Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 107

[p. 35]

Maurice Roelants
Brief aan een missionaris over kleine dingen

Uw brieven van voor en na de grote catastrofe der onafhankelijkheid van Kongo ademen dezelfde geest. Zij reduceren het moeilijke en het lastige tot het goed doenbare. Er komt geen enkele klacht in voor, en zeker niet een woord van zelfgenoegzaamheid. Ten hoogste wordt de glimlach over onnodige menselijke plagerijen er even in vervangen door een ernst, waarin verontwaardiging doorbreekt. De opperste dwaasheid kan u kregelig maken. Zij drukt u niet terneer.

Zo staat ge dan sinds recente overstromingen in de modder en de met geen messen te snijden eindeloze nacht. Het onderwijs werd stopgezet. Het komt er nu op aan duizenden zwarten, wier hutten verdronken zijn, op een andere manier dringende hulp te bieden. In de gehele streek wordt met noodmiddelen het leven verder gedragen, - het leven en de dood. Uw scherpzinnige improvisaties komen u zo gewoon voor, dat wonderlijke reddingspogingen nergens naar heroïsme aarden. Heroïsme, het zij zo spoedig als overbodig opgemerkt, komt in het taalgebruik van u en uw confraters niet voor.

Er zijn ogenblikken, dat deze zo streng gedomestikeerde deugd mijn hart samenwringt. Een straal van liefde schiet er dan uit op. Pascal heeft gelijk: boven iedere moed en alle wetenschap komt in de orde der waarden de caritate. De geringste daad van liefde is onovertrefbaar.

Wij vernemen langs pers, radio, televisie dag in dag uit allerlei over de politieke perikelen van de arme drommels aan wie het regeringsbeleid over een immens tropenrijk is toevertrouwd. Dat zij in maalstromen van verwarring en politieke Stanley-falls worstelen op leven en dood verwondert mij niet. Verwonderd zou mij hebben, dat zij, teruggestort in hun voorvaderlijke oerwouden en geconfronteerd met de wildernis van de wereldpolitiek, met de povere overblijfselen van een uiteengetrapte koloniale orde, maar dan toch een orde, in staat zouden geweest zijn zonder bloed en tranen naar een betere samenleving over te schakelen.

[p. 36]

Over u, missionaris, solidair gebleven met de miljoenen zwarten, waarover doffe wanhoopstamtams in de ijlte klinken en ons nauwelijks nieuws brengen, over u en uw confraters vernemen wij alleen wat achter de hand gefluisterd wordt of tussen de regels van een brief te lezen staat.

Kan het zijn dat mijn hart u sterkt? Dat er een uur is waarop sterking van een oude wankele man, naast die van ons Geloof, u van enig nut kan zijn? Wij leven hier, in het Westen, te midden van duizend vormen van rijk uitgewaaierd tijdverdrijf en welvaart. Gij kent ze min of meer, maar voor u zelf hebt ge er van afgezien.

En kijk, ik heb daar tussen een jonge vrouw en een jonge man, van de nieuwste weldenkende huize, een gesprek bijgewoond en er op voort-gebouwd. Zij zijn opgegroeid in de leer van Sartre. Zij weten dat God dood is en het leven uit zichzelf geen zin heeft. In zijn plaats vereren zij de god van het ogenblik in onze westerse beschaving: de verveling. Een groot kunstenaar in die aura van roet is hij, die van de verveling van het prilste ochtenduur tot het onverzadigbaar uur der verveling in het diepste van de nacht het stiptste en volledigste beeld geeft. Een in die zin hooggeprezen romanschrijver is de Italiaan Moravia. Een der best-sellers is zijn boek: De Verveling. Hij volbracht daarin de ware krachttoer dat nihil aantrekkelijk voor te stellen. Het is waar, dat de lusteloze leegte erin om enige sexuele avonturen roept. Het is bijna overbodig op te merken, dat zij geen uitstaans hebben met de wellust, die binnen omschreven grenzen de Christenen in de zelfvervulling verkwikt. Zij zijn al evenmin een bloei van een warmhartig pantheïsme. De leegte en verveling zouden de leegte en de verveling niet meer zijn, als een bloei van het vlees ze met vuur en rozen kon sieren. Wat zijn zij dan? De stuiptrekkingen van de doelloosheid.

