Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 115

[p. 70]

Boekbesprekingen

Maak alles nieuw

Maak alles nieuw is de titel van een ouderdomsgeschrift van de verrassend jong gebleven Pieter van der Meer de Walcheren (Desclée, 130 fr.). ‘Het kloosterleven is een conservenblik geworden’, meent de bijna 90-jarige, en: ‘De priesters moeten gaan werken: een vak beoefenen, hun kost verdienen, onder de mensen leven.’ Daarom juicht hij het experiment van zijn dochter Anne-Marie toe, die de kloostercel voor een flat in de stad heeft geruild. Overigens vindt de hele kerkelijke evolutie in Nederland bij van der Meer een goedgunstig oor: ‘ik ben volstrekt optimistisch.’ De kerk gaat weer naar het leven toe, en bereikt op die manier de bronnen van het christendom: ‘Christus zegt: ik ben het Leven. Hij heeft niet gezegd: ik ben de theologie.’ Deze optimistische visie brengt hem tot scherpe, hoewel ietwat weemoedige tegenspraak met het laatste boek (Le Paysan de la Garonne) van zijn oude vriend Maritain: ‘ik herken mijn Jacques niet in dit boek van een oude man.’

In zijn aforistische dictie (het gaat om stukjes van twee regels tot maximum anderhalve bladzijde) is dit boekje een lezenswaardig pleidooi voor openheid en medemenselijkheid; in de religieuze visie van de auteur primeert de humane dimensie, dat weliswaar in de lijn ligt van zijn vroegere bewogen evolutie, maar wat bij een man van zijn jaren toch even doet opkijken. In dit perspectief is het een verheugende publikatie.

L. Simons

Charles Ives

Van de hand van J. Bernlef en Reinbert De Leeuw verscheen voor kort (De Bezige Bij, 1969) een gevarieerde en instructieve paperback over Charles Ives (1874-1954). Deze merkwaardige Amerikaanse componist, die al vóór Schönberg, Stravinsky, Bartok en Milhaud de voornaamste moderne compositietechnieken toepaste en die nu als een van de grootste musici van zijn land wordt beschouwd, werd tijdens zijn leven meer gewaardeerd als zakenman dan als kunstenaar. Zijn handleiding over het overtuigen van klanten op grond van redelijke argumenten, The amount to carry-measuring the pros-

[p. 71]

pect, verschenen in 1912, maakte zeker meer ophef dan The universe symphony die rond dezelfde tijd werd geconcipieerd en waarin Ives de mysterieuze schepping van de aarde en het firmament, de evolutie van al het leven in de natuur en in de mensheid tot het goddelijke wilde uitdrukken. Het is echter zeer de vraag of Ives zijn landgenoten hun eenzijdige voorkeur zou hebben kwalijk genomen. Vermoedelijk niet. Immers, menselijke kwaliteiten konden volgens hem evengoed in het zakenleven als in de kunst tot uiting komen en het afsluiten van verzekeringen was een al even nuttige bezigheid als het componeren van symfonieën.

Deze pragmatische visie op leven en kunst, zo typerend voor de Amerikaanse cultuur, mag hier niet eenzijdig worden geïnterpreteerd, maar moet gezien worden tegen de ruimere filosofische achtergrond van het transcendentalisme. Vooral de ideeën van Emerson hebben Ives diepgaand beïnvloed: de opvatting dat het goddelijke zich in elke menselijke activiteit kon openbaren, sterkte Ives in zijn overtuiging dat kunst in een exclusieve uitzonderings-compositie niet langer leefbaar was; het artistieke belichaamde slechts één aspect van de onuitputtelijke rijkdom der menselijke creativiteit en andere uitingen van meer praktische aard waren al even legitiem.

Wie Ives' argumentatie meer in detail wil volgen, leze er zijn Essays before a sonata op na. Dit theoretische exposé, dat zowat als de summa van zijn esthetiek kan worden beschouwd, diende trouwens als inleiding tot de Concord sonata, een vierdelige compositie waarin Ives juist de wereld van de transcendentalisten wilde verklanken (Concord in Massachusetts was de verblijfplaats van Emerson, Hawthorne, the Allcotts en Thoreau).

Naast een keuze uit de geschriften van Ives, waaronder het zopas vermelde essay, biedt de paperback van J. Bernlef en Reinbert De Leeuw nog een aantal biografica, een grondige analyse van Ives' muziek, getuigenissen van tijdgenoten-componisten, songteksten en een zo volledig mogelijke lijst van zijn composities. Alles bij elkaar een verzorgde uitgave, die behalve de muziekliefhebber ook alle belangstellenden in het Amerikaanse cultuur- en geestesleven zal interesseren.

K. Wauters

Angst

José De Poortere, Omdat ik bang ben, Desclée de Brouwer.

Angst voor de dood en angst voor het leven; verstilde angst, die zich beweegt op de rand van berusting. Angst ook voor de mens, zijn wreedheid en zijn lafheid. Opstand daartegen, maar dan een opstand, die niet blind genoeg is om volledig zichzelf te zijn.

Dat is de indruk, die deze sobere, eenvoudige, maar emotioneel rijke poëzie op mij maakt. Een twintigtal gedichten rond enkele thema's: de dood van vader, religieuze en natuurervaringen, de actualiteit. Poëtisch staan de verzen

[p. 72]

rond het eerste motief het sterkst, wellicht omdat ze teruggaan op een intensere en meer authentieke beleving. De andere gedichten missen vaak de overtuiging en spankracht die ze tot leven moet brengen.

Zeer geslaagd vind ik bijv. (op enkele verzen na) het gedicht op blz. 8, waaruit ik citeer:

‘Verwoestend als opstijgend muurwater
begint mijn vader oeroude gebeden
...
Hij moet morgen,
een worstelend lichaam
dat om zich heen grijpt,
negen reusachtige engelen
heftig bewegen’

De tegenstellingen die in dergelijke verzen tot uiting komen, tussen vaagheid in het woordgebruik en precisie in de emotie, tussen gedepouilleerdheid van stijl en rijkdom van gevoel, resulteren in een spanning die het louter inhoudelijk belijdeniskarakter van de verzen overstijgt. Deze spanning is de gestalte van de zelfbeheersing, die tegelijkertijd materiaalbeheersing is.

Een dichter die daarin, zij het sporadisch, slaagt, verdient lof.

Hugo Brems

Belangrijke herdrukken

Bij de uitgever Heideland-Orbis N.V. te Hasselt verschenen niet minder dan vier herdrukken van Gerard Walschap: het meewarige oorlogsverhaal De goede smokkelaar, de bewogen oorlogsroman Zwart en wit, de Kongoroman Oproer in Kongo en het zinrijke kinderverhaal vol ‘grotemensenwijsheid’ De vierde koning. Ook van Piet van Aken verschenen bij Heideland twee drukken die welkom zijn: De duivel vaart in ons en Alleen de doden ontkomen.

Vermelden wij nog in de Vlaamse Pocketsreeks van Heideland een herdruk van Ernest Claes: De moeder en de drie soldaten (waarbij enkele andere korte verhalen van Claes zijn gevoegd), en van Filip de Pillecijn: Hans van Malmédy.

Bij De Bezige Bij verscheen de 5de herdruk van de humoristische roman die S. Vestdijk en Henriëtte van Eyk samen schreven: Avontuur met Titia.

Alb. W.