Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 111

[p. 236]

Boekbesprekingen

Gezellekroniek 3

Het derde nummer van de Gezellekroniek, uitgegeven door het Guido-Gezellegenootschap (Kapellen, 1965, 180 blz., 120 fr.) bevat de gebruikelijke rubrieken: Bijdragen door Prof. Dr. R.F. Lissens, K. de Busschere, P. Max. van Dun, J. de Muelenaere Archivalia, Mengelmaren, Bibliografie en Boekbesprekingen. Telkens treft mij de ongelooflijk nauwgezette speurzin waarvan laatstgenoemde rubrieken blijk geven. Het luttelste biografische gegeven rond Gezelle en zijn werk (zulks zeer ruim genomen), de kleinste gepubliceerde snipper over de meester, zelfs terloopse verwijzingen naar zijn werk, verzamelt de Gezellekroniek met een ijver en een nauwkeurigheid als gold het allerbelangrijkste bijdragen tot de kennis van Gezelles werk. Het lijdt geen twijfel dat de kroniek aldus met haar verzamelwoede die de lust tot zanten van de meester evenaart, na verloop van tijd een mijn van gegevens om en rond Gezelle zal hebben gepubliceerd waaruit het Gezelle-onderzoek op langere termijn voordeel moet kunnen halen.

Ons interesseren hier het meest de Bijdragen en vooral de opstellen door K. de Busschere over Guido Gezelle en de taal, het eerste van vijf die de auteur aan dit probleem zal wijden, en van Prof. Lissens over ‘De engel der poëzie’. K. de Busschere beoogt uit Gezelles disparate geschriften een synthetisch inzicht naar voren te halen en zijn theorie van de taal enigszins vast te leggen. Daartoe isoleert hij in deze eerste bijdrage Gezelles houding tegenover de spelling van het Nederlands tot 1863. Daaruit blijkt dat Gezelle in genoemde periode principieel vrij onverschillig stond tegenover de spelling, omdat ze maar een contingent verschijnsel is, en ook dat hij ‘lichtelijk onvast’ was in spellingkwesties, vooral in zijn briefwisseling. Wij zien met belangstelling de verdere bijdragen van K. de Busschere tegemoet, waarin hij minder perifere aspecten van Gezelles verhoudingen tot de taal zal aansnijden.

Prof. Lissens onderzoekt het bekende engelmotief. De transpositie van de ‘heidense’ Muze tot christelijke dichterengel is een frappant verschijnsel bij de jonge Gezelle. Vaak wordt aangenomen dat hij daarbij werd beïnvloed door de geschriften van de Engelse oratoriaan F.W. Faber. Prof. Lissens sluit deze beïnvloeding niet uit, maar acht ze vooralsnog onbewezen. Hij situeert het voorkomen van de ‘Engel der Poëzij’ in een breder romantisch-christelijk tijdsklimaat en verwijst naar andere voorbeelden in de Nederlandse letterkunde, o.m. naar Bilderdijk en J.A. Thijm. Ook in het tweede deel van zijn opstel, waarin hij meer bepaald de verhouding religie-poëzie tot bij de oude Gezelle onderzoekt, komt de aanwezigheid van de engel (als engel der poëzie of in een andere rol) ter sprake. In de aan- of afwezigheid van de engel ziet schr. een spoor van de opkomst en het verval van het ideaal dat de jonge Gezelle bezielde, nl. een christelijk-Vlaamse dichterschool tot stand zien komen. Zijn stimulerende bijdrage kan enkel tot nader onderzoek van de frequentie en de betekenis van dit engelmotief aanzetten. Niet alleen de verhouding Gezelle-Faber, maar ook de verhouding tot de hele romantisch-christelijke literatuur zou een grondig onderzoek verdienen.

M. Janssens

[p. 237]

Het vierkant

Van Frans Smets verscheen bij de uitgeverij Kosmos een korte satirische roman Het vierkant. Onderwerp is de problematische verhouding tussen twee gehuwde mensen binnen het enge vierkant van het echtelijke huis. Ondanks de lovende woorden van de commissie die aan dit boekje een derde prijs toekende, heb ik aan de lectuur ervan niet zoveel plezier beleefd. Het moet gezegd dat de auteur kan vertellen. Zijn onbewogen, snelle, heldere en spitse schriftuur herinnert even aan Marnix Gijsen. Smets heeft echter helemaal niet het kaliber en de intensiteit van Gijsen. Terwijl bij de laatste het satirische gedragen wordt door een heftige verbetenheid en gevoed wordt door een problematische levensonmacht die aan de spotternij scherpte en bestaansrecht geeft, schijnt Frans Smets uit zuiver wellust naar de ironische pen te grijpen. De grote fout daarbij is: zijn satire vertoont in hoge mate gebrek aan eenheid en doelgerichtheid. Het voornaamste voorwerp van zijn spotternij, de echtgenote Liesje, past zich aan zijn spotbehoeften aan als een kameleontisch wezen. Aanvankelijk is zij het waardige kind van een Vlaamse bierbrouwersfamilie die uitblinkt in achterlijke romantiek. Als de auteur zich in die richting uitgeschreven heeft, wordt zij dan maar plots met een andere reeks dwaze ambities bekleed. Uit de sfeer van Breydel, Emmanuel Hiel en Hullebroeck ontpopt zij zich plots tot een geëmancipeerd wezen, een sierlijke vlinder die niets wil weten van huishouden-doen, maar heel strategisch van haar echtgenoot een meid en een auto weet te verkrijgen om zelf te kunnen uitblinken door uithuizigheid. Maar ook dat geeft de auteur niet genoeg stof. Dan maar weer iets anders gezocht. Liesje werpt zich in de politiek. Zo gaat het voort - van artistiekerig gefladder naar een misplaatste intimiteit met haar bloedeigen zoon. Maar kom, tenslotte wordt het hele raadsel opgelost: aan de grond moet weeral iets anders liggen, nl. een hereditaire sympathie voor Italië. Na een oppervlakkig eerherstel beëindigt Eric van Galen zijn geschrijf in het zelfgenoegzaam meerwaardigheidsgevoel tegenover haar die Pater Grootmans onpriesterlijk en partijdig als ‘een vrouwtje van niemendal’ heeft betiteld.

