Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 115

[p. 531]

Clarissa Jacobi / Amuletten voor Roger

Onze ziel is ontkomen als een vogel uit den strik der vogelvangers; de strik is gebroken en wij zijn ontkomen.
Psalm 124, 7

In het joodse museum waar ik werk, hebben ze een collectie zilveren en perkamenten amuletten. Amuletten uit Noord-Afrika, het Midden-Oosten, Indonesië, Duitsland en Italië. Amuletten gemaakt om de dragers te beschermen tegen alle mogelijke soorten kwaad. Tegen de venijnige beet van de slang en de schorpioen; tegen koorts en bloedingen in het kraambed; tegen de wapenen van de vijand; tegen ziekte en verderf. Er zijn geen amuletten bij die de drager kunnen behoeden tegen verslaving aan verdovende middelen. Maar wel amuletten tegen kwaad in het algemeen; tegen Het Boze Oog. In het museum verkopen ze ansichtkaarten waarop twee van de amuletten staan afgebeeld. In het voorjaar van 1967 stuurde ik één van deze kaarten aan Roger van de Velde. ‘Good Luck, Roger!’

Hij schreef terug: ‘De hoffelijkheid gebiedt mij je te bedanken voor de amulet, maar er is in verband met die amulet iets zeer burlesk gebeurd. Ik steek de postkaart maandagmorgen liefderijk in mijn portefeuille, zoals je hebt aanbevolen, en ik voel mij op slag reuze sterk. Ik denk: mij kan niets meer gebeuren. Ginder in Kaapstad waakt een lieve engel over de goede afloop van mijn esbattementen. Dezelfde namiddag moet ik naar de begrafenis van een vroegere collega. Ik spring in mijn wagen, en wàt gebeurt er? Onderweg heb ik een aanrijding waarbij gans de linkervoorkant van mijn karretje ingedeukt wordt!

Claartje, had je mij op dàt moment horen vloeken, je zou er voor de rest van je leven niet meer aan denken amuletten te verzenden. Gelukkig was ik bij die aanrijding in mijn recht en er kwam geen straaltje bloed aan te pas, maar zulke dingen brengen toch altijd een boel miserie mee: verzekeringsformaliteiten, expertise, herstelling, je kent dat wel.

[p. 532]

Denk nu niet dat ik die amulet op slag op het stort heb gegooid. Ze zit nog altijd, liefdevol gekoesterd, in mijn portefeuille, langs de kant van mijn hart. Een amulet, die je opeens in de penarie doet tuimelen, moet wel een zéér bijzondere amulet zijn heb ik gedacht. Overigens had ik zonder die amulet wellicht ook een aanrijding gehad, en dan ware ik misschien steendood geweest. En dan had jij, bij het vernemen van dat droevige nieuws misschien gehuild. En dat wil ik niet. Ik wil niet dat vrouwen om mij huilen. Ik wil dat vrouwen om en voor en door en met mij gelukkig zijn. Of zich tenminste amuseren. Ik blijf dus je amulet op mijn hart dragen, en ik zeg elke morgen voor mezelf: afgezien van een kapotte auto, kan niets mij meer gebeuren. Tot nog toe zijn verdere cataclysmen uitgebleven en misschien is het dus tóch wel een goede amulet. Natuurlijk is het een goede amulet, vermits ze door jouw handen en intenties werd geconsacreerd.’

Op zaterdagochtend, 6 juni 1970, bereikte mij het bericht van de dood van Roger van de Velde. En mijn eerste reactie was: ‘Ik moet niet huilen! Want dat zou Roger niet hebben gewild!’

Ik wil dat vrouwen om en voor en door en met mij gelukkig zijn. Of zich tenminste amuseren. Ik wil niet dat vrouwen om mij huilen.

Ik heb mij aangekleed en ben de stad in gegaan om een truitje te kopen bij een mantelpak, dat ik in de uitverkoop had gekocht en dat ik nodig had voor een receptie. Winkel in, winkel uit, winkel in, winkel uit... ‘Het spijt me, mevrouw, maar die kleur hebben we niet! Niet in uw maat, mevrouw! Niet met korte mouwen, mevrouw! Niet in wol, mevrouw!’

