Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 107

[p. 611]

Paul Snoek
De waarheid van de dichter

Het woord van de dichter is zijn heilige eigendom. Het is de zelfgeschapen bron, waaraan hij drinkt, de bloedende maar levende grondstof waaruit hij put en waarin hij zich wentelt als in een ei, als in een zee in dat ei.

De dichter spreekt niet met het woord, maar het woord spreekt in de dichter, die in het woord verblijft. Hij heeft alleen zijn stem, maar achter zijn stem de krachtige wortels die aan het woord klank geven en sappen opdat het zou leven. De dichter ademt zuurstof voor dat woord. Als bloed en bloedsomloop, als hart en hartslag werken woord en dichter samen en houden die eenheid in leven. Want scheidt men het woord van de dichter, dan ontstaat een autonome, doodgeboren woordkunst. En uitsluitend menselijk is de dichter slechts in staat een bijna-wonder te suggereren, te kneden, maar dit wonder zal nauwelijks een kleiklomp zijn, een kleinmenselijke purge van zijn sentimenteel en dus loutermenselijk praten.

Het woord van de dichter is de gehele wereld. Niet de tastbare aarde, niet het vloeibare water, maar de aarde in de aarde en het water dat het water vloeibaar maakt. Daarom is het woord het heilige van het gedicht, iets buiten deze wereld, iets dat de dichter meer en meer van de combinatie mens en tijd verwijdert, een mystiek dus, want het is niet anders te noemen dan in de taal van het goddelijke.

De wil van de dichter is niet zijn eigen, menselijke wil. Het is de ingegeven en vleesgeworden drang naar de waarheid. De dichter is het werktuig van de waarheid en deze waarheid wordt zijn wil. Niet op de eerste plaats de liefde of de goedheid, maar het grote wonder der waarachtigheid, en dat bedoel ik met de waarheid, drijft de dichter tot het uitvoeren van een daad: het gedicht. Het is niet de dichter die spreekt of sprekende schrijft, het is het sprekend gedicht dat zich laat neerschrijven nadat het is ontstaan en gebeurde in de dichter. En in deze wilsverhouding tot het gedicht, die de mijne is, ontstaat het gedicht uit zich zelf, als resultaat van de bovenmenselijke genade, trillend tot in de handelende vingers

[p. 612]

van de dichter. Hij alleen is in staat de geleider te zijn van deze stroom, die circulair is en komt van en gaat naar het wonder. De dichter is het werktuig, de geoliede machine, maar tevens gelijktijdig bedient hij deze machine, niet als uitvinder, maar als dienende uitvoerder van de waarheid. En deze waarheid is de geestelijke waarheid van de dichter, gevoed door het licht. Niet het zonnelicht dat slechts een symbolisch gevolg is van de hitte, niet het licht van röntgen, want dat is louter materie, maar het sterkere licht uit de eeuwen, stralend uit een goddelijke lichtbron.

En gloeiend, bestendig brandend in dit licht, vervult de dichter de plicht tot de waarheid met de wil van de waarheid. En deze wil is heilig en gaat plaats nemen in een mens en dus niet omgekeerd, want het menselijke is onheilig. En het gedicht ontstaat door deze heilige wil, het is de wil eigen aan het gedicht, waarin de dichter woont als in een stalen long, maar waarmee hij handelt als met de weelde.

Daarom is het gedicht zelfstandig, autogeen en autocraat. Het schept zich zelf zoals alleen het authentieke dat schoon is, zich zuiver en veredeld kan scheppen. En dit scheppen is misschien een teruggrijpen naar een oorspronkelijke schepping, naar de oerstaat in slijm, waar het gedicht zich eeuwig vernieuwt in een bijna zuiver geestelijke toestand. Het gedicht is dus in wezen onstoffelijk, het wordt door de dichter met het woord benaderd in een absolute eenheid met de schoonheid. Niet de esthetische, maar de metafysische schoonheid, ontstaan door de waarheid, langs de wil van de dichter, hij, een menselijke cocon van woorden.

De dichter is geen wonderkind, geen schepper. Hij is het ideale medium van het eeuwig-grote. En wanneer een gedicht of een dichter de hiërarchie van deze waarden in de waarheid gaat wijzigen, zal iets ontstaan dat vormelijk de schijn heeft van een gedicht, het woord zal drager zijn van een wanklank, want dit woord zal klinken alsof het een woord was. En alleen de dichter, die in staat is zich te vernederen in de waarheid, is bij machte te helpen bij het ontstaan van het wonder. De dichter is geen mens in het gedicht. Hij is profeet, hij is de helderziende, maar steeds verminkte dienaar.