Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 111

[p. 705]

Lieve Scheer
Hasso van Bodman: Vaag schaduwbeeld in kleurrijk fresco

In de breed-opgezette historische roman, Ik, Hasso van Bodman, die bij De Clauwaert verscheen, heeft Rose Gronon haar veelzijdig talent rijkelijk kunnen uitleven. De hoofdfiguur is een slotheer aan het Bodenmeer, een kleine pion in het grote politieke schaakbord van het Europa van de dertiende eeuw. In opdracht van zijn leenheer de bisschop van Konstanz, begint hij tijdens de winter van 1284 aan zijn levensverhaal, dat zich tot nu toe heeft afgespeeld in dienst van de knaap Konrad van Hohenstaufen, die zestien jaar tevoren werd terechtgesteld (vermoord eigenlijk) en wiens wraak hij op zich genomen heeft. Dat verhaal is tweeërlei: het persoonlijk levenslot van Hasso doet ons het boek verder lezen, maar intussen wordt ons oog vooral bekoord door het telkens wisselend tafereel dat de zogenaamde achtergrond vormt.

Zoals Odysseus (hoofdfiguur van Gronons laatste novelle) is Hasso een zwerver. Er is echter een grondig verschil. De eerste is als zwerver het meest zichzelf, terwijl voor de veeleer zwakke Hasso het rondtrekken een vorm van aliënatie is. Eigenlijk is zijn persoonlijkheid gemaakt voor een stil rustig leven in de heimat: een huisgezin en de verantwoordeljkheid voor de mensen van zijn leen, maar hij laat zich hanteren en op sleeptouw nemen door karakters die sterker zijn dan hij: zijn wat despotische en grillige jonge heer Konrad, zijn harde en demonische zuster Ute en tenslotte zijn vriend Johan van Procide, die hem telkens weer betrekt in het ingewikkelde spel der diplomatie, waar hij zijn hart aan verloren heeft.

Op het ogenblik waarop Hasso zijn verhaal aanvangt, is hij toevallig thuis. Voor korte tijd, meent hij, want het voorstel van de bisschop om het leen aan het Bodenmeer te besturen heeft hij afgewezen. Maar de bisschop is een mensenkenner. Door de opdracht tot schrijven die hij Hasso geeft, wint deze aan zelfinzicht, en zeker speelt dat mee wanneer hij aan het slot van het boek in staat is te doen wat de bisschop vraagt: zijn verantwoordelijkheid in de heimat op zich te nemen in plaats van een schimmige wraak te blijven najagen.... die trouwens overbodig geworden is.

[p. 706]

Men ziet dat Rose Gronon hier weerom haar geliefde verhaaltechniek hanteert: een reeks flashbacks wordt ingekaderd in een nu-verhaal. Aan het slot van het boek vallen verleden en heden samen, maar niet zonder dat er door de flashbacks een wending gekomen is in het tegenwoordige verhaal. Toch bereikt de schrijfster hier niet de diepgang die ze elders met die techniek wist te bereiken. Er steekt niet dezelfde vaart achter als in De ramkoning of De roodhaard. Hasso is niet in 't nauw gedreven; geen enkele innerlijke noodzaak dwingt hem ertoe zich over zijn verleden te bezinnen. Zo wordt de flashback een overwegend uitwendig verhaal van voorbije feiten, dat slechts langzaam een actuele en innerlijke betekenis krijgt. Zulks gebeurt wanneer zich tegen dat verhaal van een opgejaagd zwerven een nieuwe werkelijkheid begint af te tekenen: Hasso die tijdens deze winter zichzelf wordt en zijn daadwerkelijke zorg voor het vervallen én verarmde leen dat hem nodig heeft. Dan krijgen we eindelijk ietwat spanning in het omramende feitengeheel. Een vraag naar de toekomst wordt gewekt. Zal Hasso zich ook van de dode Ute niet kunnen losmaken, en als de winter ten einde is, ten nadele van iedereen, weer gaan zwerven?