Zo is dit stuk proza een aaneenschakeling van ironische pirouettes op telkens andere thema's, die uitmunten door oppervlakkigheid. Storend is het dan ook wanneer ons te midden van dit luchthartige geschrijf grote woorden en gezwollen frasen als dogma's voor de voeten gegooid worden, zoals ‘toen mijn twee zonen naar de twintig gingen, is de noodzakelijke crisis, de onafwendbare ontknoping van zoveel spanning in het leven getreden. Wat in de logica der dingen lag die in mijn huishouden geschiedden, heeft zich in de vorm van een cataclysme gemanifesteerd.’ (77), of ‘daarnet begon voor mezelf en Jozef een nieuw leven’ (107).

Die holle retoriek toont ons hoe partijdig de levensbelijdenis is van Eric van Galen. Terwijl hij ons zijn vrouwtje in allerlei deformerende lachspiegels laat zien, wil hijzelf als held en slachtoffer fungeren van een donker en pathetisch drama. In al zijn zelfgenoegzame dikhuidigheid heeft hij ook, ondanks zijn universitaire vorming een volslagen tekort aan kritische zin. Een paar glaasjes bourgogne met Emilio Vanetti zijn voldoende om hem van het ene affectief-geladen standpunt naar een andere te doen omslaan, waarbij de aartsvijand en concurrent onmiddellijk voor de intiemste problemen in vertrouwen genomen wordt.

[p. 238]

Met deze strenge kritiek hopen wij de auteur enkel aan te sporen een volgende maal zijn taak wat ernstiger en wat minder partijdig ter harte te nemen. Met werkjes als Het Vierkant verspilt hij het schrijftalent dat hij onbetwistbaar heeft.

Lieve Scheer

Ontmoetingen

In deze reeks, uitgegeven door Desclée de Brouwer, zijn weer enkele deeltjes verschenen, die eerste kennismaking geven met het leven en werk van bepaalde moderne auteurs. Piet Schepens behandelt - niet voor de eerste maal, meen ik - Knut Hamsun (nr. 54). Deze verhandeling is wat al te mager uitgevallen (slechts 54 pagina's!) en geeft, naast bio- en bibliografische lijsten, een vluchtige schets van Hamsuns werk, die wel wat diepgaander en uitvoeriger had mogen zijn. Een inleiding tot het werk van een zo verfijnd als moeilijk auteur als Maurice Gilliams (nr. 65) is steeds welkom. Paul De Vree die zich reeds vroeger als biograaf en exegeet van Gilliams lieten gelden, leidt ons hier andermaal binnen in de geheimen van zijn werk. Geringe zorg voor systematiek bij de uiteenzetting en soms vreemdsoortige terminologie maken het proza van De Vree wel eens moeilijk om volgen, maar de inspanning levert in dit geval haar nut op, want de lezer leert het verfijnde en soms hermetische oeuvre van Gilliams intiemer begrijpen. Een zeer knap boekje over Leo Tolstoj (nr. 56) schreef Dr. M.A. Lathouwers. Ernstige bezwaren zijn echter dat men het nauwelijks ‘inleidend’ kan noemen en dat het te weinig esthetisch-literair is georiënteerd. Dr. Lathouwers interesseert zich uitsluitend van de geestelijke persoonlijkheid en de wereldbeschouwing van de grote Rus, die hij beide in hun evolutie uitstekend schetst.

Van minder gehalte is daarentegen de inleiding tot leven en werk van Boris Pasternak (nr. 57). Tot een grondige kijk komen we niet, alles blijft aan de oppervlakte.

Zorgvuldig en grondig werk werd geleverd door Anton van Wilderode in zijn inleiding tot leven en werk van André Demedts (nr. 58). De biografie en milieuschets bevatten menig typerend element. De ontleding van het werk, geschikt over drie perioden, legt niet enkel de belangrijke thema's bloot maar tevens de ontwikkelingsgang die zich in het werk langzaam heeft voltrokken. Heel wat nieuwe inzichten komen in deze studie aan het licht.

Grote waardering verdient ook Fernand Bonneure om zijn ontmoeting met Marcel Matthijs (nr. 59), die zowel de mens als de kunstenaar betreft. De letterkundige waardeschatting van Bonneure is voor sommige werken wel wat mild - want het werk van Matthijs vertoont o.i. wel wat zwakke momenten -, maar de aandacht voor de hoogtepunten verdient alle lof.

Het is gelukkig dat de dissertatie over Vermeylen, die Dr. J. Venstermans aan de Leuvense universiteit met succes verdedigde, in enige, zij het dan gecomprimeerde, vorm ruimere verspreiding vindt. Dit geschiedt in zijn ontmoeting met August Vermeylen (nr. 60). Na een zaakrijke biografische en historische beschouwing, worden achtereenvolgens de levensbeschouwing en de esthetische opvattingen van Vermeylen synthetisch en ernstig gekarakteriseerd, waarna ook het scheppend werk wordt beoordeeld. Het is te hopen dat deze inleiding met veel zakelijke kennis, zin voor verhoudingen en synthese geschreven, in brede lezersmilieus verspreiding moge vinden.

Alb. W.