Tegen lunchtijd kwam ik uitgeput thuis. Ik had geen zin in eten. Ik liep naar de boekenkast en haalde de boeken van Roger te voorschijn. Galgenaas. ‘Voor Claartje, de liefste onbekende, die mij wellicht beter begrijpt dan vele bekenden, van harte, Roger. 22.12.66.’ De Slaapkamer. ‘Voor Clarissa, zo ver en toch zo dichtbij, van harte, 14.3.68. Roger van de Velde.’ En onder zijn handtekening nog een handtekening. Een onleesbare handtekening. Van een vreemde. Van een gevangenisdirecteur of opzichter. Ten teken dat het boek de gevangenis mocht verlaten en de boodschap zijn goedkeuring wegdroeg. Een onleesbare handtekening. Een handtekening van de schande. Van schande en onrecht en achterlijkheid. Mijn heilige amuletten met inscripties uit het Oude Testament hebben je niet kunnen helpen, Roger. Je hebt de strijd die je zo dapper hebt gevochten, moeten opgeven.

‘Nu neem ik geen enkele pil meer. Zelfs geen aspirine. Als ik niet kan slapen, dan drink ik een stuk in mijn kraag. Dan sta je 's morgens wel

[p. 533]

op met een kater en begin je vaak opnieuw om de nadorst weg te werken, maar het is toch beter dan die farmaceutische rommel.’

‘Good luck, Roger! Good luck!’

In het hiernamaals, als dat bestaat. En als het niet bestaat, dan leef je toch voort. In je kinderen en in mijn werk. Want het feit, dat een groot en begenadigd kunstenaar als jij vertrouwen had in mijn talent geeft mij de kracht om verder te gaan.

‘Ook ik heb je boek, onmiddellijk na ontvangst, in één adem doorgelezen, en dan op een avond nog eens rustig hernomen, met een fles John Haig aan mijn zijde en soft music in de radio. Ik proef literatuur bij voorkeur 's avonds, helemaal alleen onder de schemerlamp, in een cocktail van whisky en koele jazz. Luister nu goed, Claartje, en geloof me op mijn woord: het is niet mijn bedoeling galant of charmant of alleen maar vriendelijk te zijn. Tenminste niet op dit gebied. Als het om literatuur gaat, ben ik doodeerlijk, omdat ik vind dat je zonder intrinsieke eerlijkheid niet het recht hebt om zélf te schrijven. Welnu, ik vind je boek, in zijn genre, een zuivere parel. Vooraleer ik aan de tweede lectuur begon, heb ik mij voorgenomen zoveel mogelijk afstand te doen van elke binding; ik heb tot mezelf gezegd: lees dit proza nu alsof het geschreven ware door een doodvreemde, en niet door Clarissa, al is die Clarissa voor jou per slot van rekening toch ook een grote onbekende. Dat de lectuur mij, met opzettelijke inachtname van deze afstand, toch zo sterk heeft aangegrepen, is ontegensprekelijk een bewijs van kwaliteit. Ik geloof, als ik een vrouw zou zijn, dat ik vanuit dezelfde be- en inleving ongeveer hetzelfde zou schrijven; wellicht niet zozeer wat de stijl betreft, maar wél de sfeer. Nogmaals: ik bedoel dit niet als een persoonlijk complimentje. (Ik wil je om duizend andere dingen complimenteren, maar in de literatuur doe ik niet aan hofmakerij.) Als niet Clarissa Jacobi dit boekje had geschreven, maar bijvoorbeeld minister Klompé, dan zou dat niets aan mijn mening veranderen.’

Roger, mijn heilige amuletten met teksten uit het Oude Testament hebben je niet kunnen beschermen. Het zijn gewone stukjes zilver en perkament met woorden erin en erop gekrast. Woorden, heb je me eens geschreven, dienen om gedachten te camoufleren en om verhalen te schrijven. En dàt is al zo moeilijk. Ik ben niet bij machte geweest om je met m'n bijbelse woordenschat te behoeden. Je hebt de strijd verloren. Verloren, maar toch ook weer gewonnen. Want je bent nu voor eeuwig vrij. Zo vrij als een vogel in de lucht. De strik is gebroken. De vogelvangers kunnen je niet meer te pakken krijgen. Je bent

[p. 534]

hun ontglipt. Je zwakke lichaam en je nobele ziel behoeven nimmer meer de voor criminelen bestemde ontberingen te ondergaan. En je kunt het eindelijk zonder Palfium stellen. Je ziel is ontkomen als een vogel uit de strik der vogelvangers. Rust zacht, lieve Roger. Rust zacht. En vergeef me omdat ik toch huil. Want mijn verdriet is grenzeloos en de wereld als een woestijn waarin de schoonste oase is opgedroogd.

Kaapstad, 9 juni 1970.