Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 111

[p. 151]

Albert Westerlinck
Van een stroper die boswachter wil spelen

Dit is een eeuwenoud maar niettemin nuttig verhaal voor alle oprechte ketters ende catholijken.

In het januarinummer 1966 van het tijdschrift Kultuurleven verscheen een artikel waarin onze medewerker Carlos Tindemans ervan beschuldigd wordt dat hij in een kroniek over Alfred Döblin in ons tijdschrift (november, jg. 1964) teksten van Prof. Walter Jens heeft overgenomen en geparafraseerd zonder vermelding van de bron.

Het feit dat Tindemans op een bepaald moment een werkmethode heeft gebruikt die afkeuring verdient, zou op zich zelf voor ons geen reden kunnen zijn om op het Kultuurleven-artikel nog verder in te gaan. Hoe onaangenaam de klap voor Tindemans ook is, en voor ons tijdschrift de revelatie van zulk feit, indien hij niet in dezelfde fout hervalt, heeft hij kans om met zijn talent en werkkracht een vruchtbare loopbaan verder op te bouwen.

Wat echter blijkbaar onze redacteurs, vele medewerkers en lezers kwaad bloed heeft gezet, en wat, naar ik verneem, heel wat tijdschriftdirecteurs - katholieke en andere - heeft ontstemd, is ten eerste dat dit artikel anoniem wordt gepubliceerd, en ten tweede dat het in een afstotelijke toon is geschreven.

Nadat ik mijn ontstemming aan de hoofdredacteur van Kultuurleven heb kenbaar gemaakt - en zeker niet als enige -, bleek het eerste verwijt, de anonymiteit, op een ‘vergetelheid’ te berusten, die natuurlijk vergeeflijk kan zijn, maar die toch de redactie niet zou mogen ontslaan van de verplichting, de auteur van een zo agressief stuk, dat de persoonlijke integriteit van een schrijver openbaar aanvalt, bekend te maken.

Wat nu de inhoud van het stuk betreft, kan men zich als christen of als vrijzinnig humanist afvragen, of het zedelijk verantwoord is één fout van een ongetwijfeld verdienstelijke evenmens zo maar publiek aan te klagen. Voor de christen geldt zeker de aanprijzing in Mattheus, 18,

[p. 152]

vs. 15-18: ‘Wanneer een broeder gezondigd heeft, ga dan naar hem toe, enz...’. Men herleze deze evangelietekst. Hij brengt een boodschap van goedheid. In een wereld van onvolmaakten zou men zich tegenover zulke tekst steeds dankbaar moeten gevoelen, en alleen de zogenaamd-volmaakten onder ons, die volgens mijn (beperkte) ervaring vaak de naïef sten, veel vaker de gevaarlijksten en nooit de gezondsten zijn, kunnen zijn betekenis onderschatten.

Ook voor de vrijzinnig-humanistische moraal geldt, denk ik, dat voor één geval, waarin herhaling van de fout niet bewezen is, de humaniteit kan pleiten voor een waarschuwing van mens tot mens.

Zou men echter menen dat in bepaalde gevallen voor een openbare fout een grote openbare aanklacht moet plaatsvinden - en ik erken dat er argumenten zijn die daarvoor wel eens kunnen pleiten -, dan zou zulke aanklacht zakelijk, rustig, sereen, zonder hartstocht, a fortiori zonder leedvermaak of rancune moeten geschieden. Rechtvaardigheid moet menselijk zijn. Hoe strenger, des te rustiger en onthechter.

Hier juist blijft het artikel van Kultuurleven schromelijk in gebreke. Het drijft in zijn uitgebreidheid op een tomeloze agressiviteit. Het gnuift, in zijn vele successieve alinea's, van ontmaskerend leedvermaak. Het druipt van ressentiment. Zoals te verwachten was, spaart het ook, ver weg van de teksten, het privé-beroepsleven van de betrokkene niet, en ook in deze personalia geniet de schrijver ten volle van zijn hatelijke hoon.

Ook afgezien van christelijke beginselen, kan ik zulke stijl in het openbaar leven niet nemen.

Het stuk moet in zijn oorspronkelijke vorm nog enkele liters méér gal en ressentiment hebben bevat, althans volgens een verklaring aan mij van Pater R.C. Callewaert, verantwoordelijk hoofdredacteur van Kultuurleven, die na milderingen niettemin van mening was - om oprechte redenen die ik wil begrijpen en desnoods met zeer veel voorbehoud kan eerbiedigen, maar geenszins delen - dat hij het in deze onvoldoend-ontwilderde vorm kon publiceren.

