Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 115

[p. 608]

Kroniek
Luk Adriaens / Spelen met de schriftuur

Laurent Veydt: De Aftakeling. Standaard Literatuur Vandaag - Antwerpen 1969 - 148 pp.

Wij, lezers, zijn vaak behept met een klassificeringsmanie; wanneer men evenwel de afzonderlijke stukken van De aftakeling bij één of ander genre tracht onder te brengen, blijkt er iets mis te lopen. Wat zich aanvankelijk als verhaal aankondigt (‘De verwarring’, ‘De zichtbare dingen’), vertoont te weinig structuur (het verhaal heeft midden noch staart) om dit etiket waardig te zijn; een essayachtig stuk (zoals ‘Een eenzijdige bekentenis’) blijkt te rommelig en te stijlloos. Bij lectuur wordt het drupsgewijze duidelijk dat Veydt eigenlijk afrekent met het burgerlijke concept ‘Literatuur’: hij produceert enkel nog teksten, waaraan men niet langer de predikaten ‘mooi’, ‘esthetisch verantwoord’ kan toekennen; hij maakt in het beste geval ‘interessante’ stukken, waaronder of waarachter men vruchteloos naar een boodschap zal vissen.

Vooraleer we het eigene van Veydts tekstuele activiteit onder de loep nemen, willen we nog even wijzen op twee buitenbeentjes in deze verzamelbundel. ‘Een roeping’, het langste en meest traditionele stuk, lijkt ons hopeloos oninteressant: de auteur experimenteert wat met het gezichtspunt, zover zelfs dat hij in één zin voor één actans (‘personage’ past hier minder goed) twee verschillende persoonsvormen gebruikt: ‘Hij ging zelden zwemmen - ik was om mijn lichaam beschaamd’ [p. 50]). Verder krijgen we een scheut Gideaanse vrijheids-moraal en twee snuifjes seminariehomofilie. Wonder genoeg blijkt deze tekst toch te passen in de reeks waarin hij ingebouwd is, in die zin dat hij duidelijk verder brodeert op een thema van het openingsstuk ‘De verwarring’. De binding tussen tekst één en tekst twee (‘Een roeping’) ligt dus op het vlak van de betekenis. Een staaltje uit ‘De verwarring’: ‘...bestaat er iets vreselijkers dan altijd maar te moeten denken, en tot in mijn dromen achtervolgd te worden door vragen, overal vraagtekens, een onzekerheid waarin men ten slotte verstrikt geraakt...’ (p. 10-11). Echo's hiervan klinken duidelijk na in ‘Een

[p. 609]

roeping’: ‘Je bent dus nog niet vast besloten, maar toch zou je wel willen beslissen?’ (p. 36).

Een tweede vreemde eend in de verzameling is ‘De Bakchanten’, dat door de auteur (de schrijvende hand) bewust uit de chronologische volgorde gelicht en achteraan geplaatst is. Het stuk wekt de indruk een verslag te zijn van een toneelopvoering, maar weldra laat Veydt zich meedrijven in een geraffineerd Joyceaans spel van klanken en begripsassociaties, dat op briljante wijze aan het tremendum en fascinosum van de zinnelijkheid gestalte geeft. Bij een dergelijke woordorgie voelen wij ons weer in de sfeer van het klassiek-burgerlijke estheticisme dat vreemd is aan de rest van de bundel. In het diepst van onze gedachten vinden wij ‘De Bakchanten’ het meest geslaagde stuk, wellicht omdat het een gaafheid en een evenwicht bezit die wij elders niet aantreffen. Op p. 122 vinden we volgende intrigerende zin: ‘Trouwens, maakwerk, daar heb ik geen tijd voor.’ Op het eerste gezicht lijkt dit inderdaad zo: Veydt beoefent graag een soort ‘écriture automatique’: de hand volgt de snelle beweging van het schrijven, en weigert zogenaamd haar vondsten aan de reflexie te onderwerpen, ‘want nadenken vervormt’ ‘Een eenzijdige bekentenis’, p. 113). Vandaar allerlei kreupele zinnen vol kronkels en onderbrekingen, gebouwd volgens een logica die nog maar weinig met Aristoteles te maken heeft. Deze schrijftrant wordt op pp. 119-120 als volgt geformuleerd: ‘...dat ik het plezierig vind nu ik heb leren rijden met deze tekst, ik kan even het stuur wel loslaten en (...) zigzaggen en mad driver spelen’ (cursivering van ons).

