Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 111

[p. 156]

Boekbesprekingen

En leid ons niet in bekoring

Raf Van de Linde behandelt in zijn nieuwe roman En leid ons niet in bekoring (Leuven, De Clauwaert, 1965, 236 blz.), die tien jaar geleden geschreven werd maar toen ‘niet mocht verschijnen’, gewetensconflicten van reguliere geestelijken die het aan de stok hebben met twee hunner geloften: de gehoorzaamheid - die vooral! - en de kuisheid. Zonder de hoofdfiguur (en ik-verteller) pater Herman-Jozef helemaal te willen identificeren met de auteur, mag toch gezegd worden dat de roman op autobiografische gegevens teert. De hoofdfiguur, student in de Germaanse te Leuven, worstelt met problemen waarmee de schrijver zelf ongeveer tien jaar geleden geconfronteerd werd: de vraag naar het nut van de studie, het verlangen naar de missies te trekken in de plaats van zich in te graven als leraar in een kweekschool van de orde of het apostolaat als ‘wereldgeestelijke’. Gelet op de autobiografische inslag van het verhaal, is de te sterke emotionele binding van de schrijver met de hier geromanceerde gebeurtenissen voorzeker de oorzaak van de al te krampachtige toon waarin dit boek geschreven werd. De roman is een moedige daad van de schrijver, dat staat buiten kijf, en men begrijpt makkelijk waarom zijn oversten de publikatie ervan hebben tegengehouden. Herman-Jozef komt immers in verzet tegen een onmenselijke interpretatie van de gelofte der gehoorzaamheid. Zijn vriend, pater Gène, eveneens student, gaat evenzeer als hijzelf te keer tegen ‘dat soort wreedaards’ van oversten. Maar Gène heeft de moed om te vluchten, terwijl Herman-Jozef zijn kankerend verzet maar blijft herkauwen en tóch in het gareel blijft. Hij gaat zelfs zo ver Paulus te profaneren, wat niet eerbiedig is, noch tegenover de overste, hoe wreedaardig ook, noch tegenover de Schrift: ‘Want indien ik liefde had zonder maat, indien ik brandde en verteerd werd van liefde, maar ik haalde als overste geen gelijk, dan was ik niets...’ (72). Ik haal deze ongelukkige woorden aan om de gecrispeerde en in de grond onvolwassen houding te typeren waarmee dit voor een franciscaan wel degelijk brandstichtend boek geschreven werd. Het achterbakse kankeren op de oversten die ‘ons allen offeren op het altaar van de gehoorzaamheid’ (18), is voor mij een te gemakkelijke oplossing, vooral als men zich bovendien nog verschuilt achter de brede rug van de verlopen pater Géne, het gerefouleerde wensbeeld van Herman-Jozef.

Het ware kleinzielig de auteur te verwijten dat hij bepaalde aspecten van het regulier priesterschap niet heeft aangeraakt. De afwezigheid van Christus in dit boek is nochtans te opvallend om ze niet even te vermelden. Slechts éénmaal in de hele roman zegt Herman-Jozef dat hij nood voelde aan Christus. Ik heb de indruk dat wanneer de schrijver zijn Herman-Jozef wat meer in de evangeliën had laten lezen, hij de oversten minder tyranniek en de vrouwen minder demonisch had ervaren. Maar we moeten de roman wel nemen zoals hij is. Welnu, wat de tweede gelofte, de kuisheid, betreft, stel ik bij de hoofd-

[p. 157]

persoon een even krampachtig-onvolwassen houding vast. Herman-Jozef is het slachtoffer van zijn opvoeding, zeker. Hij heeft in zijn vormingsjaren enkel het abstracte kwaad leren zien, gerubriceerd in tractaten en gemillimeterd in strafwetboeken. Maar uit zijn gedrag blijkt dat hij laboreert aan kinderachtige frustraties, hij snuift het gerubriceerde kwaad overal met een deerniswekkende angstvalligheid waar een volwassen geweten helemaal geen onraad ruikt. Hij vecht tegen een kunstmatig in het leven gehouden vijand die hem belaagt en bekoort als een hulpeloos kind. Zijn voorstelling van de biecht bijv. komt mij zeer oudbakken voor; eerder dan in een volwassen christendom hoort zij thuis in een soort parapsychologische magie. Terwijl Raf Van de Linde de uitoefening van het priesterlijk ambt precies wil beveiligen tegen de kortzichtigheid van oversten die geen duimbreed wijken van de sacrosancte constituties, stelt hij ten langen leste de priester voor als een beklagenswaardig gefrustreerd man, ten prooi aan misselijke remmingen, refoulementen, gecrispeerde wensdromen en beschamende compensaties. Neen, de uitgever heeft geen moeite gehad om mij ervan te overtuigen dat dit boek ten minste tien jaar geleden geschreven werd. Ik meen in volstrekte eerlijkheid te mogen zeggen dat de publikatie van deze roman niet veel goeds kan doen aan de faam van Raf Van de Linde als romancier.

