Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 111

[p. 725]

Walter Giraldo
Het debuut

Het stak in haar sector van mijn bibliotheek. Dit voorrecht van haar aanwezigheid midden mijn bestofte vrienden had zij weten af te dwingen op de eerste verjaardag van ons huwelijk. O, ik weet het wel, het was onvoorzichtig. Later bleek het zelfs onherstelbaar. Maar wat doet men al niet bij zo'n prille gelegenheid? Ik had het in haar departement gestopt, omdat ik het een veilig plekje waande, ja zelfs een gewijd oord, daar zij er De Stem van Sint-Antonius in opborg. Een speciale devotie tot de Heilige Vinder had zij eigenlijk niet. Zij luisterde slechts naar zijn Stem om uit te vissen welke bedragen Mevrouw V. (lees Veen) en Mevrouw Sch. (versta Schalck) hadden gestort, maar vooral in welke omstandigheden: om een vermiste trouwring weer te vinden, uit dank voor de genezing van spatader, om een tijdelijk van het rechte pad afgedwaalde echtgenoot weer in de juiste baan te loodsen. Na bevrediging van deze vrij onschuldige sensatiezucht legde zij dan De Stem het eeuwig stilzwijgen op in háár sector van mijn bibliotheek. Zo verliep het nummer na nummer. Tot de dag dat het misliep. Hoe zij het ontdekte blijft mij een raadsel.

Ik zal het nooit vergeten, al word ik zevenmaal zevenhonderd zevenenzeventig jaar. Die zondag kwam ik later thuis dan normaal: ons plaatselijk voetbalteam had de leiders van de competitie hun eerste nederlaag van het seizoen toegediend. Een bijzondere eer voor een stad die gewoon is achteraan te gaan zitten. Toen ik de living binnentrad, zat zij ermee in een zetel en wuifde het schijnbaar peinzend voor zich uit, als een dame uit een salonoperette die zich achteloos wat koelte toewaait. Zij keek mij niet aan.

‘Weet je 't al?’ waagde ik onhandig. Ik wou haar laten delen in de vreugde om de zege van de lokale elf. Maar het bleef beklemmend stil, de stilte die heerst nadat iemand in een gezelschap zich onbewust een belediging heeft laten ontvallen. Dan maar met dezelfde munt betalen en ik verliet de living zonder één woord. Op de drempel hoorde ik een smak. Ik draaide mij om. Het lag op de grond, halfweg haar en mij. ‘Raap je vuilnis maar zelf op’, beet zij mij toe.

[p. 726]

Ik keek haar onthutst aan, als een op roken betrapte schooljongen.

‘Of noemt mijnheer dat soms literatuur?’

De uu rekte zij uitdagend lang.

‘Het is een manuscript, mijn eerste roman’, antwoordde ik schuchter.

‘O, zo?’

‘Vijftigduizend frank de eerste prijs’, wou ik haar imponeren.

‘En die heb je natuurlijk al besteld’, spotte zij.

‘Dank je voor de aanmoediging’, zei ik droog, hoewel ik inwendig kookte.

Ik liet mijn handschrift liggen en wou naar de keuken.

‘Maar zo kom je er niet van af, kerel!’ riep zij.

Nu wist ik dat ik haar gekwetst had: telkens als zij woedend was, heette ik (haar) kerel.

‘Heb ik soms iets misdaan?’ vroeg ik geprikkeld.

‘Misdaan?! Je etaleert je eigen vrouw op de meest schaamteloze wijze en je durft vragen of je me iets misdaan hebt. Ontering noem ik dat!’

‘Hola, hola, kalmpjes aan. Straks heb ik je nog verkracht.’

‘Het scheelt niet veel.’

‘Dan zal ik je eens laten lezen hoe Pater Stoppelmans een vrouw beschrijft, als je je tenminste boven je Stem wil verheffen.’

Ik voelde dat ik raak trof: er kwam geen onmiddellijke reactie. Zij dacht even na.

‘Dan zal het in elk geval zijn eigen vrouw niet zijn’, zei ze ten slotte.

Nee, dat moest ik haar toegeven.

‘Maar waartegen heb je 't nu precies?’ vroeg ik.

‘Bladzijde 37’, antwoordde zij nors.

