Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 115

[p. 704]

Kroniek
Gust Faes / Het experiment voorbij

Het verschijnen van een nieuwe bundel van Marcel van Maele betekent telkens een verrassing voor de lezer. Dikwijls ook is het een verademing.

Wat in De Hamster van Hampstead reeds latent aanwezig was, heeft zich nu volledig doorgezet. Winteralbum (Gent, YPR 14, 1970) bevat nog weinig sporen van het onstuitbare taalgeweld van vroeger; de soms verzenlange associatieve opsommingen, maar ook de semantische condensatie in neologistische samenstellingen zijn grotendeels verdwenen. Zij worden vervangen door een veel meer uitgebalanceerde, haast klassieke zegging, uitdrukking van een (willens nillens) berustende innerlijkheid.

Want ook in dit opzicht blijkt Van Maele veranderd. Waar vroeger het uitgraven van wraak en vervloeking en het recht op de situatie inbeuken schering en inslag waren, komt de dichter nu nog nauwelijks verder dan een avoueren van een diepgewortelde maar in toom gehouden ‘wrok’.

De titel van de eerste cyclus ‘We zullen dat maar zo laten’ is dan ook tekenend voor deze evolutie. Het openingsgedicht (blz. 7) bevat nog wel de basisgevoelens machteloosheid, wanhoop, bewustzijn van het ik-verlies, maar het schelden blijft gelukkig uit. De dichter gaat nu veel dieper. Het schuldgevoel en de angst van de ik ter wille van de mislukte verhoudingen overheersen. De spanningen worden opgevangen in plechtig aandoende profetenverzen, gebouwd op parallellisme en functionele klankwerking. Sleutelwoorden zijn dan ‘leeg, uitgedoofd, uitzichtloos, angst, verbrand’.

Van Maele slaagt er nu vaker in gave gehelen tot stand te brengen. Zo bijvoorbeeld het gedicht op blz. 9 waaruit deze strofe:

‘Daarom zing ik een leeuwerik hoog, een duikboot diep,
het is de welbekende pijn,
witte weke dode
duiven in de buik’

Dit gedicht is bijzonder krachtig gestructureerd: assonanties, allite-

[p. 705]

raties, binaire verbindingen, symboolherhalingen zorgen met de samenhangende semantische connotaties voor een boeiend geheel, gedragen door de ambigue sfeer van bevrijding en pijn.

De gedichten uit de eerste cyclus behandelen trouwens allemaal de evolutie naar een diepere bewustwording na de woede, naar een voordien ondenkbare sereniteit.

Het protest is afgezwakt, wordt ondergronds:

‘Aldus beweegt in deze voor mollen
onbewoonbaar geworden aarde een moegetergde stem
en vloekt de wolken tegen’ (10)

De stormram wordt opzij geschoven:

‘Maar dàt is de hoop:
het zachter geweld, het wijder
warmer wilder
weten.’ (12)

Het slotgedicht van deze reeks is een indringend relaas van de integratie van de rebel, de spijtige afrekening met ‘dat woordengeroffel’ (13) uit het verleden.

Uit de tweede cyclus ‘Alle gekheid op een stokje’ onthoud ik vooral het openingsgedicht op blz. 17. Eenvoud siert deze zelfaffirmatie van een authentisch dichter. De roes en de katharsis van het woord staan tegenover zijn commercialisering door publikatie en zijn begrensdheid ondanks alle beloften:

‘ik huiver van het woord
dat valluikt, van de ster
die dichtklapt.’ (17)

Opnieuw blijkt hier uit de intensieve klankwerking en de ijzersterke structuratie dat Van Maele niets aan expressieve kracht heeft ingeboet. Nog heel even komt de vroegere dichter aan het woord in een ontploffende strofe:

‘Verbluffend verblijf, vuurkreet, vallende valk
- angsthand, haatwand -:
vloekend vindt de dichter het zoekende woord’ (20)

In de sociaal-kritische gedichten tegen de ‘welvaartsstaat’ blijft het bij een constatatie van de verstikking zonder opstand (bijvoorbeeld in het vrij vlakke protestgedicht op blz. 23).

Ook de derde cyclus ‘Omschrijvingen’ behandelt de thematiek van het aanvaarden van het leed, het stillen van de angst; de dichter lijkt zich werkelijk om de problemen heen te schrijven in een affirmatie van de noodzaak van de omweg. De activiteit van de ik is lamgelegd,

[p. 706]

hij zit gevangen in het aanschouwen in woede:

‘Als een kooi in de woestijn
beweegt het blaffende oog
tussen blauw verdriet en rimpel heimwee;
(...)
Gewoonten worden wet en splijten
nijdig het oorverdovend
wit.’ (30)

Van Maele heeft het proces gemaakt van de mens van het ‘Denk-tijdperk’ (32).

Op het einde van de bundel mogen we dan nog even plaatjes kijken. Collages (vrij overbodig overigens) hekelen in enkele flitsen de oppervlakkigheid en de verblinding van de consumptiemaatschappij.

Al bij al presenteert Van Maele zich in deze bundel als een van onze goede dichters. Hij heeft zich progressief losgemaakt van de anekdotische, ik-gebonden protestlyriek en creëert doorgaans gave, sterke gedichten, die wat taalmanipulatie en structuratietechniek betreft het best te vergelijken zijn met de meest recente gedichten van Leopold M. Van den Brande. En als de dichter besluit met ‘j'ai fait tout mon possible dans cette ouvrage’, dan geloof ik hem graag.