Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 115

[p. 605]

Kroniek
Gust Faes / In staat van ontbinding

Gedichten van Leopold M. van den Brande

Met In staat van ontbinding bevestigt Leopold M. van den Brande veel van het goede dat voordien reeds over hem geschreven werd (Mechelen, Morgen uitg. 4, 1970). In de beste gedichten uit deze verzameling bereikt hij zelf een zeldzame gaafheid, klaarblijkelijk gegroeid uit een authentiek dichterschap.

Ik beperk mij hier vooral tot een bespreking van de eerste cyclus ‘Een zomer in zwart gekleed’ en enkele hoogtepunten uit de overige.

In het gedicht ‘Antonin Artaud’ schrijft Van den Brande:

‘de dichters der duisternis
gaan aftakelend te keer
in hun mantels van schaduw’ (51)

Bij hem vinden we, vooral in de eerste cyclus, de registratie van de aftakeling. De dichter verwoordt het haken en scheuren van de existentie in zijn lichaam, extreem, zonder afzwakking:

‘slagaderbreekt onbereikbaar
de pijn uit vingers
op de wonden’ (5)

Ongeneeslijke want onbereikbare pijn, moedeloosheid wegens het onvermijdelijke verval, angst, dood en leegte, vormen de wel zeer donkere tonaliteit van deze cyclus. Van den Brande intensifieert nog deze thema's door het schijnbaar spontaan ineenvloeien van verschillende procédés.

Eén ervan is de expansie van de gewaarwording tot kosmische dimensies. In ‘Tales of the brave Ulysses’ (6) loopt de botsing wordingontwording van de mens uit op een kosmisch visioen van de warme maar eenzame zon. Elders wordt dit proces nog versterkt door herhaling, knappe klankwerking en manifest negatief geladen woorden en connotaties. Zo ziet hij de dood:

‘rood op rood
tekent de aarde haar staartster sterven
door de afgrijselijke ruimten’ (9)

In deze semantische klankexpressieve taalmanipulaties toont Van den Brande zich meermaals een meester.

[p. 606]

Structureel staan de meeste gedichten zeer sterk. Een beperkt aantal verwante semantische velden draagt de betekenis en wordt poëtisch volledig geëxploiteerd. Zo bijvoorbeeld de polariteiten wit-zwart/ licht-donker/dag-nacht in het gedicht op blz. 8.

Een belangrijke unificerende factor vormt ongetwijfeld de watermetaforiek, vooral aanwezig in het beeld van de zee, die, met verschillende symbolische functies, een constante is in de hele bundel.

Terwille van de compactheid, tot het uiterste gespannen door het sterk intensifiërend taalgebruik, de suggestieve, haar geheim niet prijsgevende evocatie van angst en dood, zou ik graag ‘World of pain’ (7) in zijn geheel citeren:

‘door merg en been
sidderen vogels angst
tot op het bot
van hun vleugelslag
mens na mens
treedt de dood in
de stilte heft
een zwijgzaam lied
aan’ (7)

De intensiteit van de verschrikking krijgt uitstekend gestalte in de volgende verzen waarin ook de zelfmoordgedachte steekt, nauw verbonden met de hierboven genoemde themata en impliciet aanwezig in meerdere gedichten uit de eerste cyclus:

‘dan staan sneeuwmannen
uit steenkool krijsend op
en snijden zich
aders daglicht
uit de polsen’ (8)

Een voor Van den Brande typisch procédé, meestal talentvol aangewend, is de subjectieve lading van de natuur (dikwijs tot het kosmische toe) waarbij deze getransformeerd wordt en expressief-suggestief zin krijgt:

‘herfst bladert woedend in gescheurde grachten
het ijzelt woorden op de parkbanken
en een boom worstelt zich dorstig
in een vijver’ (10)

Of:

‘de zon
op het sterfbed
van een bruine herfst

[p. 607]

 

neergelegd

 

biddend bloedend

 

uit haar warmte’ (12)

Praag, Auschwitz, Hanoi lijken, in verschillende gestalten, wel een must in onze jongerenpoëzie. Zo ook bij Van den Brande. Hoe verschillend echter duiken zij zij hem op. Neem ‘Hanoi’ uit de cyclus ‘Ontaarding’:

‘de jaren slaan hun houten
vlammen in de bomen
bossen met bijlen in de hand
strompelen het kreupelhout
van de zon binnen
de doden vallen er
in goede aarde’ (53)

Hier wordt het anekdotische volledig overwonnen, alle eng-situerende elementen zijn zorgvuldig geweerd via verschillende transformaties. De titel dient enkel als connotatieve steun voor de lezer, gedeeltelijk ook als sleutelwoord. Uiteindelijk resulteert hieruit een bijzonder gaaf, universeel gedicht.

Deze bespreking doet geenszins volledig recht aan In staat van ontbinding. Slechts enkele aspecten werden in dit korte bestek behandeld, naar ik hoop voldoende om het belang van deze bundel te onderstrepen. Dit is de dichter Van den Brande:

‘ik vat woord
een vlam kantelde
uit mijn vuur,
leeggebrand en
gelukkig
leef ik een bres
doorheen dit gedicht’ (36)

Tenslotte nog dit. Afgezien nog van de wel erg suggestieve titels (Red Junkie, Journey to the Center of the Mind, Orgelfuga in Hallucinatie en Morfine B) doen nogal wat gedichten in deze bundel mij vrij beroesd aan. Een op hol geslagen verbeelding spuwt haar wilde fantasmagorieën naar de argeloze lezer, waardoor de communicatie ofwel nog op het nippertje gered wordt, ofwel geheel verloren gaat.

Leopold M. van den Brande bezit voorwaar genoeg substantie om de poëzie niet te gaan zoeken waar zij zelden te vinden is. Manifeste taalfouten kunnen echter niet op de hals van de zetter blijven geschoven worden; zij zijn een lelijke vlek, zeker op een bundel van dit gehalte.