M. Janssens

Literair Labo

Willy Roggeman toetst zijn menskundige en literaire opvattingen die hij vroeger uiteenzette in zijn Yin-Yang, aan het werk van een twaalftal Duitse auteurs in een verzameling korte studiën (Literair Labo, Nijgh & Van Ditmar, nieuwe nijgh boeken 8, 185 blz.). Of deze essays werkelijk originele bijdragen zijn tot de wetenschappelijke literatuurkritiek en als dusdanig zouden moeten geëvalueerd worden, betwijfel ik. De auteur kan wel niet bedoeld hebben de studie van de Duitse letteren in ons taalgebied een stapje vooruit te helpen met de publikatie van deze stukjes - sommige zijn slechts snippers - van essayistische benadering. Van iemand die in een ‘labo’ aan literatuuronderzoek blijkt te doen, mocht men wellicht solieder resultaten verwachten. W. Roggeman zal wel de eerste zijn om te ontkennen dat men de literatuurstudie op fysisch-exacte wijze kan beoefenen, maar dan begrijp ik niet waarom de aardige proefnemingen die hij hier bundelt, precies uit een labo moeten komen. Zelden schreef iemand in het Nederlands poëtischer over de hedendaagse Duitse letteren dan hij. Dit lijkt me niet de taal die een exact vorsend laborant pleegt te spreken.

Maar de auteur ziet de zin en de draagwijdte van zijn zgz. labo-proefnemingen op auteurs als Musil, Werfel, Carossa, Rilke, Kafka enz. wezenlijk ànders. Zijn manier van de dingen te zien en aan te pakken heeft iets van het beruchte sinaasappelprincipe van Benn, zoals ook zijn stijl verwant is met Benns panter-stijl: fonkelend, incisief, beeldend, vooral paradoxaal en antilyrisch, intellectualistisch. Deze spitante betoogtrant, die graag schommelt op paradoxen, is bekoorlijk en is een waarde op zichzelf, afgezien van de gegrondheid van de kritische inzichten die hij flonkerend verwoordt. W. Roggeman heeft vroeger als zijn overtuiging te kennen gegeven dat hij slechts geloof kan hechten aan ‘de bliksems van de intuïtie’, aan de schichtige snippergedachte, hoogstens aan het miniatuuressay, waarvan de centrale, eivolle intuïtie niet mag verloren gaan in analytische redeneringen. De opstellen en snippers (vooral de stukjes uit Silhouetten als preparaat) die hij

[p. 158]

hier bundelt, tonen zeer goed de mogelijkheden én beperktheid van zijn kritische methode aan. De kortere stukjes blijven uiteraard ‘panterachtige’ flitsen, maar ook de langere als die over Musil, Werfel, Rilke en Carossa kunnen hoogstens waardevolle inleidingen genoemd worden. Als zodanig zijn zij, mede op grond van hun stijl, in ons taalgebied welkom. Het eerste opstel over Musil bijv., hoe lukraak ook geordend en hoe extravagant in zijn terminologie (zoals overigens al de andere, waarin de goedschiks-kwaadschiks verdietste termen uit het proza van G. Benn niet te tellen zijn) is een briljante introductie tot het oeuvre van een der grootste romanciers van onze eeuw. In zijn geheel genomen geeft Literair Labo blijk van een bewonderenswaardige sensibiliteit voor de hedendaagse literatuur, waarvan de auteur bepaalde sectoren ook grondig blijkt te kennen.

W. Roggeman laat de lezer in deze bundel opstellen bovendien duidelijk zien welke auteurs zijn vroegere geschriften, alsook dit Labo beïnvloedden. Menige formulering in dit Labo is zo raak, zo trefzeker, omdat zij door een innige Wahlverwandtschaft met de bestudeerde auteurs wordt gevoed. Men moet met Musil, met Benn werkelijk van binnen uit meevoelen om de geest van hun werk in een zó trouw ‘fluorescerend’ kritisch proza te weerspiegelen. Het mimetisme van de lezer Roggeman ten overstaan van zulke auteurs, die hem zijn eigen ideeën over de ambivalentie van het 20ste-eeuws fenotype hebben bijgebracht, is bijzonder groot. Hij schaduwt hen werkelijk als hun privé-secretaris. De woorden van Benn lopen ongehinderd in het - vrij eigenzinnige - Nederland van Roggeman over. Uit al deze stukjes kan de lezer Roggemans eigen opvattingen van het fenotype en van de prototypische literatuur die er de natuurgetrouwe expressie van is, samenbrengen. Deze mensopvatting is ambivalent per difinite, zoals Yin-Yang ze beschreef; zij is de leer over de mens in de ‘nomadische situatie’, hét kenmerk van moderniteit. Of dit mimetisme nu écht de kritische gesteltenis uitmaakt, meen ik te mogen betwijfelen. Toch zijn deze ‘oefeningen’ een poging tot literatuuronderzoek zoals het bij ons weinig wordt beoefend. Té weinig?... Literair Labo nodigt de lezer alvast uit daarover eens grondig na te denken.

M. Janssens