Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 115

[p. 707]

De laatste ronde

De Nevelvlek

De vrome zielen die angstvallig waken over de nederigheid van anderen zullen er wel bezwaren tegen hebben, maar toch wou ik graag even een lovend stukje plegen over iets waaraan ik enkele jaren intensief heb meegewerkt. Dat iets is dan de culturele vereniging ‘De Nevelvlek’, precies 20 jaar geleden te Antwerpen opgericht (hoewel de statuten pas verschenen in het Belgisch Staatsblad van 9 februari 1952), en er een vijftal jaar later, zoals dat overigens wel meer voorkomt, pijnloos in de vergetelheid verdween. ‘De Nevelvlek’ was beslist geen vereniging die een grootscheepse vernieuwingsbeweging heeft losgemaakt in de Vlaamse cultuur, of die een programma had dat iets ambitieuzer of origineler was dan ‘de kunst nader tot het volk brengen, aan jonge kunstenaars de kans geven zich te manifesteren’, maar wel een beweging die een verrassend groot aantal jongeren in hun culturele activiteiten heeft kunnen lanceren en stimuleren.

Initiatiefnemer was Frans Buyens, de filmer die toen nog literaire ambities had, samen met Hugo Raes en enkele mensen van de Academie voor Schone Kunsten. En de allereerste en zeer bescheiden manifestatie was een voorleesavond uit het werk van enkele leden. Met voor mij als consequentie dat ik secretaris werd van de vereniging. De traditionele ruzie kwam vrij vlug. Buyens nam woedend ontslag, Hugo Raes werd voorzitter. In het bestuur dat gedurende jaren ongewijzigd bleef waren zowat alle overtuigingen en politieke strekkingen vertegenwoordigd, wat van ‘de Nevelvlek’ op zijn terrein een van de eerste echt pluralistische verenigingen maakte. Voor ons zelf werkte dat uitstekend, maar voor de pers lag het blijkbaar iets moeilijker. Na een voordracht, over Indië, door mevrouw Yoors (echtgenote van de glazenier Eugène) bleek dat haar oorlogsverleden niet brandschoon was geweest, en onmiddellijk werden we als ‘zwart’ gecatalogeerd en door de linkse pers genegeerd. Na een spreekbeurt van de heer Van Thienen, die in het ABVV actief was en in die functie een reis in de Sovjetunie had gemaakt (in die tijd vrij zeldzaam) deed de godvrezende pers over onze activiteiten geen bek meer open, zelfs niet toen Denijs Dille, een priester, over muziek kwam praten. Leuke tijd was het toen wel.

Om ‘naam te maken’, en het Antwerpse culturele leven wat uit het apegapen te krijgen, werd getracht elke week een manifestatie te organiseren. Wie zelf al eens in een vereniging actief is ge-

[p. 708]

weest, weet wat dit betekent. Maar het doel werd bereikt, en na nauwelijks een jaar activiteiten had ‘de Nevelvlek’ inderdaad naam in het Antwerpse. De spreekbeurten kenden een enorm succes. De voordrachtzaal van het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven was dikwijls stukken te klein. (Maar voor Jan Walravens, die sprak over de Sade, waren er nauwelijks een 20-tal belangstellenden. Er was in die tijd waarschijnlijk weinig belangstelling voor de seksuele bevrijding. Alhoewel het natuurlijk ook mogelijk was dat het die avond heel hard regende.)