Het handschrift lag nog altijd tussen ons beiden. Ik bleef vastberaden op mijn post. Zij zag de tinteling in mijn ogen. Zou zij?

Zij stond recht en met een gezicht als een onweerswolk pikte zij mijn tekst op. Een nieuw winstpunt voor mij. Haar ontering van mijn manuscript was nu gewroken. Zij sloeg de gewraakte bladzijde op. ‘Hier’, begon zij.

Ik ging naast haar staan.

‘Ik kan nog altijd alleen lezen’, wees zij mij terug.

En dan tekende zij haar portret volgens bladzijde 37: ‘Mijn vrouw is de alledaagste onder de vrouwen. Roken doet zij niet. Zij is geen lid der Dames van Barmhartigheid. Op het strand in juli kan zij haar huid hoogstens even laten blozen.’

Hier hield zij haar eerste statie. Maar in de commentaar was ik haar voor: ‘Dat hoef je nu toch echt niet op jou te nemen.’

‘O, nee? Maar het staat er zwart op wit: mijn vrouw. Kan het soms nog

[p. 727]

duidelijker? Ja, toch wel: “die vrouw van mij” had je ook kunnen zeggen. Ik moet je ten slotte nog dankbaar zijn.’ Zij was weer bitter.

‘Hoor eens hier,’ suste ik haar, ‘die eerste persoon mag je niet al te letterlijk opvatten. Ik gebruik hem, omdat het nu eenmaal mode is. Met derde personen kom je er niet meer. Je moet je kaarten op tafel gooien, je blootgeven, of zij begraven je voor je geboren wordt.’

Zij keek mij niet-begrijpend aan. Ik besefte dat ik moest doorgaan, dat ik veld aan 't winnen was. Maar helaas, ik was te opgewonden en vond de gepaste woorden niet. Hierdoor kwam zij weer boven water. Zij sloeg bladzijde 37 om, op zoek naar verse bewijzen: ‘Maar haar boezem bergt beloften. De curve om haar heupen doet mij rillen. Zij loopt op hoge, gladde dijen.’

Ik sloeg de ogen neer. Het klonk wel wat naakt uit haar bloedeigen mond. Zij pauzeerde. ‘Moet ik mij nog verder uitkleden?’ vroeg zij. Ik lag even buiten westen. ‘Je begrijpt...,’ begon ik.

Maar zij sneed mij de pas af: ‘Ik begrijp het maar al te goed. Ik zie al het gezicht van Mevrouw Veen. En als die van Schalck het leest, bindt zij de kat de bel aan. Weet je wat dat betekent? Dat ik op straat niet meer kan of zij wijzen mij met de vinger!’

Op straat... Eigenlijk bedoelde zij tearoom Mayfair en patisserie chez Georges (de fijnste meringues van het centrum), waar zij met Mevrouw Veen en Mevrouw Schalck de kleine politiek van het dagelijks schandaaltje voerde.

Weer probeerde ik de keuken te bereiken. Op de drempel van de living aarzelde ik even. Geen smak ditmaal, zelfs geen bevel. Ik kwam terug met een belegd broodje. Een broodje voor mij alleen. Ik dacht er niet aan haar iets aan te bieden. Beledigingen zou ik niet meer slikken.

Ik stónd dus verse krachten op te doen. Want daar moet je altijd op letten: dat je in een duel zonder wapens de tegenpartij in de zetel krijgt, terwijl jij als een paal boven water blijft. Het ergste wat je dan kan overkomen is dat je rivaal in het heetste van de strijd de handen vooraan op de leuningen drukt, klaar om zich af te stoten en je naar de keel te vliegen. Maar dan nader je je tegenstrever ijzig kalm, voetje voor voetje, terwijl je hem doordringend aankijkt en koel berekenend in zijn zetel refuteert.

‘En mijn vriendinnen zelf, hoe heb je die toegetakeld? Denk je soms dat zij zich niet zullen herkennen achter je stuntelige camouflage?’

Zùllen herkennen, had zij gezegd. Voor het eerst drong het tot mij door dat zij in mijn kansen geloofde. In een flits zag ik de kroon van de prijsvraag op mijn hoofd. Of had zij alleen maar uit angst gesproken

[p. 728]

of onder de bedwelming van de 50.000 fr.?

