Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 111

[p. 430]

Marcel Janssens
Terug naar De Elsbos

‘Er is een voorbeschiktheid geweest. Als ik daarover schrijf, begin ik terzelfder tijd te graven naar de elementen die levenshouding en wereldbeschouwing toch ten dele hebben bepaald en daardoor in mijn werk aanwezig zullen zijn. Een plant is gegroeid uit een zaad en in dat zaad ligt de aanbrengst van een onafzienbaar verleden. Wij gaan de weg op, als wij er niet door de omstandigheden van afgeleid worden, waartoe onze afkomst ons in staat heeft gesteld.’ Dit staat op de eerste bladzijde van het boek De dag van gisteren dat André Demedts schreef voor de reeks Open Kaart van Desclée de Brouwer. En op de laatste bladzijde leest men: ‘Alles is zoals het moet zijn. Ik loop in de voetsporen en weldra zullen mijn kinderen langs dezelfde wegen gaan. Alles heeft zin, want alles is met alles verbonden. Het heeft weinig belang tot wat wij geroepen waren, beslissend is hoe wij aan onze roeping beantwoord hebben.’ Tussen deze begin- en slotwoorden liggen de herinneringen van André Demedts als in een ring, als in een aarden kom uit de boerenhofstee van Sint-Baafs-Vijve. De auteur noemt dit prachtige herinneringsboek ‘een gewetensonderzoek en een afrekening’. Welnu, in geen enkel werk heeft hij zo open en zo compleet gezegd wie hij is, d.w.z. vanwaar hij komt. Dit boek der herinnering en der zelfbezinning, dit zelfondervragende spel met open kaart wordt immers beheerst door het thema van de afkomst.

De mannelijke, eerlijke trouw van André Demedts aan zijn afkomst verklaart de lange familiekundige ouverture tot dit boek over hemzelf. Overigens ook verder in het boek wordt met diepe piëteit de herinnering aan enkele stamouders der Demedtsen opgeroepen. Nergens heeft hij zo duidelijk, zo radicaal-eerlijk uitgesproken hoe hij, boerenzoon van De Elsbos, in zijn ganse persoon bepaald is door en verbonden bleef met de aarde, het ras, de aanleg van de stam, het volk. In het huis waar ik geboren ben, heb ik reeds eeuwen te voren geleefd, schrijft hij. En wanneer hij dan, eerst voor de schooltijd en later voor ander werk en tot andere verantwoordelijkheid in het geestesleven geroepen, de boerderij der Demedtsen moest verlaten en nolens volens aan De Elsbos zou ontgroeien, besefte hij dat hij de vervulling van zijn innigste

[p. 431]

verlangen gemist had. Hij is van het ras van planten die zich pas na verloop van lange tijd met hun wortels in een nieuwe grond vastzetten. Zijn verknochtheid aan de natuur, ‘de grote regelaar, die alles tot zijn juiste verhoudingen terugbrengt’, heeft hij nooit prijsgegeven. Zijn laatste droom, zo schrijft hij, is een stille terugkeer naar de geboortestreek in een laag, met stro gedekt huis, ‘naar de ochtendzon gekeerd en met bloeiende stokrozen tegen de wit gekalkte muur’. Wie iets van de schrijverspersoonlijkheid en het werk van André Demedts wil begrijpen, zo dunkt me, moet dit authentisch getuigenis lezen over zijn oerechte trouw aan de grond die hij bewerkte, en aan het ras dat hem met zijn naam zijn ziel schonk. Bij gelegenheid legt hij in dit boek zelf het verband tussen zijn thuis (met al de complexe, trouw verwerkte bepalende factoren die daarbij horen) en zijn werk; wie speciaal zijn gedichten in het licht van dit boek De dag voor gisteren wil herlezen, zal inzien hoe vér de voetsporen in het verleden teruggaan naar dat land tussen Mandel en Leie dat zo vlak is ‘als een tafelblad’.

