Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 111

[p. 462]

Ludo Simons
‘Sprachverwirrung’

Het is steeds een beetje pijnlijk Georg Hermanowski te moeten terechtwijzen, aan de ene kant omdat zijn verdiensten bijzonder groot zijn en aan de andere kant omdat hij in de loop der jaren ongetwijfeld tegenkanting heeft ondervonden die men niet graag zou willen onderschrijven. Op gevaar af dat de betrokkene zelf na al die jaren allicht ook zakelijke en openhartige kritiek als een sabotagepoging zou kunnen beschouwen, wagen wij het erop, hier met enkele woorden melding te maken van een ongelukkig artikeltje van zijn hand, dat onder de titel Sprachverwirrung verschenen is in het toonaangevende Börsenblatt für den Deutschen Buchhandel van 29 maart 1966.

Wie iets of wat met Duitse toestanden vertrouwd is, kent het probleem van de benaming van onze taal in het spraakgebruik van onze Oosterburen. Hermanowski zelf haalt in zijn opstel het voorbeeld aan van de Noordnederlandse auteur Walter Breedveld, van wie drie in het Duits vertaalde romans respectievelijk de aanduiding ‘aus dem Holländischen’, ‘aus dem Niederländischen’ en ‘aus dem Flämischen’ dragen. Het is duidelijk dat eenvormigheid zich hier opdringt. Even duidelijk zal het voor de Vlaming of de Nederlander van vandaag zijn, dat alleen Nederlands - Niederländisch - als linguïstisch ‘Oberbegriff’ bruikbaar is. Bij mijn weten heten alle lectoraten voor onze taal aan Duitse universiteiten ‘Niederländisches Lektorat’, eventueel ‘Niederländische Abteilung’ van de respectieve Germanistische instituten. Van taalkundig-wetenschappelijk standpunt is de zaak dus op het eerste gezicht betrekkelijk eenvoudig.

Dit is evenwel niet het oordeel van de heer Hermanowski. Het begrip ‘Niederländisch’, zo meent hij - en ik vertaal zo getrouw mogelijk - kan men heden ten dage nog slechts in een historische context bezigen: ‘als Sammelbegriff hat er heute keine Daseinsberechtigung mehr’. Wie zich bij een dergelijke boude affirmatie even voelt duizelen, is er niet beter aan toe dan de steller van dit stukje.

Wetenschappelijk gezien, aldus Hermanowski, ligt het probleem veel dieper dan men denkt. Weliswaar spreekt men tegenwoordig graag van de ‘18 miljoen Nederlandssprekenden in Holland en België’, maar dit

[p. 463]

heeft slechts een relatieve betekenis. De taalverschillen tussen Noord en Zuid zijn immers aanzienlijk (‘recht beachtlich’) en hebben lang niet uitsluitend betrekking op de woordenschat. In Holland spreekt men als algemene taal het zgn. ABN; de Vlamingen spreken Vlaams-Nederlands; en dit onderscheidt zich van het ABN precies zoals het Afrikaans, dat eveneens een variant (‘eine Sprachform’) van het Nederlands is. Naast dit wetenschappelijk (?) argument is er een tweede: elke uitgever en elke boekhandelaar kent de ontzaglijke verschillen (‘die gewaltigen Unterschiede’) tussen de Vlaamse en de Hollandse literatuur, en dit is ook het oordeel van de literair-historicus, wie het moeilijk valt beide onder het begrip ‘Nederlandse literatuur’ samen te brengen.

En een derde argument: de benaming ‘Niederländisch’ is voor Duitse lezers verwarrend, omdat ze hen onmiddellijk aan het Koninkrijk der Nederlanden, aan het Noorden dus, doet denken.

Tot zover de argumentatie van de heer Hermanowski. Zijn conclusie: op elke vertaling zou voortaan moeten gedrukt worden: Uebersetzung aus dem Flämisch-Niederländischen’ resp. ‘Uebersetzung aus dem Holländisch-Niederländischen’. Het eerste zou gelden voor vertalingen van auteurs uit België, Zeeland (!) en Frans-Vlaanderen; het tweede voor de Hollandse auteurs. Hiermee niet tevreden, wil de heer Hermanowski het principe consequent doortrekken en vertalingen van Fransschrijvende Vlamingen (brand)merken als ‘Uebersetzung aus dem Flämisch-Französischen’. Een andere voor de hand liggende conclusie, nl. de vertalingen uit het Afrikaans te presenteren als ‘Uebersetzung aus dem Afrikaans-Niederländischen’, maakt de auteur evenwel niet.

Bij alle sympathie voor Hermanowski moet het ons van het hart, dat hij er een handje van weg heeft om de Vlamingen tegen zich in het harnas te jagen. Wie het moeras van de Duitse onwetendheid inzake Nederlandse taal- en cultuurtoestanden ooit heeft gepeild, kan zich slechts beduusd afvragen in hoever dit soort van voorlichting ertoe zal bijdragen de verwarring te verminderen. Dat het ‘Vlaams-Nederlands’ evenveel verschilt van het ABN als het Afrikaans, is te gek om los te lopen. Misschien legt de heer Hermanowski aan zijn Duitse lezers bij een volgende gelegenheid eens uit waarom ‘Boerenpsalm’ al wel in het Afrikaans maar nog niet in het ABN is vertaald? En hoe de duizenden Hollandse Timmermans-enthousiasten van tussen de beide wereldoorlogen er blijkbaar zonder veel moeite in geslaagd waren de boeken van hun idool (dan nog een uitgesproken dialectschrijver!) te begrijpen? En hoe het mogelijk is, zoals hij zelf in zijn artikel vermeldt, dat 50 pct. van de Vlaamse auteurs hun boeken in Holland uitgeven - dus in vreemd taalgebied?

[p. 464]

En misschien legt hij hun ook uit dat er vele taalgebieden bestaan (bijv. het Nederlandse), waar het de gewoonte is over Duitse literatuur te spreken, ongeacht de plaats van herkomst van de auteur, Duitsland, Oostenrijk of Zwitserland, al valt ons toch ook het verschil in taal tussen de Wener en de Hamburger op en al merken wij verschillen tussen Federer en Thomas Mann. Misschien zal Hermanowski mij doen opmerken dat ik als vertegenwoordiger van de Zwitserse literatuur een typische heimatschrijver genomen heb. Misschien denkt hij er echter tijdig aan dat het oordeel van de Duitse uitgevers en boekhandelaars over de ‘ontzaglijke verschillen’ tussen de Vlaamse en de Hollandse literatuur wel eens beïnvloed zou kunnen zijn door de vertalingen die hun van de eerstgenoemde literatuur - met name door de heer Hermanowski - worden aangeboden.

Niemand onderschat de moeilijkheden die de heer Hermanowski en allen die zich om de verspreiding van onze taal en onze literatuur in het buitenland bekommeren, op hun weg ontmoeten. Maar men zou er zich toch voor moeten hoeden, deze propaganda te laten steunen op aperte onjuistheden, scheve redeneringen en aanmatigende affirmaties. Men zou zijn tijd dan nuttiger kunnen besteden door het Duitse publiek objectief voor te lichten over wat de neerlandistiek ten onzent voor zinnigs over het fenomeen van de Nederlandse taal en over het probleem van de literaire eenheid tussen Noord en Zuid weet te vertellen. Van Vlaamse zijde hebben zich niet zo lang geleden J.L. Pauwels en R.F. Lissens met de benamingen van onze taal en onze letterkunde beziggehouden. Misschien kon de heer Hermanowski eens kijken wat hij met de bevindingen van deze beiden voor een Duits publiek kan aanvangen.