Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 107

[p. 752]

Kroniek
Suspense van Libera Carlier
door Lieve Scheer

De liefhebbers van suspense zullen met plezier het laatste verhaal van Carlier lezen, dat bij de uitgeverij De Sikkel verscheen. De Vlucht geeft het relaas van een Vlaamse jongeman die gedurende de laatste oorlog naar Spanje weet te ontsnappen, maar daar uitgeput ineenstuikt. Meer bevat de roman eigenlijk niet. Carlier heeft knappe spanningsmomenten geschapen, zoals de episode in de mijn, de vlucht uit Orthez en het grootste deel van de tocht over de Pyreneeën. Hier vinden wij Carlier op zijn best omdat deze passages gegroeid zijn uit zijn eigen specifieke werkelijkheidsbeleving. Kernmotief is hier, zoals in de beste passages uit Carliers vroeger werk, de blijvende dreiging van een gevaar. In Duel met de tanker was het de vrees dat de lange, logge Marie-Antoinette zou vastlopen; in Piraten deed de auteur ons na een gevaarvolle zeeroverij het door gevaar overschaduwde liefdegeluk van de hoofdpersoon meeleven; in Het Kanaal was, tussen andere, korte gevaar-episodes, vooral het voor gevaar beduchte sluipen van de ontsnapte gek en zijn kort clandestien verblijf op de betonwerf een van de beste momenten. In Action Station Go waren, na de gevaarvolle ontsnapping uit Oran en de dropping, vooral de episodes uit het verzetswerk waarin het gevaar voor ontdekking uiterst imminent wordt, de beste. De lezer herinnere zich verder hoe bijv. De Luipaard (D.W. & B., jg. 1960, 4) om de letterlijk tastbare aanwezigheid van het gevaar een van Carliers beste kortverhalen geworden is. Ook in Carliers laatste werk is het gevaar de drijfkracht die het verhaal in beweging brengt. Hoezeer de auteur aan die centrale inspiratie behoefte heeft blijkt uit de opvatting van dit boek. De hoofdpersoon hoeft eigenlijk niet te vluchten, want hij heeft tegenover de Duitse bezetter niets misdaan (Carliers poging om deze vlucht psychologisch te motiveren is onbevredigend). Om het gevaar-element op te drijven laat de auteur de jongen nodeloos wachten met afstappen tot Orthez; dit wordt het vertrekpunt van een der spannendste episodes van het boek.

Een tweede motief dat Carliers beste momenten typeert, betreft de

[p. 753]

onverschrokkenheid en de moed waarmee de hoofdfiguur tegenover dit gevaar staat. Ondanks aandringen van kapitein en bemanning, en ondanks de kwetsuur aan zijn voet, gaat de tweede stuurman uit De Luipaard in een roes het gevecht aan, zoals Loods Lievens uit Duel met de tanker, ondanks gebrek aan officiële bevoegdheid, de moeilijke taak aanvaardt, zoals ook Marc Van Dijck uit Action Station Go zich hardnekkig tegen lafheid, zwakte of uitputting te weer stelt. Carliers hoofdfiguur is er telkens een die zich volledig inzet, zowel met de spierige, lenige soepelheid van het lichaam (Carlier kiest bij voorkeur een jonge figuur) als de taaie kracht van een sterke wil.

Denken doen deze hoofdfiguren zo weinig mogelijk; zij zijn best geslaagd waar de auteur hun reflexie beperkt tot een afwegen van de nog beschikbare kracht tegenover de taak die te volbrengen is. Zoals de andere personages uit Carliers werk, ziet de hoofdfiguur Lode zijn eigen lichaam vooral als een instrument dat men op beredeneerde wijze moet hanteren; men mag niet te veel ervan vragen, men moet bijtijds met de eisen ervan rekening houden, maar overigens moet men het volledig in de strijd inzetten.

Deze strijd laat Carlier zijn personages ook liefst alleen voeren. Wel verschijnen er in zijn werk groepsondernemingen, maar de beste momenten zijn toch die waar zich de ultieme strijd afspeelt van een enkeling. Op de gevaarvolste ondernemingen zijn Carliers personages moederziel alleen. Ten hoogste zijn er passieve toeschouwers of verre stille medewerkers. Dikwijls is er zelfs een zekere wrijving met het grootste deel van de maatschappij, die mede betrokken wordt in de defensieve houding of nood aan zelfbevestiging van de hoofdfiguur.

Deze strijd, waar Lode zich inwerpt met een maximum van zenuwen spierkracht, duurt zolang tot het uithoudingsvermogen begeeft. Zo ook moest Marc van Dijck zich gewonnen geven, of verloor loods Lievens het pleit, of, zoals de auteur laat vermoeden ook de hoofdfiguur van Piraten. Toch is dit slot geen echte nederlaag. De morele kracht waarmee de held tot het allerlaatste nippertje heeft gevochten, maakt deze nederlaag eigenlijk tot een overwinning. Terwijl voor het overige het mannelijk strijdbare en vitale van Carliers oeuvre een zekere overeenkomst vertoont met Hemingway, menen wij hier op een van de grondigste verschilpunten te moeten wijzen. Bij Hemingway is de nederlaag veel meer doortrokken van weemoed. Zij verschijnt niet als een bruusk gegeven, maar als iets dat men altijd aanwezig geweten heeft, zodat het dynamisme langs binnen enigszins uitgehold is, menselijker geladen en minder primitief dan het dynamisme van Carlier. Carliers werk zal dan ook veel moeilijker de symboolwaarde kunnen krijgen van een ultieme levensvraag. En hier zouden wij dan ook op een gevaar van inauthen-

[p. 754]

ticiteit willen wijzen voor deze auteur. Carlier is eigenlijk niet beschouwelijk aangelegd. Actie en dynamisme bewegen zijn hele schrijverspersoonlijkheid. Dit is natuurlijk een beperkte begaafdheid, maar wij menen dat de auteur er beter aan doet zich aan deze persoonlijke begaafdheid te houden dan op onnatuurlijke wijze zijn woordje over mens en maatschappij te willen meespreken, zoals hij hier en elders, overigens zonder succes, heeft gepoogd.

Eerst en vooral heeft hij gemeend zijn verhaal te moeten kruiden met de vereiste dosis seksuele peper. Deze dingetjes telkens in onverantwoorde en knoeierig-tussengeschoven flash-back. Mogelijk zal deze meeloperij met de mode de afzet bij een onrijp lezerspubliek vergroten. De literaire criticus kan er echter enkel zijn schouders over ophalen, want het is heus te onbenullig om er zich over geërgerd te voelen. Carlier heeft verder gemeend de flap-omslag te moeten opsieren met wat aardige psychologische geleerddoenerij, zoals ‘aliënatie’, ‘door neurasthenie ontwricht’, ‘op de vlucht zijn voor zichzelf’ en ‘compenseren’. Om die belofte van psychologische verantwoording te houden geeft hij ons die ingeschoven flash-backs, die helemaal niets verklaren en zo banaal zijn dat men ze drie-, viermaal herleest voor men kan geloven dat een overigens knap en degelijk auteur zoiets aan een drukker toevertrouwt. Wij hopen dat Carlier zal beseffen dat psychologische uitdieping hem voorlopig minder ligt en dat hij weinig begaafd is om met wereldbeschouwelijke opmerkingen de lezer te boeien. Niemand vraagt er hem trouwens naar. Als hij er zich maar voort op toelegt boeiende verhalen te schrijven met al de knappe stijlmiddelen die hij heeft om de spanning op te drijven, zullen er steeds lezers zijn die met graagte zijn werk ter hand nemen.