Het organiseren van spreekbeurten was wel een van de meest tijdrovende, maar niet het belangrijkste punt van het programma. Er werden ook jazzavonden ingericht (het plan om een jamsession te laten plaatshebben op de kiosk van de Groenplaats stuitte op verzet van het stadsbestuur) en voorleesavonden (werk van leden, Jacques Prévert). Enkele mensen, fel geboeid door het theater, en even erg teleurgesteld door wat het officiële theater bracht, startten een eigen toneelafdeling. Jan Christiaens en Hugo Creve waren de voornaamste initiatiefnemers. Een voorstelling van ‘De doden begraven’ van Irwin Shaw, geregisseerd door Dom de Gruyter, strandde op technische (en financiële) moeilijkheden. Maar echt belangrijk waren wel de opvoeringen van werk van Jean Génet, Ionesco, Beckett en Adamov, premières voor België. De toneelgroep, een van de allereerste ‘alternatieve’ theaters in Vlaanderen, introduceerde deze auteurs in een periode toen KNS Antwerpen zelfs geen werk van Sartre op het programma wou of mocht nemen. De voorstellingen kenden succes, maar werden evengoed gebracht voor een publiek van 3 of 4 mensen. Ze kwamen tot stand met even veel kunst- en vliegwerk als goede wil en enthousiasme, maar haalden een behoorlijk artistiek peil. Er was trouwens talent: Rik Gyles en actrices als Julienne de Bruyn, Polly Geerts, Suzanne Jucht-mans, ook Martha Gevers, kwamen later in het officiële theater terecht. Walter Tillemans, employé bij een scheepvaartfirma, hielp de toneelgroep omdat hij nogal wat van elektriciteit afwist, werd weldra zo door het theater geobsedeerd dat hij zijn baan opzegde, en met de hulp van Fred Engelen bij de KNS kwam.

De afdeling plastische kunsten richtte enkele groepstentoonstellingen in, waardoor o.m. de schilders Jef Verheven, beeldhouwer W. Ganzevoort, Mark Verstockt, (toen nog schilder en keramist) Jan Dries, etser Gilbert Van Hool hun eerste kansen kregen, en werkte mee aan de grote ‘Van Gogh-tentoonstelling’ in de Stedelijke feestzaal te Antwerpen.

Bij deze gelegenheid verscheen een speciaal, vrij luxueus verzorgd nummer van ‘Het Cahier’, tijdschrift dat in het voorjaar 1953 voor het eerst verscheen. De afdeling literatuur was trouwens de ruggegraat van heel de beweging. Hugo Raes (in die tijd nog met het probleem of hij de weg naar de literatuur moest effenen door journalistieke bedrijvigheid, of de weg naar de journalistiek door literaire bedrijvigheid), Hugues C. Pernath (toen nog dwepend met Lanza del Vasto), Jan Christiaens (toen al bezig aan ‘De Ko-

[p. 709]

ningin der eilanden’, maar ook actief als kortverhalenschrijver), ook Walter Tillemans (die onder de schuilnaam Philip Goor enkele niet onaardige verhalen publiceerde), Gust Gils en essayist Julien Vandiest, later nog Frans de Bruyn en de hele bende die langzaam de redactie van het tijdschrift overnam, debuteerden in het tijdschrift of leverden bijdragen. Een plan voor de oprichting van een collectieve uitgeverij kwam - helaas - niet van de grond. Voortdurend doken er immers financiële bezwaren op, die door het frequent inrichten van bieravonden en bals, en door de ruime steun van mecenas Dré Sans niet helemaal konden opgevangen worden. Maar in alle omstandigheden werd er hard gewerkt, in een bijzonder vriendschappelijke sfeer, iets waar trouwens vele Antwerpse drankgelegenheden niet slechter van werden.

Het was in Antwerpen de beginperiode van het kelder- en zolderleven. Het begon in de ‘Rockox-kelder’, vrij vlug opgevolgd door ‘de Moriaen’ en de kroegen van de Stadswaag. Later kwamen daar nog bij ‘den Engel’ op de Grote Markt en ‘Balkan’, een wat verveloze kroeg midden in de havenbuurt, waar Griekse en Turkse zeelui ouzos of bier met cola kwamen drinken, en hun dansen dansten...

Gewoonlijk zijn herinneringen te sterk gekleurd. Maar uit die periode komen de kleuren niet los. De straten waren donker. De voorliefde voor felle kleuren van de hippies van vandaag werd door de existentialisten van toen niet gedeeld. We zaten allemaal met onszelf in de knoei: heilige huisjes en taboes in overvloed. En toch wordt er met heimwee aan die periode teruggedacht. Een beetje bangelijke vaststelling, eigenlijk. Misschien komt dat wel omdat we in die tijd nog echt geloofden in de dingen waarmee we bezig waren. Al zal de herinnering aan al die kroegen in dat heimwee ook wel een rol spelen...

‘De Nevelvlek’ behoort maar tot de petite histoire van de cultuurgeschiedenis. Maar wie daar geen aandacht aan besteedt, begrijp van de grote geschiedenis geen bal. Of maakt daar toch zeker een zielloze zaak van.

Fernand Auwera