Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 111

[p. 321]

[1966/5]

Albert Westerlinck
Afscheid van Maurice Roelants

Op 25 april jl. is Maurice Roelants na een slepende ziekte overleden. Met hem verdwijnt een talentrijke figuur uit onze letterkunde.

Aan de schrijver Roelants komt de historische verdienste toe dat hij, samen met enkele leeftijdgenoten, het verhalend proza in Vlaanderen heeft helpen vernieuwen. In de richting waarin Elsschot en enkele psycho-realisten van de Boomgaard-generatie waren voorgegaan, wilden enkele jongeren van de generatie waartoe Roelants behoorde nog scherper reageren tegen de overwoekering van de woordkunst, de overdreven aandacht voor het natuurbeschrijvend impressionisme of voor de folkloristische anekdotiek, en alle belangstelling gunnen aan de innerlijke problematiek van de mens: de raadsels van zijn gemoedsleven en de spanningen in zijn geweten. Naast Zielens en Walschap is Roelants daarbij zijn eigen weg gegaan.

Reeds in de eerste prozaverhalen waarmee hij zijn faam vestigde, Komen en Gaan (1927) en De Jazzspeler (1928), is duidelijk dat hij zijn stof en personages in het gewone leven wil zoeken en zich ervoor inspant om de alledaagse mensen in hun alledaags leven zielkundig te doorgronden. Hij doet dat in sierlijk en limpied proza, met verfijnde en tevens luciede sensibiliteit, met een intelligentie die warm en tevens scherp is.

Omdat hij het innerlijk leven van zijn personages, zowel hun psychische als hun morele problemen, weet vorm te geven zonder individualistische of anekdotische verbijzondering, krijgen zijn figuren een boventijdelijke allure, die enigermate aan de klassiek herinnert.

Klassiek is in het werk van Roelants, op de eerste plaats, de psychologische methode die traditionalistisch is en nog geen rekening houdt met de vele moderne richtingen in de psychologie, o.m. de psychoanalyse. Zijn werkwijze leunt aan bij de traditie van de Franse psychologische roman, die haar vertrekpunt vindt in La Princesse de Clêves. Beoordeeld vanuit onze moderne psychologische kennis, is die klassieke visie voorzeker beperkt, zoals door enkele jongeren onlangs werd aangemerkt. Doch wie de relativiteit van de geschiedenis kent

[p. 322]

waarin het oeuvre van Roelants is komen te staan, zal hem de betekenis gunnen dat hij het intellectualistisch-klassieke concept van de psychologische roman in ons land voortreffelijk heeft gerealiseerd.

Heel de innerlijke ontwikkelingsgang van de figuren wordt in zijn romans met duidelijke lijnen geleid naar de wijsheid van de klare zelfkennis, die de mens er moet toe brengen orde te scheppen in zijn gemoedsleven en de zuivering van zijn geweten te voltrekken. De klassieke traditie volgend, ziet Roelants de zelfkennis dus niet enkel als een louter intellectueel, maar ook als een moreel proces. Hij is als psychologisch gericht auteur tevens een moralist. De personages die hij schept, zoeken niet enkel een rustpunt dat hen in staat stelt zich zelf te begrijpen, maar tevens een rustpunt van moreel evenwicht. Zij zoeken dat, voortdurend weg en weer getrokken in de spanningen tussen felle levensdrift en onthechting, zelfbegoocheling en zelfontmaskering, droom en werkelijkheidszin. De mens is in het werk van Roelants de eeuwig door onrust en droom opgejaagde, de ontembare hunkeraar naar genot en geluk, maar even diep is zijn ingeboren behoefte aan ordelijk zelfbezit en morele zuivering. Zo is Maurice Roelants niet enkel een zielkundig begaafd artiest die hart en geweten ernstig weet te peilen, maar ook een hoogstaand moralist die de geestelijke traditie, zowel het Europees humanisme als het christendom, beschouwt als ordescheppende krachten, die de van natuur uit onevenwichtige, onzekere mensheid ertoe helpen, zich te richten naar maat en wijsheid.

Het is duidelijk dat het werk van Roelants zich beweegt in een geprestabiliseerd wereldbeeld dat sterk verschilt van het open wereldbeeld waarin een groot deel van de moderne romankunst en poëzie zich oriënteert. Doch dit neemt niet weg dat Roelants in zijn eigen wereld verschijnt als een treffende schrijverspersoonlijkheid met eigen geestelijke gestalte.

De Vlamingen mogen bovendien niet uit het oog verliezen dat Maurice Roelants levenslang heeft geijverd om het algemeen cultuurniveau van ons volk te verheffen. Voelde hij zich als schrijver diep verbonden met de menselijkheid, als Vlaming leefde en streed hij mede met zijn volk. Roelants heeft er zich niet toe beperkt, zijn land te dienen aan de schrijftafel; hij diende het ook als organisator en orator op het forum. Hij heeft vooral gewerkt in twee sectoren van het Vlaamse ontvoogdingsproces die zeer belangrijk zijn en waar de moeilijkheden het dichtst liggen gezaaid: onze culturele aanwezigheid te Brussel en onze culturele relaties met Nederland. Roelants heeft levenslang met de energie, de organisatiekracht en het enthousiasme die hem kenmerkten, op de bres gestaan om de presentie van de Vlaamse cultuur te Brussel op hoger niveau te

[p. 323]

verwezenlijken en om een beter wederzijds begrip, ook een hechtere samenwerking van Zuid en Noord tot stand te brengen.

Nu hij uit onze horizon verdwijnt, past ons een weemoedig gevoel van waardering en erkentelijkheid.

Moge aan hem, die zijn ziekte heeft gedragen met de waardigheid die zijn gehele leven kenmerkte, en de dood is tegemoet getreden als ‘vriend en als genade’, zoals hij in zijn laatste dichtbundel Vuur en Dauw schreef, ook het geluk toegemeten zijn de goedheid van zijn God te ontmoeten zoals hij in een van zijn laatste versregels hoopte:

‘'t is goed zich uit de goedheid van een God te wensen.’