Niemand was door Sartre's existentialisme aan een bepaalde evolutie gebonden. Het bestaan had geen zin. Men kon het de inhoud geven, die men wilde. Een middel daartoe was het vrij ‘engagement’. Van ‘engagementen’ in een andere zin dan de sociale en politieke omwenteling, die naar de communistische religie moet leiden, viel er weinig te bespeuren. In elk ‘engagement’, al dan niet gebaseerd op de zinledigheid van de existentie, beoefent de mens toch iets van zijn ingeboren adel, ook al gelooft hij: L'enfer, ce sont les autres. De verveling echter is een lijdelijk verzet tegen, neen, een kwaadwillig ondergaan van die kwaal, het leven. Hoe vreemd, dat het hart niet uit lood en mist is gemaakt. Pascals diep woord is gewijzigd. Le silence éternel de ces espaces infinis m'ennuie. Dat heerlijke gekken die eindeloze ruimten verkennen opent aan hen die zich vervelen geen enkel vergezicht op oceanen van tijd en eeuwigheid. De verveelde ziel krimpt toch ineen.

[p. 37]

Aan het eind van deze redenering zag ik, missionaris van mijn hart, uw rustig gezicht. Er kwam evenwel in mij een mengsel van vreugde en angst om u en uw gezellen. Gijlie hebt geen tijd voor de luxe der nietsnutten, de verveling. Het gebed, de contemplatie, het weldoen, in een zwarte wereld die instort, vorderen u op. Plotseling stonden achter mijn ogen al de tranen, die ik eens heb moeten onderdrukken, toen een uitgewekene, atheïst naar hij mij bekende, die uw loyale medewerker is geweest, mij over u nieuws is komen brengen. - ‘Zij slaan er zich door. Voor mij was het een hel geworden. Zij waren zo “chic” mij te helpen om er uit te geraken’. - ‘En wanneer komen zíj terug?’ - ‘Zo ooit, zullen zij de laatsten zijn’.

Bij ons worden er trouwe verslagen opgemaakt over die eeuwigheid, de verveling. Zij dringen tot u niet door. Zoals wij van u nauwelijks vernemen hoe gij uw dag besteedt. Maar dank voor het bericht over de broessepater, uw buurman, die ik eens op zijn wisselend werkgebied in het woud heb bezocht. Zijn helper was een zwarte, wiens kennis gelijk te stellen was met die van een jongetje uit de tweede klas van de lagere school. De negers, waarmee hij een vriendelijk gevecht voerde om ze uit hun oerstaat op te tillen, deelden met hem een leven van tropische donkerte, waarin er een lichte schemering begon door te breken. Ik ondervroeg hem, genadeloos, of er nooit twijfel over de ontzettende inspanning en het mager resultaat zijn eenzaamheid zwaar om dragen maakte. Hij boog het hoofd en stamelde: - ‘Soms is men op het punt te wankelen en te vloeken: waartoe sta ik hier? Maar als dan twee ogen u aanzien en u danken zijt ge opnieuw tot alle offers bereid’. Diezelfde broessepater heeft na veel jaren een paar maanden verlof in ons stralend Westen doorgebracht. Dank u voor het bericht: - ‘Hij is terug’. Ik vertaal het. Een mens gaat weer in het donker stil aan de slag. Hij blijft zich wijden, in een verloren gebied, aan arme stakkerds, zonder dat men hem ziet, alleen, met minder hulp en met meer gevaren dan ooit. Een mens overstijgt de mens in zich, al zijn kleine lusten en vervelingen, zelfs de oerwoudverveling, om een God die hij sacraal vereert en die hem tot de dienst van de armen, de nederigen en vernederden oproept. Een mens stelt zich in dienst van het schepsel, waarin de mens nog te ontbolsteren valt. Ik beef er blijde om. Hij randt al mijn lusteloosheden aan. Van onder mijn hoofd neemt hij 's duivels oorkussen weg als ik de slaap niet vind en als de geest op avontuur slaat.