‘Mevrouw Veen als de Gulden Klapekster is toch al te doorzichtig. Ik zie er haar rosse haren dwars door gloeien. En Mevrouw Reygers bazeluurtje dan. Hoe zal jij achter Mevrouw Schalcks aspergebenen gekomen zijn? Toch wel langs mij om. Of heb jij ze ooit zelf gezien?’ Gelukkig, dit pretje was mij tot nog toe gespaard gebleven.

‘Al moet ik toegeven dat zij een aardig mondje kan bazelen.’ Het was de eerste maal dat zij glimlachte. Een ontwakende glimlach, zelfs nog met tegenzin. Toch deed het haar zichtbaar goed haar vriendin zo bedremmeld uitgestald te zien. Ik voelde mij plots veel lichter worden. Zover had ik het dus gekregen, dat zij het object van haar spot verlegd had naar die van Schalck, die de kat de bel zou aanbinden. Ik permitteerde mij haar glimlach te beantwoorden. Maar zij ontnam mij alle illusies: haar gezicht verstrakte om zoveel vrijpostigheid. Nee, 't is nog te vroeg, kerel, scheen zij mij duidelijk te maken. Ik kroop dan maar terug in de schelp van de medenukkigheid.

Nu vreesde ik stilaan het ergste. Had ik haar vriendinnen toegetakeld, haar moeder had ik verslonden. Met huid en haar. Het bloed moest nog ergens aan mijn lippen kleven. Deels uit weerwraak tegen haar bedilzucht, deels uit angst voor de gevolgen van mijn onverzadigbaarheid, wist ik nog precies wat ik over haar geschreven had.

‘Haar moeder’, zo begon het, ‘is de gezagvoerder van onze kogge.’

Ons huis heet ‘Ter Cogghe’. De naam had ik zelf gekozen, maar het gesmede vaartuig boven op de nok van ons dak had zij betaald. Alweer een onvoorzichtigheid. Akkoord. Maar wie nog nooit gebouwd heeft, werpe de eerste steen. Zij was de schenkster van ons eerste kunstwerk en nam meteen het bewind stevig in handen.

‘Zij heeft een zwak voor bezoek op donderdag’, ging het verder. ‘Nu, mij goed. Maar waarom komt zij nooit het gezag voeren op woensdag, wanneer haar dochter op straat is met Mevrouw Veen en Mevrouw Schalck? Dan kon zij nog de haastig verborgen vaat van haar Kindje wassen. Maar ik heb haar wel door. Donderdag ligt de roddelkroniek van Mayfair of chez Georges nog vers in Kindjes geheugen en kunnen de geuren van de jongste schandaaltjes gulzig worden opgesnoven bij mokka of thee (zonder citroen voor mij, Kindje). En zo houdt Mamatje netjes de society events bij, spaart elke week een briefje van honderd uit en komt op de koop toe onze koffie en onze thee opslurpen.’

‘Je moest je schamen zo over Mama te durven schrijven na al wat zij voor ons gedaan heeft. Ben je 't al vergeten toen zij een hele week aan Wimpjes sterfbed waakte?’

Dat vond ik echt gemeen van haar. Zij profiteerde van de omstandig-

[p. 729]

heden om de oude wonde - de dood van ons zoontje - weer open te rijten. Míjn zoon, zei zij altijd zolang Wimpje leefde. Haar moeder had inderdaad gewaakt, zeven bange dagen lang. Ik zie ze nog in de zetel zitten, dicht bij Wimpjes hoofdkussen. Onafgebroken bad zij de litanie der H. Barbara, patrones van de goede dood, in plaats van voor te lezen uit Gullivers Reizen of Kiplings Jungleboeken. Mij wierp zij slechts een korte, verwijtende blik toe, waarin ik mij een ploert voelde, zaaier van ziektekiemen in een onschuldig kind. Maar mijn dichtgeschroefde keel, mijn gebalde vuist, mijn blinde opstand kon zij niet eens vermoeden.