Maar dit spel met de schriftuur heeft bij Veydt niet alleen een automatische kant; het lijkt ons integendeel hoofdzakelijk het produkt van een zeer betwiste schrijfakt. Veydt maakt spelenderwijze teksten met teksten; deze laatste zijn van tweeërlei aard. Vooreerst gebruikt hij stukken die overduidelijk naar een andere ‘schrijver’ verwijzen. Zo refereert de beginparagraaf van ‘De zichtbare dingen’, die een hyperrealistische tekening geeft van een metalen voorwerp, onmiddellijk naar Robbe-Grillets teksten: vergelijk bijvoorbeeld de beruchte beschrijving van de koffiekan ‘La cafetière est en faïence brune...’ met de beginregels van Veydts stuk: ‘Het voorwerp bestaat uit een metalen stang...’ (p. 91).

Wellicht kan men Veydts schrijftrant het best vergelijken met een bouwdoos die voortdurend met nieuwe elementen aangevuld kan worden: ‘literatuur’ is een eindeloos spel van combinatiemogelijkheden, een in elkaar haken van allerlei teksttypes. Men kan andermans tekst

[p. 610]

(Gides morele of Robbe-Grillets literaire tekst) gebruiken om iets nieuws te produceren; anderzijds kan men ook op ludieke wijze zijn eigen produkten herstructureren (lees: herkauwen). Wanneer men, met dit laatste inzicht voor ogen, De aftakeling leest, begrijpt men het schijnbaar heterogene karakter van deze bundel. De betekenis (niet: de waarde!) van slechte stukken zoals ‘De verwarring’ (1958) wordt pas duidelijk in het licht van ‘Een aftakeling’ (1968). Daarin lezen we namelijk: ‘Het verhaal “de verwarring” lijkt me dan ook een hybried misbaksel...’ (p. 132); dit betekent dat de tekst van 1968 als constitutief element de kritiek op een tekst van een decade vroeger gebruikt.

Een ander duidelijk voorbeeld biedt ons ‘De zichtbare dingen’, dat een kruising is van drie teksten: de eerste tekst is die van de ervaringen die de verteller en zijn vrouw opdoen; de tweede is een ‘verhaal’ dat nooit voltooid werd, en dat zich situeert in de ‘nieuwe middeleeuwen’ (het tijdperk na de laatste wereldoorlog die alles vernield heeft); tekst nummer drie, ‘waarvan ik wel enkele fragmenten heb geschreven’ (p. 93) situeert zich in dezelfde tijd, wat regelmatige insnijdingen van tekst twee in tekst drie mogelijk maakt. Het centraal bindende element is ‘de Phi’, een mysterieus metalen voorwerp. Ziehier hoe de verteller de reden samenvat waarom hij deze tekst geschreven heeft: ‘Ik moest dus voor mezelf en voor haar (d.i. zijn vrouw), het mogelijk, toekomstig verband ontdekken tussen deze twee verhalen en onze ervaringen’ (p. 107).

Het summum van deze meccanotechniek is ‘Een aftakeling’, dat daarom ook met reden als titel van de bundel gekozen werd. De tekst is namelijk niets anders dan een mislukte poging om drie andere, onafgewerkte teksten uit te schrijven, ‘Geen literair avontuur (...) Het afmaken van drie teksten, niets meer’ (p. 137). Bij deze onderneming reflecteert de schrijvende hand voortdurend op haar eigen activiteit, en het besef van haar onmacht geeft aan de hele onderneming een tragisch tintje, dat echter zo sterk tot de papieren werkelijkheid van de tekst hoort dat we het nauwelijks au sérieux kunnen nemen: het hoort bij het spel.

Ondanks bepaalde nieuwe, interessante elementen, heeft ‘De aftakeling’ ons onbevredigd gelaten. Wij menen dat de belangrijkste reden hiervoor de volgende is: Veydts geschriften lijken ons te zeer illustratie van een bepaalde literaire theorie. Zoals men Salvador Dali al eens verwijt dat hij schilderijen maakt om Freuds theorieën te bevestigen, zo ook kan men zich afvragen of Veydts geschriften zich niet al te

[p. 611]

zeer laten voeden door de huidige Franse teksttheorieën; zijn spel met tekst en context is een toepassing avant la lettre van het concept ‘intertekstualiteit’ zoals dat onlangs door Julia Kristeva geformuleerd werd: elk geschrift is het resultaat van bepaalde combinatiemogelijkheden waarvan de elementen andere, reeds bestaande teksten zijn. Alles is reeds gezegd...