Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 111

[p. 427]

Eugeen de Bock
In memoriam Paul Verbruggen

Paul Verbruggen is ons op 17 juni ontvallen. Hoe jong was hij gebleven! Hij was geboren te Boom op 10 september 1891 uit een onderwijzersgezin. Ik herinner me zijn strenge, rechtschapen vader en zijn levenskrachtige moeder, en zijn broers, Jules, die eveneens in het onderwijs wes gegaan en een kenner was van de oude Engelse literatuur, en René, die een rol heeft gespeeld in de lokale politiek. Paul heeft te Gent filologische studies gedaan maar niet voltooid. Als zo vele door de literatuur bezeten Antwerpse jongen is hij op het stadhuis terecht gekomen, van daar in een passender werkkring in de stadsbibliotheek, hij heeft met Jan Denucé in die memorabele jaren '20 een antiquariaat opgericht dat hij ook alleen in leven heeft trachten te houden; ten slotte kwam hij op een handelskantoor waar hij wel bleek te aarden, van waar hij zich echter vrij spoedig terug trok om met de karige middelen waarover hij beschikte buiten te gaan wonen, in een huis dat hij met zijn zoons zelf optrok, als een vrij man, met zijn boeken, met zijn cello, tussen de vrienden die alle zondagen welkom waren om te filosoferen en naar de muziek te luisteren: zijn cello, de piano van zijn vrouw en de viool van zijn dochter, en naar zijn laatste gedicht dat hij wel eens voorlas. Zijn filologische belangstelling heeft hem nooit verlaten. Hij bezat een buitengewone taalvaardigheid. Hij vertaalde uit het Grieks, het Spaans ‘De eigenhandige levensbeschrijving van gelukz. Anna van St.-Bartholomeus’ (Averbode 1937), uit het Deens de sprookjes van Andersen, in een onberispelijke getrouwe versie die echter wanneer ze gedeeltelijk verscheen de oneerbiedige bewerkingen niet heeft kunnen verdringen die op de Hollandse markt gegooid worden. Hij reisde ervoor naar Denemarken. Hij reisde ook naar Griekenland en bracht er een vertaling uit het nieuw-Grieks van mee.

Hij was echter in de eerste plaats een dichter. Een optimistisch dichter. Niemand is zo dikwijls verhuisd als Paul Verbruggen met zijn gezin, naar die en die dorpen en bossen van de Kempen, die of die onmogelijke straat in de stad, en telkens was de nieuwe woning hem lief, tot zijn verbeelding hem weer elders heen riep...

Vanzelfsprekend heeft hij eerst in ‘De Goedendag’ gepubliceerd, het

[p. 428]

blad van de Vlaamse Atheneumstudenten, zoals Herman Vos, Leo Picard en Anton Jacob voor hem gedaan hadden, en samen met hem Paul van Ostaijen en René Victor. Daarna publiceerde hij in ‘De Beweging’ van Verwey en werkte hij mede aan ‘Ruimte’. Zijn eerste bundel verscheen te Antwerpen in 1919: ‘Verzen’, gevolgd door ‘De Voorhof’ in 1931, met tekeningen van Jos. Leonard, ‘Gedichten’ in 1932, ‘Levenswijding’ in 1933 (een herdruk van de drie vorige), ‘De winter laat niet los’ in 1937, ‘Aspekten’ in 1938, ‘Als een goed hovenier’ in 1941, ‘Heer en Knecht’ in 1955. Een Franse vertaling van Jane Molloy, ‘Le Portique’, verscheen in 1931.

Ik heb deze bundels - sommigen bevatten maar enkele gedichten - weer eens ter hand genomen. Ik lees:

Ik heb de hele winter niet geweten
dat er van U,
diep in dit dode woud,
ergens wat goud
bedolven lag.
Met lege hand en hart
en tot geen offeranden klaar
trad ik in 't bos en vond
Uw eerste krokus in de zon.
Hij stond zo schitterend
op het donkergroene mos,
zo enig licht
tussen het koude naakte hout,
en iets
wat ik de ganse winter was vergeten
ging weer aan 't smeulen
met een teedre gloed
Zo stond ik lang
gelukkig en verenigd
met die kleine krokus in de zon,
en wist op eens
hoe diep de kleinste dingen leven
en zei heel simpel: God, hoe mooi.

Er is bijna overal een zekere anekdotiek in zijn verzen die laat denken aan die van Marnix Gijsen, al is er een grote afstand tussen zijn wereldvreemdheid en de gedachtenwereld van die andere Antwerpenaar. Gijsen schreef dan ook in zijn ‘Literatuur in Zuid-Nederland sedert 1830’ dat

[p. 429]

‘de dichter der Ruimte-generatie die uit de vormelijke experimenten en de humanitaire bezieling van de zogenaamde expressionistische dichters, de enkele goede lessen heeft geput die zij konden geven, Paul Verbruggen’ is. ‘Zijn werk,’ zegt hij. ‘heeft een verrassende en zeldzame distinctie, het bereikt een wondere eenheid van gevoel en klank en herinnert in zijn zuiverste en krachtigste uitingen aan sommige der mooiste nagelaten fragmenten van Gezelle... Hij is de meest Mozartiaanse, de meest muzikale en de zuiverste van al de humanitaire dichters.’