Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 104

[p. 323]

Stijn Streuvels
Moeders pappot

Elken morgen zagen wij 't vrouwvolk van de plaatse optrekken met de blinkende rinkelende ketels, naar Doken Berghe's hofstee om karnemelk.

Het is weleens gebeurd dat ik meemocht aan moeders hand, alhoewel ik een beetje bang was om over dat kramakkig houten bruggetje (japansch model) te gaan, waar al meer dan een makker met de voeten door de planken geschoten was. Doken Berghe's hofstee lag immers al den overkant der heulebeke.

In die groote boerenkeuken was het een gebabbel en gekraai en gedrum rond de twee reusachtige kuipen vol karnemelk, waar Rozlie, de vrouwmaarte, duchtig met de koperen stoopmaat, effen aan de voorgeschoven ketels vulde en 't geld van de melk in haren schortezak liet glijden.

Als ze voorzag dat er melk ging te kort komen om de bende te gerieven, kletste zij er een paar emmers water in de kuipen bij, zonder dat iemand over dat schandaal een opmerking dorst maken. Rozlie van boer Berghe's stond bekend als een kwaad wijf.

Nu werd thuis de pappot bovengehaald, de melk er in gegoten en op 't vuur gezet; eerst een paar lepels bloem er in gedaan, en dan kreeg een van ons de karwei en opdracht de pap te roeren. Een gewichtige bezigheid die met aandacht moest geschieden om te beletten dat de melk zou kappelen - dat was: regelmatig met de schuimspaan, op maat over en weer roeren, zoolang tot de melk de hitte gekregen had, we er onzen vinger niet konden in houden. Dat was ook te zien aan den witten krans van bloemetjes die tegen den bovenrand van den pappot aanlaadde. Maar dat duurde telkens zoolang tot onze arm lam werd. Dan strooide moeder er een handsvol rijst in en een snede brood, ook wel een appel of een peer, volgens het seizoen, en soms gedroogde pruimen, maar dat was luxe. En nu mocht de pap blijven koken - mij dunkt den halven voormiddag. De zware walmen brobbelden open tot tegen den rand van den pot, onstuimig als de baren van de Roode Zee, doch zonder gevaar van overloopen, want de kacheltang lag met de open beenen op den pappot en dat belette het overkoken. Nu was heel de keuken gevuld met een warme welriekende damp waarin we ons behagelijk voelden. Dat was de atmosfeer van den pappot.

Wanneer we 's noens dul van den honger thuiskwamen van school, moesten we vooreerst, 't geen genoemd werd: de tafel zetten - dat was: borden, lepels, vorken, 't zoutvat, de platen voor onder de potten en de zeeverlappen,

[p. 324]

- alles op zijn plaats schikken. Het bedeelen der werkzaamheden bracht geregeld ruzie en twist mee. De noenekost en 't geen er op tafel kwam, had voor mij weinig belang. Het was meestal: aardappels overgoten met botersaus (en die botersaus van moeder heb ik later nergens meer gekregen). Van den noenekost heb ik echter een triestige indruk bewaard, van spijzen die mijn smaak ‘zuwider’ waren en wurgen moest om ze binnen te krijgen: savooikool, spruiten, bloemkool, rapen, waren mij te flets en te fleeuw, en cichoreien meegekookt met de aardappelen - waar mijn vader bijzonder op gesteld scheen - waren mij te bitter. Maar het ging thuis zonder genade of respijt: eten wat de pot kookt! Ons Marie, het arme schaap, was er nog slechter aan toe, zij had een afkeer voor soep, en daar zat ze aan te wurgen en ze liet den laatsten lepel, dien ze niet meer slikken kon, achter haar bord gedoken. Ik herinner mij echter ook goede dingen die we wèl lustten en op verlekkerd waren, namelijk: konijn gestoofd met pruimen en rozijnen, rijstpap met poedersuiker, sprietjespap met gesmolten boter, knoedels met krenten en suikersaus, pannekoeken en niet te vergeten: de melkchocolade met koeken, den Zondagavond, wel het heerlijkste dat op de wereld bestond. Drank is er bij ons nooit op tafel gekomen, en later ook is het altijd gebleven.