Toch doet heel de problematiek van de hoofdfiguur maar tweederangs aan. Hasso zelf is te onverschillig voor zijn lot, te passief, te kleurloos om als hoofdheld alle aandacht naar zich toe te halen. Het is alsof de schrijfster hem alleen maar nodig had als kader voor haar historische schilderijen, hoezeer zij ook door de zelfbewuste titel Hasso een beetje van de egokracht poogt in te blazen die zij hem heel het boek door heeft laten ontberen. In alle geval, wat er van deze roman bijblijft, is niet de zwakke, door gebrek aan persoonlijkheid wat schimmige Hasso, maar al wat rond hem en aan hem gebeurt: de historische figuren waarmee hij in contact komt en het wel en wee van degenen die hij ontmoet en over wie hij (door de vloek van zijn zuster Ute?) telkens weer onheil meent te brengen. Het boeiendst zijn de passages waar zijn doen en laten het lot der anderen misschien zal bepalen: onvergetelijk is de suspense die aan de terechtstelling van Konrad voorafgaat, of aan het uur der einde-lijke wraak in Firenze. Op dezelfde manier boeit ons het lot van Simonetta, van Bonne, van Maddalena, van de opstandelingen in Sicilië, enz.

En toch wordt de lezer misschien nog meer beïndrukt door de telkens wisselende sfeerscheppingen, het bonte kleurengewemel, de telkens nieuwe schakeringen en facetten die in dit groots historisch circarama zichtbaar worden. Steden van alle landen van middeleeuws Europa, politieke figuren van allerlei factuur, edelen, soldaten en ambachtslui, adellijke dames, volksmeisjes en koopbare vrouwen, wapenfeiten, ver-

[p. 707]

liefdheid en chantage, Rose Gronon weet het alles op te roepen in een milieu en op een ogenblik die zo concreet getekend worden dat je de indruk krijgt in het kort bestek van dat romanfragment het essentieelste te hebben begrepen: de geest van die klasse, van die stad, dat gebeuren; de sfeerschepping van de schrijfster is zo bedwelmend dat de lezer de indruk opdoet dat de wereld op die plaats en op dat ogenblik wel niet anders kón zijn dan zoals Rose Gronon die tekende.

En hier krijgt de inschakeling van de vertellende Hasso dan toch een positieve betekenis: juist doordat het een flasbackverhaal is, gaat er een indruk van grote bezonkenheid en objectiviteit van uit, meer dan een rechtstreeks relaas had kunnen brengen. We krijgen het verslag van een ooggetuige, die nu, na zoveel jaar, tegenover zijn reeds ver gezifte herinneringen afstand genoeg gekregen heeft om de feiten te toetsen aan wat hij heeft leren begrijpen van de mens, om naar motiveringen op zoek te gaan en grote lijnen te willen ontdekken. In dit licht gezien is Hasso's gebrek aan bekommernis om zijn persoonlijk lot een kwaliteit. Hij is de ideale ooggetuige.

Op stijlgebied heeft de schrijfster met grote soepelheid iets weten te scheppen dat het midden houdt tussen de ongeoefende schriftuur van de soldaat, de gedragen schrijftrant van de kroniek, en haar eigen rijk-gestoffeerde manier van zeggen. Hasso deelt herhaaldelijk mee dat hij slechts node schrijft en het ook zeer onhandig doet; hij voelt zich immers ‘geen klerk’. Door hem doorlopend spreektaalconstructies te laten gebruiken zoals ‘Ik zag hem alle dagen, mijn Heer Konrad’ of ‘Daar stond hij, Piero van Prece’, schenken we Hasso's beweringen van ongeschiktheid geloof en we merken de tegenspraak niet wanneer hij intussen toch het weelderige sfeerscheppende vocabularium van Rose Gronon hanteert. De eerbiedige wendingen zoals ‘De Heer Paus’, Zijne Genade Eberhard' roepen telkens de middeleeuwse maatschappelijke structuur op en vergroten alzo de overtuigingskracht van de roman. Voor het overige echter is Hasso qua toon en schrijftrant ontegenzeglijk een gestalte van Rose Gronon. Dat gesaccadeerde ritme, dat bittere afrekenen met zichzelf, dat felle ongenadige opstapelen van vragen en die schampere spot herkennen wij. Dat is de toon van Doña Maria, van Klytaimnestra, de toon van de literaire persoonlijkheid van Rose Gronon zelf.

Globaal genomen: al bereikt de schrijfster met Hasso van Bodman niet het niveau van De ramkoning, De roodbaard of De man die Miguel heette - daarvoor grijpt het innerlijk levenslot van Hasso te weinig aan - toch wil ik dit werk ten zeerste aanbevelen om enkele zeer boeiende fragmenten, maar vooral om het fel bewogen en kleurig beeld van de dertiende eeuw dat in elke bladzijde aan het leven gaat.