Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 115

[p. 526]

Hugo Brems / Zes dichters bij Colibrant

Kroniek

Eén van de mensen die in Vlaanderen het meest voor de poëzie doen of gedaan hebben, is zonder twijfel J.L. de Beider, dichter en bij de gratie gods ook uitgever. Al 20 jaar houdt deze man de uitgeverij Colibrant recht, een alleszins niet erg lucratief bedrijf, dat in steeds verzorgde en vaak zelfs bibliofiele presentatie, gedichten publiceert. De liefde waarmee dat gebeurt, kleeft aan elke bladspiegel, aan de hele standingvolle lay-out, aan de kennelijke eerbied waarmee het gedicht wordt omringd. Elke bundel die bij Colibrant verschijnt, is niet enkel in de tekst maar ook in zijn uiterlijke verschijning een individu. Enkele van die uitgaven (alle van herfst 1969) beknopt te presenteren, is het doel van deze tekst.

Op klein, intiem formaat en met een mooie, delicate omslagtekening van de schrijfster, verscheen Ofelia speelt met de maan van Marleen De Cree-Roex. Haar eenvoudige gedichten passen als gegoten in het charmante kader van de uitgave:

‘eenvoudige dingen schrijven
van manen en violen
innige woorden zingen’,

dat is de eerbare bedoeling van de dichteres. Haar verzen zijn dan ook voortdurend bezig met het kleine, het detail, met de subtiele nuances van het bestaan. Zij zoekt naar verbanden in de anders onopgemerkte voorvallen en belevenissen van elke dag. Haar poëzie kleurt het leven, geeft er een glans en een rijkdom aan, die typisch vrouwelijk aandoen. Zij is niet opdringerig, wil niet kwetsen, niet wakker schudden, enkel tonen, de banaliteit even opheffen, geloven in het wonder en de schoonheid van het kleine:

‘Dit noem ik rivier
van de handen het zwaaien
naar verder water
een voorbijgaan van wind

[p. 527]

 

van het waaien een

 

kort verbranden.’

De liefde, de natuur, de stille gevoelens zijn haar voor de hand liggende motieven, bijeengebracht in een niet voor de hand liggende formulering. Dergelijke poëzie is niet de gemakkelijkste. Zij epateert niet en schokt niet, geeft haar zwakheden gauw bloot. Het is dan ook niet als verwijt bedoeld, wanneer wij hier zeggen, dat de eenvoud soms blijft steken in alledaagsheid, de charme in onbeholpenheid:

‘het zwarte kleed der stilte

omhult mijn armen

en mijn hart.’

Dat is de keerzijde van deze poëzie. Het is inderdaad niet gemakkelijk om op een smalle basis recht te blijven en in de hoogte te werken.

Dat ondervindt men nog veel sterker bij Joannes Marijnen, wiens Intermezzo niet meer pretendeert te zijn dan een verzameling losse stukken, ‘zoals in het najaar / in een boomgaard / vruchten / soms vergeten worden.’

Gedichten rond de stad en rond de zee worden gevolgd door een cyclus rond actuele (d.i. technische, journalistieke) onderwerpen en een reeks Spaanse reisimpressies. Ten slotte zijn er nog enkele gelegenheidsgedichten en een verzameling aforismen. Wanneer men dat allemaal geplukt en verorberd heeft, beseft men pas goed waarom die ‘vruchten’ in de boomgaard vergeten waren. Dit zijn immers verschrompelde vruchten van voorbije - impressionistische en expressionistische - seizoenen, helemaal niet lekker meer. Sommige verzen roepen bij mij onweerstaanbaar reminiscenties op aan gedichten van V.J. Brunclair, al gelijken ze er nauwelijks op. Maar wellicht is dat een privé-associatie. Hoe dan ook, een eerste strofe als die van ‘Renners’ bijv.:

‘rennersnamen

verbazen kranten en televisieschermen

bij vertrek van favorieten

groezelige mensenmassa’

enz., getuigt van veel enthousiasme en weinig zelfkritiek.

Lode de Visscher mikt hoger met Aards gebonden. Hij schrijft over het algemeen vrij traditionele belijdenislyriek: mededelingen omtrent zijn liefde, zijn eenzaamheid enz..., met beelden opgesmukt. Gelukkig blijft hij daar niet helemaal in steken en tracht hij toch een deur te openen op een hogere poëtische dimensie. Dat blijkt o.m. uit een pro-

[p. 528]

grammatisch gedicht op blz. 47:

‘Schrijven is niet
zomaar mezelf uitzeggen
in de tekens van het schrift
maar als heilige sleutels
die tekens
voor het openen van verborgen sloten
gebruiken’

Zover komt het nochtans zelden. De rijke beeldspraak van deze poëzie blijft in de meeste gevallen ornamentaal of explicatief. Binnen die beperking bereikt hij dan wel merkwaardige resultaten, die vaak zeer treffend zijn als sfeerschepping of als evocatie van gevoelens:

‘Ik speel eventjes god
laat bloemen bloeien
in mijn longen
een hele boom groeien
in mijn buik’ (blz. 35).

Me dunkt dat De Visscher, mocht hij erin slagen dergelijke grensgevallen poëtisch uit te puren en als zelfstandige taalconstructies op het blad te zetten, alle kans heeft een merkwaardig dichter te worden, één die rijker wordt door de taal te verrijken.