Er staat, ontdek ik met voldoening, in een van uw jongste brieven een verheugend bericht. Ge herinnert u toch, dat ge ons onder de grote uittocht van vorig jaar wat geruststellend nieuws hebt gezonden in een schrijven. Ge hadt het toevertrouwd ‘aan de laatste vrouw, die het in uw streek, zo groot als een Belgische provincie, had uitgehouden en

[p. 38]

nu eindelijk naar het moederland terugkeerde’. Sindsdien hebt ge onder uw korte vacantie die toevallige vergissing hersteld. Ge hebt een kort afscheidsbezoek afgelegd aan de naburige missie waar een oude Nederlandse pater - drie termijnen van samen veertig jaar - op zijn post bleef, bijgestaan door twee jonge Italiaanse kloosterzusters. Waren zij dan niet de laatste vrouwen? Zoals gijzelf en uw confraters - gedurende een korte tijd, een heel korte tijd! - zijt opgesloten en afgeranseld geweest, is haar missiehuis bestormd en één, de kleinste en schrielste, had zich verdedigd op een manier, die voor u allen een raadsel gebleven is. Zij heeft vóór een deur tot manshoogte koffers opeengestapeld, die geen van u allen opheffen kon. Tegen één ontroering is zij, al evenmin als haar kloostervriendin, opgewassen geweest: tegen de ontroering van het voorgenomen afscheidsbezoek van u en uw confraters. Gij hebt een geschreven bericht gevonden: - ‘Wij blijven. Gaat u gerust. Wij zien u wel als ge terugkomt. Nu liever niet’.

Het was menselijk zo goed te begrijpen. Als in de tropen een streek kantelt, zoals een kapseizend schip, waar nog twee vrouwen besloten zijn aan boord te blijven, is het te hard om zeggen: - ‘De groeten aan Europa, aan ons Italië, aan al wie ons nastaan’. Zij hebben enkele maanden geen andere blanke geloofsgenoot meer gezien dan de oude pater, alleen, in de zwarte tuin der Oliveten, verzoend met het zwarte volk, dat hen in een beschaamde roes heeft aangevallen.

En nu uw bericht, dat mij met ontroerde dankbaarheid vervult. Zij hebben een jaar niet versaagd en, beloning of beroving, zij zijn door vijf Spaanse kloosterzusters afgelost. Geen enkele van haar allen komt in de actualiteit, tenzij als het haar beschermlingen in rampspoed te bar wordt en men van die rampspoed terloops eens een beeld wil geven. Al de andere dagen van het jaar vervullen zij haar duistere taak.

Wel, mij dunkt dat haar en uw bestaan een zin heeft. De liefde heeft u allen uitverkoren. Met al ons speelgoed vergaan wij van verveling en angst. Bij u: werk en betrouwen. Onder uw kleine berichten lees ik: ‘Onze dokter, een oud-koloniaal, zegt dat er wel meer malaria zal komen en bij de zwarten meer dysenterie, maar voor de rest vreest hij niets speciaals... Maak u dus vooral geen zorgen. En wordt het nieuws nog tien keer slechter, denk dan maar dat het een beetje minder goed gaat, maar dat wij ons toch uit de slag trekken’.

De mens in het Westen verveelt zich licht. Misschien is het slechts dof heimwee naar een menselijke waardigheid, die hem ten dode bedroeft. Inmiddels leven en werken onopgemerkt stervelingen, die in het donker met licht gekleed gaan.