Indrukwekkend en ontroerend zijn in dit opzicht vooral de bijna mytisch geworden gestalten van grootvader Ivo en vader Maurits. In de portrettering van deze laatste, die André Demedts als een heilige en als zijn engelbewaarder voorstelt, legde de auteur onwillekeurig de grondtrekken van zijn eigen wezen. De belangrijkste van deze karaktertrekken zijn: de nood aan eerlijke zelfondervraging (‘Mij is de verplichting en de kwelling van het nadenken nooit bespaard gebleven’), gehechtheid aan de eigen overtuiging, zin voor verantwoordelijkheid, trouw aan de eigenheid, werkzaamheid en wilskracht, liefde voor het volk, ijver voor sociale vooruitgang. Daarbij komen nog psychische trekken als ‘een onoverwinnelijke zwaarmoedigheid’, eenzaamheidsgevoel, overgevoeligheid en kwetsbaarheid, een zekere stugheid, ingegeven door een reflex van zelfbeveiliging en door vrees om het eigenste inadequaat uit te drukken en vooral dat eigenaardige mengsel van bescheidenheid en trots, van deemoed en fier zelfbewustzijn dat, zoals uit dit boek blijkt, de Demedtsen in het bloed zit.

André Demedts schrijft in dit boek natuurlijk niet alleen over zijn stamouders. Zijn aantekeningen over het literaire leven in Vlaanderen sinds zijn vormingsjaren zijn betrekkelijk gering. Dit boek dat door de doden en door de met heimwee verlaten grond wordt beheerst, behandelt de levenden slechts terloops en schaars. Veel literairhistorische gegevens over De Tijdstroom, Vormen en dgl. zal men er dan ook niet in vinden. Wél tekent André Demedts genuanceerd-kritische portretten van August Van Cauwelaert en Cyriel Verschaeve. Belangwekkender zijn de aantekeningen over zijn eigen vorming als schrijver, over de groei en publi-

[p. 432]

katie van zijn gedichten, die hij nu zeer streng beoordeelt (‘Lag het opnieuw in mijn macht, ik zou ze verbranden op een dertigtal na’), over de romans die hij schreef, meer uit bezinning dan uit ervaring, en over de dingen die hij nog wil schrijven - met het gevoel dat alles tot dusver maar een tastende inleiding is geweest. Zijn opvattingen over de kunst zijn zo authentisch als alles wat is en leeft aan deze wijze man die bestendig tast naar de zuivere bronnen van de menselijke authenticiteit. Kunst, zo schrijft hij, is evenzeer vaardigheid als bezieling, evenzeer schoonheidsverrukking als getuigenis en opheldering over het vanwaar en waartoe van ons bestaan.

Ten slotte is er in dit levensboek - vanuit en voor het leven geschreven - nog de diepernstige religiositeit waarvan de auteur hier nogmaals getuigenis aflegt. Geloven is voor André Demedts geen geheugenles opzeggen, maar een levensmysterie zoals de aarde en de natuur mysterie zijn. Geloven is voor hem een noodzaak opdat de kringloop om het geluk aan gene zijde van de dood zou kunnen voltooid worden. Alles in mij vraagt dat God zou bestaan, zo schrijft hij; mijn waardigheid als mens roept om de voltooiing en bestendiging van het geluk in de onsterfelijkheid van Liefde en Genade. De bladzijden in het veertiende hoofdstuk over religiositeit behoren ongetwijfeld tot de mooiste en zinrijkste die Demedts aan dit kapitale levensprobleem heeft gewijd.

Wanneer men nu al de opvattingen die hij in dit boek neerschrijft als normerend zou aanzien voor zijn ganse werk, dan zou men dit boek, zonder depreciatie van zijn gedichten, essays en romans niet alleen als zijn compleetste en eerlijkste, maar ook als zijn beste werk kunnen beschouwen.