aan de thematiek van de roman grenst.’ (p. 4). Heeft hij gedacht op die manier de bezwaren van de kritiek te onderscheppen?

Naast het gebruik en misbruik van de poëzie is bij ons een andere vraag gerezen: is de auteur werkelijk geslaagd in zijn Villon-modernisering? Boni heeft hier een maatschappij opgebouwd die als het ware een repliek is van de onze: het gezag (clerus, gerecht e.d.) vertegenwoordigt het kapitalisme, daar waar de Coquille, d.i. de Parijse wereld met haar armoelijders, prostituées, pooiers en beroepsdieven, het middeleeuwse proletariaat uitmaken. Als schakel tussen beide werelden fungeren vooral advocaat Douriot (een soort deux et machina der Coquille die zich in alle standen thuisvoelt) en vooral dan Villon zelf. Als kind van een anonieme vader groeide hij op onder de galgen van Montcorbier, het Golgotha van Parijs, tot hij uit de zwarte armoede getild werd door Guillaume de Villon, abt van een Parijse benedictijnenabdij. Zijn beklimming van de ‘Jakobsladder der maatschappij’ (universitaire carrière, succes bij adellijke vrouwen e.d.) wordt echter gestuit door zijn provo-temperament. Vandaar dat zijn sociale feniks geregeld vergaat, maar door allerlei omstandigheden steeds weer uit zijn as verrijst (dit wordt in deel II van het boek verhaald). Constant in dit vagantenleven is de passie voor de poëzie: geleidelijk aan ontdekt Villon dat zijn revolutionaire betekenis ook en vooral op het vlak van de dichtkunst ligt.

Dit alles had stof kunnen leveren voor een boeiend boek dat qua toon en schrijftrant een kleine revolutie had kunnen betekenen in de historische romanproduktie van Vlaanderen. Toch heeft Boni's roman onze verwachtingen teleurgesteld. De voornaamste reden is wellicht deze: de auteur heeft geoordeeld dat een provoboek in provostijl geschreven moest worden. Dit was zijn goed recht, maar het stelde heel wat problemen waartegen hij niet opgewassen bleek te zijn. Weliswaar bereikte hij een hoge graad van directheid door Villon zelf aan het woord te laten; de dichter richt zich namelijk tot een Nederlandstalig publiek (zie p. 259) en vertelt zijn levensverhaal in een soort historisch presens. Maar terzelfder tijd ontsnapt Boni niet aan de gevaren van een dergelijke ik-verteller: vaak is de toon van het boek te wild-polemisch; alle krachttermen - en het zijn er aardig wat - worden ontkracht door de frequentie waarmee ze in het betoog opduiken, en Villons politieke en dichterlijke hervormingsidealen verliezen hun aantrekkelijkheid doordat ze overbelicht worden. Het boek lijdt sterk onder een gebrek aan beheersing: door de veelvuldige herhalingen is het uitgegroeid tot een kanjer die gerust wat gewicht aan

[p. 146]

papier mocht verliezen; verder vermelden we het misbruik van leitmotieven zoals ‘de Engelsman met ham en eieren’ of ‘de galgen van Montcorbier’ die ons aanvankelijk verrast maar zeer vlug geïrriteerd hebben, omdat ze te pas en te onpas voorkomen.

Villon, de zoetgevooisde zanger in troubadourskostuum zoals wij hem uit onze humanioratijd kennen, verdiende beslist een flinke demystificatie, maar wij betwijfelen sterk of Boni's werk daartoe bijgedragen heeft.