‘Als Mama dat ooit leest’, besloot Kindje, ‘dan kun je haar tussenkomst in de aankoop van een nieuwe Vauxhall schrappen.’ ‘Wat!’ schreeuwde ik buiten mezelf. ‘Zij zal blij zijn dat zij ze mag neertellen. Wie zal haar anders de eerste zaterdag van de maand naar Antwerpen voeren om het huurgeld van haar appartementjes te ontvangen? Madame is te trots om de trein te nemen. Zij komt liever per auto aan, dan kan zij mij voor haar chauffeur laten doorgaan!’

Bij het woord ‘chauffeur’ miste ik mijn climax en sloeg mijn stem over. Dit was het onafwendbaar sein voor haar tranen. Bij de buren links was de radio plots veel luider gaan spelen: het teken der discretie. Wij volgden trouwens dezelfde regels van fair play wanneer het bij hen te heet werd. Er bleef mij nog één troost: het besef dat buurman mij zijn morele steun schonk in de strijd. Ik hoorde de speaker de lof zingen van Tony, haar jongste broer, de man van de drie doelpunten. Maar het was te laat: snikkend had zij de living verlaten.

Wij zaten samen te ontbijten. Ik dronk melk, zij nescafé. Een paar dagen geleden had ik een telegram ontvangen: derde prijs - 20.000 fr. - proficiat. Eenzaam genoot ik van mijn succes. Zij verdiende niet dat ik het met haar deelde. Ik las mijn dagelijks gedicht, het enige ogenblik waarop ik poëzie verteer. Zij zat haar Stem uit te pluizen, azend op de desiderata van Mevrouw V. en Mevrouw Sch.

Plots rinkelde de telefoon. Wij keken mekaar aan. Op zo'n uur? Jij of ik? Maar onmiddellijk sloeg zij de ogen neer, slurpte oneerbiedig aan haar koffie en verzonk in De Stem. Zo maar. Waaruit ik afleidde dat ik moest opstaan en de hoorn afnemen. Die heeft zeker al zijn ochtendgymnastiek door, morde ik.

‘Hallo?’ vroeg ik kort en koel.

Geen antwoord.

Dan hoorde ik een paar geluiden als van iemand die verrast een onbeholpen excuus stamelt. Het volstond echter om te vernemen dat het

[p. 730]

Mamaatje was. Ik legde de hoorn op het tafeltje en ging bedaard terug. Pas toen ik volledig neerzat, zei ik gewoon: ‘Je moeder.’ Maar mijn gedicht was bedorven. Ik las vijfmaal hetzelfde vers zonder het te doordringen. Ik kon mij niet meer concentreren.

Toen zij terugkwam, zag ik dat zij mij een gunst moest vragen.

‘Mama gaat naar Rhodos. Voor veertien dagen. Met Ida Hogewijs.’ Ida Hogewijs was een rijke weduwe die het fortuin van haar man in een t.v.-fabriek belegd had. Elk jaar vloog zij naar een rustig plekje op de aardbol en nam Mamaatje mee tegen een civiel prijsje.

Of de hond zolang bij ons mocht logeren. Hij( dat was ik) zou hem wel zijn dagelijks avondpretje gunnen. Natuurlijk zou hij dat. Mamaatje kende immers zijn aangeboren afkeer voor huisdieren.

‘Had zij jou nodig voor iets dat mij tenslotte betreft?’ vroeg ik.

Zij zweeg even en haalde de schouders op. En dan, maar zonder veel overtuiging: ‘'t Is toch normaal dat een moeder met haar dochter spreekt.’

‘En dat de schoonzoon met haar hond gaat wandelen’, zei ik.

Zij zocht haar heil in De Stem. Alleen bladerde zij nu vlugger door en sloeg weldra het boekje dicht.

Net toen zij klaar was met de ochtendvaat werd er gescheld. Ik ging opendoen. Het was Fir, een van mijn vroegste vrienden.

‘Mag ik hier nog binnen?’ lachte hij, terwijl hij mij krachtig de hand drukte.

‘Waarom niet?’

‘In het huis van een beroemdheid...’

Ik veinsde verbazing.

‘Kom, kom, man, het staat in de kunstrubriek. Hier, kijk zelf maar.’ Zij kwam naderbij.

‘Mevrouw, hartelijk proficiat, hoor!’ zei Fir.