Nadat Pater R.C. Callewaert zich ertoe bereid had verklaard om het kwaadaardig anonymaat op te heffen en zich daartoe in verbinding had gesteld met de schrijver, ontving ik op 29 januari een brief ondertekend Johan de Roey, waarin deze man zich als auteur van het artikel bekend maakte. Met drieste fierheid beklaagde deze krijgshaftige kampioen van het moralisme er zich over dat zijn tekst door Kultuurleven ‘gemilderd’ was, om de ‘pil te vergulden’; wat tegen zijn zin was. Hij zou echter zijn integrale tekst, dus met enkele emmers rancune en agressiviteit méér, in onbelemmerde heldhaftigheid publiceren in een spoedig te verschijnen

[p. 153]

jongerentijdschrift Kentering (mij onbekend). Ik heb hem, in een brief, daarmee niet kunnen feliciteren.

Ik voelde mij eerder droevig gestemd - vooral om hem. Maar begon ook... te twijfelen. Ik had van die man enkel een brallerig boekje over Hugo Claus gelezen, zonder enige diepte of analytische zin, en verder een paar dagbladstukjes, onbeduidend, soms geëxalteerd. Ik begon me af te vragen hoe zulke blijkbaar weinig ontwikkelde geest zich kon verheffen tot de tamelijk verheven sfeer waarin Döblin, Jens, Muschg e.a. thuishoren en zich zo behendig in hun tekstenwereld kon bewegen. Men ziet zo maar niet een schamele Vlaamse mus, die zo miserabel failleert in haar poging om zich met een klamper als Claus te meten, in het gezelschap van voormelde Duitse hoogvliegers; zij is ten hoogste gemaakt om rond te scharrelen, desnoods met gebrekkige pootjes, in de struikgewassen van het alledaagse Vlaamse literaire gebeuren, waar iedere halve gare interessant kan zijn en elk snullig sjanson een gebeurtenis. Neen, deze man kón de auctor intellectualis van zùlk stuk niet zijn.

En inderdaad, op 6 februari ontving ik een brief van de heer Joris Duytschaever, die waarschijnlijk van mijn navraag over de achtergrond van deze literaire schandaalschopperij had gehoord, en verklaarde dat hijzelf de toevallige ontdekker was van de parallellen tussen de teksten van Jens en Tindemans tijdens een wetenschappelijk onderzoek aan de Gentse universiteit (anno 1965), maar ze om allerlei redenen niet heeft willen wereldkundig maken. Maar Johan de Roey, die via een van Duytschaevers vrienden van deze ontdekking had gehoord, bood toen Duytschaever ‘onmiddellijk alle faciliteiten aan om ze te publiceren in De Standaard’ (tekst van mijn briefschrijver). Duytschaever weigerde om allerlei redenen en toen stelde Johan de Roey voor dat hij erover zou schrijven. ‘Vermits hij mij altijd onbaatzuchtig geholpen heeft door opname van journalistiek in De Standaard, kon ik hem dit moeilijk weigeren’ (ik citeer Duytschaever).

Wij komen hier wel, na het getuigenis van Duytschaever te hebben beluisterd, voor een bijzonder wansmakelijke geschiedenis te staan: de man, Johan de Roey, maakt van zijn reële of gefingeerde invloed in het dagblad De Standaard misbruik tegenover een jongere, die daar wel eens een stukje wil plaatsen, om zich van diens wetenschappelijk materiaal meester te maken en het onder eigen naam te publiceren!

De zaken moeten zich dan verder als volgt hebben afgespeeld. Eerst biedt hij het stuk aan bij zijn eigen krant, waar de in Standaardhiërarchie hoger geplaatste Guido van Hoof het wijselijk weigert en ook - naar eigen getuigenis - onmiddellijk Tindemans waarschuwt, die overigens

[p. 154]

medewerker is aan dat Vlaamse blad. Na dit echec stuurt de kruisvaarder voor schrijversethiek ‘onvermoeibaar’ zijn stuk naar Kultuurleven, waar het wordt... aanvaard! En dan komen wij, al grasduinend in zijn onwelriekende bladzijden, wel voor een verbluffend feit te staan: de man die aan het adres van Tindemans schrijft: ‘de man aan wie hij zijn proza dankt, komt nergens aan bod’ (Kultuurleven, p. 50), vermeldt zelf nergens zijn bron! Eigenaardig procédé van iemand die als openbaar moralist andermans ‘eerlijkheid’ en ‘integriteit’ aanvalt! Het minste dat dit individu had kunnen doen, was - desnoods in voetnoot - vermelden dat zijn materiaal tweedehands was, ontleend, en dat hem geen enkele verdienste van vondst toekwam.