Op groot formaat en in luxueuze zetting, geïllustreerd met lino's uit het nagelaten werk van Jan Gezel, verscheen Te sterven zonder dees van Fernand Handtpoorter. De eigenaardige titel gaat terug op een citaat van Willem Kloos, dat ook het motto is van deze bundel: ‘... Wat Verzen en wat Liefde, - want wie mint er / Te sterven zonder dees?’ De combinatie van titel en motto met hun verschil tussen vraag en affirmatie, tekent voortreffelijk de sfeer van de bundel. Er is een voortdurende wisselwerking tussen affirmatie van levenstragiek en relativering daarvan. Zo niet in de stijl, dan toch in die zeer speciale toon is verwantschap met een dichter als G. Burssens aanwijsbaar. Droefheid en resignatie, tragiek en gekheid spelen met elkaar. Maar ook de taal speelt: woorden botsen, roepen elkaar op, rollen over elkaar heen en vormen samen het optimistische complement van de pessimistische titel: ‘wat verzen en wat liefde’.

Opvallend is bijv. de rol van het rijm in dit procédé, van herhalingen, chiasmen, assonanties en homoniemen.

Handtpoorter is werkelijk iemand die beseft dat poëzie ligt in de taal, hoe belangrijk bij hem de thematiek ook is. Typisch voor zijn beste

[p. 529]

gedichten is bijv. een strofe uit ‘Galilei’ (blz. 24) waar hij een omkering van de wereldorde vreest:

‘En jij om mij mijn lief als dingen van een ander,
je rug lag als een bergrug mij ten onder,
wordt dit nu dal en bedding en verval?’

Als zeer eigen genre, verwant niet enkel met Burssens, maar ergens ook met Elsschot, kan deze publikatie zeker aanbevolen worden.

Tussenruimten van Annie Reniers sluit dan weer aan bij de technieken van de neo-experimentele dichters. Het is dan ook moeilijker hier een eigen stem te herkennen. Des te gemakkelijker is het herkennen van procédés, van beproefde technieken, die de beleefde werkelijkheid vervormen en vervreemden.

Me dunkt dat dit een soort poëzie is, waarin niet meer kan geloofd worden: een taalvaardige maar ergens geforceerde mengeling van abstracte beeldspraak en verjaarde retoriek. Nergens is de revolutie van '50 zo dood als hier, in een poëzie, die haar overleeft:

‘ongetwijfeld gesplitst
in wandelende groet en verhuizende geest
stappen eerste tweede derde personen
in het tussentijdelijk
onmeetbaar hier
van een onuitdrukbaar woord’ (blz. 21).

Wanneer we ten slotte voor de poëzie, die Marcel Obiak verzamelt in Fazen ook een referentiepunt zouden wensen aan te duiden, dan zouden wij willen verwijzen naar Maran Atha, de jongste bundel van Mark Dangin. Deze vergelijking wil, zonder afbreuk te doen aan de persoonlijke dichtkunst van Obiak, de aandacht vestigen op de vrij plechtige, zelfs bijbels geïnspireerde, profetisch klinkende schrijftrant in sommige van deze verzen. Het meest treffend in dit verband is het openingsgedicht, waarvan de eerste strofe:

‘zo is mijn vijand met handen
van een verblindende wijsheid
berekend getraind zijn voeten
van hoge afkomst en geruisloos’.

De stijl die hier nog het hele gedicht draagt, blijft over het algemeen beperkt tot typische zinsconstructies, losse verzen, een opvallende ritmische cadans.

Inhoudelijk gezien kan een tegenhanger van die stijl gevonden worden

[p. 530]

in de mythische themata, die de bundel overheersen. Zelden blijkt het mogelijk een gedicht terug te voeren tot zijn anekdotische aanleiding; de wereld die hier opgeroepen wordt staat zelfstandig tegenover de beleefde wereld, heeft er geen relaties mee dan die van zingevende en duidende achtergrond. Wat in het dagelijks leven feiten en gebeurtenissen zijn, treedt hier op als bekentenissen in beelden. Dat valt nog het sterkst op in die gedichten, waar het ‘ik’ van de dichter expliciet genoemd wordt. Dat is in de beste gevallen geen persoonlijk ik maar een louter poëtisch. Zo nadert Obiak m.i. zeer dicht een ideale vorm van poëzie, waarin de emotie geobjectiveerd en in beelden en ritmen geüniversaliseerd is. Bijv. in ‘impromptu’, waaruit deze verzen:

‘blauwe perziken kunnen te aarzelen hangen
in een land waar niemand nog wenen kan
in de nacht waarin iedereen is uitgeweend
(...)
de dieren slaan op de vlucht wanneer ze plots
beginnen zwellen tot goudomrande paukeslagen’.

Vooral de laatste twee verzen uit het citaat lijken mij bijzonder geslaagd. Maar om eerlijk te blijven: het zijn nog te zeer uitzonderingen. Wanneer ik er dan toch alle aandacht op vestig, dan is het omdat ik denk (hoop) dat zij een limiet van Obiaks poëzie vertegenwoordigen, een poëzie die er rekening mee houdt, dat ‘all feeling is in the brain’, dat pas de geformeerde en tot gestalte gestolde bewuste emotie kunst kan zijn.

De soms grote zwakke plekken willen wij daarom als vulsel en stoffering beschouwen, in de hoop dat Obiak hetzelfde doet.