‘Wat is er aan de hand?’

‘Heeft hij je nog niets gezegd?’

‘Waarover?’

‘Over zijn bekroning, de derde prijs met zijn roman.’

Ik voelde mij als een student die het rijtje der geslaagden steeds maar hoort inkrimpen en er zelf nog niet bij is. Ik wou het privaat invluchten. Maar wat moest ik er doen?

Zij keek mij aan. ‘Je bedoelt toch niet...?’

Ik knikte.

‘Maar dat handschrift stak toch in de bibliotheek, tussen mijn Stemmen?’

‘Luister,’ legde Fir haar uit, ‘van die roman bestaan vier exemplaren:

[p. 731]

drie voor de jury en één voor de auteur. En nu hebben de heren gezamenlijk beslist de derde prijs van 20.000 fr. toe te kennen aan jouw man. Snap je?’

De 20.000 werkten als een rode lap op een stier. In haar schortje rende zij naar mij toe en vloog mij om de hals. Ik stond er verveeld bij, vooral in aanwezigheid van Fir.

‘Knap zo,’ zei hij, ‘jammer dat de pers er niet is. Maar die krijg je nog wel op je dak.’

Zij maakte zich van mij los.

‘Heb ik juist gehoord... 20.000 fr.?’

‘Twintig blauwe brieven’, antwoordde Fir.

‘Net gepast voor mijn halsketting’, besloot zij zakelijk, ‘die was toch al lang voorzien.’

Mijn Wim, mijn Stem, míjn halsketting. En voor de rest? Nu ja, joúw roman.

Fir keek mij aan met droeve ogen. Er lag medelijden in, maar ook verwijt om mijn gebrek aan gezag. Zijn blik krenkte mij diep. Ik wou iets heftigs doen: luid schreeuwen, krachtig vloeken, of het hobbelpaard omverschoppen. Maar de gedachte aan Wim maakte mij week. Wij stonden nog altijd in de hall. Zij kwam met een modejournaal aandraven en ging ermee tussen ons in staan.

‘Wat denken jullie van dit exemplaar hier?’ vroeg zij met een gezicht als een julizon. Ik keek zo neutraal mogelijk. Fir merkte het en beperkte zijn commentaar tot een schuchter huh-huh. Er hing een pijnlijke stilte.

Zij nam de krant en sloeg de kunstpagina op. Ik verdween haastig in de living, vanwaar ik alles door een kier kon volgen. Ik had het reeds vóór haar gelezen: ‘Figuren als de echtgenote, haar moeder, de vriendinnen zijn in al hun bekrompenheid, egoïsme en ijdelheid zo raak getekend dat wij ze levensecht herkennen in onze kringen van bekenden, familie, huisgezin.’

‘Bekrompenheid, egoïsme en ijdelheid’, herhaalde zij traag. Zij had dus begrepen. Met een ruk gooide zij de krant op de grond en liet Fir aan zijn lot over.

Wat kon hij doen, mijn goede vriend, zo bruusk om de beurt heilbrenger en jobsbode? De hall uitwandelen en de voordeur zachtjes dichtklappen? Dit was ongetwijfeld het objectiefste. Je deed als Pontius Pilatus en liet beide partijen de vuile was uithangen. Door mijn kier zag ik hem bij zich zelf praten, herhaaldelijk de wenkbrauwen fronsen en ten slotte de schouders ophalen. Als resultaat van dit driefasig denkproces kwam hij voorzichtig de deur van de living openduwen, als

[p. 732]

een kind dat laat in de avond je studeerkamer binnensluipt en vraagt waar de Aleoeten liggen. Hij keek mij aan en verwachtte blijkbaar een motivering van mijn gedragslijn. Ik maakte slechts een vaag gebaar, dat hem niets leerde en hem nog meer teleurstelde.

Ten slotte nam hij zelf het initiatief: ‘Heeft Schrijver soms nog plannen in 't verschiet?’

‘Beslist’, antwoordde ik.

‘Weer een roman?’

‘Nee, toneel ditmaal.’

‘Zo, zo! Je hebt meer dan één pijl op je boog?’

‘Ik heb zelfs al een titel’, zei ik.

‘En die luidt?’

‘Het Debuut.’