Let wel dat deze inquisitoire ridder der gerechtigheid nóch in zijn opstel, nóch in zijn contacten met Pater R.C. Callewaert, noch in zijn kruisvaardersbrief aan mij, maar met één half woordje heeft gezegd dat de gegevens, waarmede hij gnuivend geurt, aan een ander zijn ontleend. En hóe dan nog! Wel schrijft hij pralende zinnen als: ‘Carlos Tindemans moet wel een bijzonder lage dunk van zijn lezers hebben, als hij nu juist Jens plagieert’ (p. 60), waaruit iedereen kan opmaken dat de Heer de Roey, groot criticus, met de handen in de broekzakken te midden der groten van het Duitse geestesleven kan spanceren en hun geschriften vertrouwelijk kent. In feite moet zulke zin dus herschreven worden als volgt: ‘deze onnozele hals moet wel een bijzonder lage dunk van zijn lezers hebben, als hij de jongere academicus, student D. gaat naschrijven,’

Waarom doet hij dat, hoor ik lezers vragen. Zijn stuk geeft slechts één antwoord: rancune. Op Tindemans? Zeer zeker. Op Dietsche Warande en mij? Zeker. En vele anderen? Zeker. Hij zelf beeldt zich wellicht in dat hij geboren is om te schrijven. Hij blijft onrijp. Hij voelt zich mislukt en ziet anderen - er zijn er vélen - slagen. En zelf mislukkeling, opstandig, radeloos, begint hij van allerheiligste drift te beven om in die Vlaamse Augiasstal van de literatuur, enkel door getalenteerde schrijvers bewoond, eens te gaan zuiveren. Ja, Säuberung en epuratie - sommige oudere lezers hebben die woorden misschien nog wel eens gehoord? - en het is dezelfde zieke geest die waait in kliekjes als Bok, Mep, etc. Ach, hard en lang werken om eigen talent te ontwikkelen heeft geen belang, ook zonder talent kan men immers de zgn. gearriveerden als brullende lompe bok op het lijf springen en hen eenvoudigweg figuurlijk de kop van de nek slaan. En wat doet dan een individu als de Roey? Wel, zelf niet tot fatsoenlijk werk in staat, gaat hij eenvoudig leentjebuur spelen, stropen, en zet dan de glanzende kepie van de boswachter op om in het - onvoorbereide - Kultuurleven de

[p. 155]

zeden van de literaire dierengaarde eens heerlijk te gaan veredelen. Of om het anders te zeggen: met andermans goed zijn ressentiment op anderen af te geselen, zijn rancune op andermans nek af te reageren, terwijl al die brouwsels, uit zijn eigen corpus komende, best daar zouden blijven zonder zich op anderen uit te storten.

Enfin, ziedaar de Specialist-Letterkundige en Moralist Johan de Roey. Als men dan toch voor Tindemans recht heeft laten geschieden, dan is nu de rechtspraak niet eenzijdig maar totaal geschied. Het spijt me, maar het moest.

Ik heb ook verleden jaar in mijn artikel over plagiaat betreffende Paul de Wispelaere, die men eenzijdig als zondebok de woestijn wilde injagen terwijl anderzijds ongure sentimenten tegenover deze getalenteerde jongere werden verzwegen, aan mijn collega Piet van Aken openbaar gezegd (hij heeft het mij niet te kwalijk genomen): Hoed u voor inquisiteurs! Zwarte, witte, purperen, rode (ja, die eveneens, Piet!), oudere, jongere, ja, die óók, of van welke leeftijd of kleur ze mogen zijn. De geschiedenis bewijst het. Mijn ervaring eens te meer. Ofwel zijn die Alva's ziek, ofwel spelen ze vals, ofwel zijn ze beide. De Roey mag kiezen.

En hij kan wellicht nog herstellen. In stilte. Ik wens het hem toe.

Intussen: Rechtvaardigheid moge onder de mensen heersen. Liefde zéker, die niet enkel de sterren maar ook alle mensen zou moeten verbinden. Liefderijke rechtvaardigheid. Maar geen ongure passies.