Aan den noenedisch voelden wij ons altijd eenigszins in bedwang; vooreerst moesten we zwijgen aan tafel. We moesten ‘zooboord’ eten - jaren later eerst heb ik te weten gekomen dat zooboord wilde zeggen: zoo het behoort, dat is gemanierd, niet morsen, de aardappelen niet tot smoes beiren, met den mond dicht ons eten knabbelen, niets in het bord laten... Voor en na den maaltijd werd er gebeden, maar bovendien, telkens de negen kloppen van den kerktoren vielen, werden de wapens neergelegd om het Angelus te bidden - 't geen mij toen, en later nog meer, ongelegen is voorgekomen. Het was ons te ernstig aan tafel, waar we onder controle stonden, en een opluchting als we den zeeverlap mochten afleggen en er van doorgaan.

Bij het avondeten stond de lamp op tafel, de blafeturen waren dicht en dat bracht de gezelligheid in den huiskring - we voelden ons veilig omsloten. Rulle, kloerie of hoe die dingen ook heeten mochten - 't waren de verschillende manieren waarop de aardappels gestoofd, met of zonder ajuin, op tafel kwamen: ook wel met zout op het stoofdeksel gestrooid, de aardappels geroosterd werden; soms waren het patatten in de kazak met hespesmout op het brood - alles om 't even smakelijke kost, met als toemaat de telloor karnemelkpap. Als 't gebeurde dat we er een lepel stroop bij kregen, was het een spelletje om het klevend bruine vocht uit de hoogte met fijnen draad in de pap te laten leken en er arabesken mede te teekenen. Het lukte ons zelfs onzen naam in strooplijnen te teekenen. 't Geen ik echter nooit begrepen heb is: waarom we 's middags de soep of de pap voor het eten opgediend kregen en 's avonds als toespijs na het eten. Twee drie keer in de week kwam er stampe-kadul aan de beurt en daar waren we bijzonder op gesteld, - het bracht een eigen stemming mee en het bereiden geschiedde met een ingewikkeld ritueel, waarvan we de verschillende fazen met belangstelling volgden.

[p. 325]

Ik zat er geern bij als moeder aardappels schilde, zuiveruit voor 't plezier den geschilden aardappel in den ketel water te zien plompen. En zoo ging het verder om de toebereidselen van de stampe-kadul te volgen, en van dichtbij ga te slaan. De ijzeren pappot kwam er vooreerst bij te pas, de aardappelen werden er in gedaan, de karnemelk er over gegoten, de pot op 't vuur gezet en met de schuimspaan geroerd tot de melk aan 't koken ging. Dan kwam de houten stamper aan de beurt en moeder aan 't stampen. Tok tok tok... We zaten er bij en te wachten... En dan, als afgesproken, ging het bij onzen gebuur, zoodat we het duidelijk hoorden, doch op een ander rhythme, als een liedje dat we van buiten kenden: tok, tok, tok, rokketok, sokketok. Hoelang het duurde, of waaraan moeder wist dat het genoeg was, hebben we nooit geweten. Nu werd de boter in de sausepan gedaan en op 't vuur gezet tot ze bruin werd. Nu zou het gebeuren en we keken het verloop met gespannen aandacht toe. Met uitgestoken arm en afgewend gelaat goot moeder de gebruinde boter in den stamppot. Een sissende straal geurende damp steeg er uit op. Met een lepel stampe werd de sausepan uitgespoeld, 't geen een nieuw gesis deed ontstaan. Het geheel moest nu nog eens opkoken en de stampe-kadul was gereed. Maar nu was het plezier voor ons: wie zou er den stamper aflikken en wie de sausepan? Met ons vier voor slechts twee dingen. Aan de sausepan werd meer belang gehecht dan aan den stamper, maar die blootgedeeld werd, had enkel het leedvermaak dat de pannelikker gewoonlijk zijn tong verbrandde aan de heete pan. De vrede gerocht echter hersteld toen we aan tafel gezeten, de stampe-kadul ons bord volkregen en te smullen zaten.

Later heb ik nooit meer dien smakelijken kost gekend en het heerlijke genot van de stampe-kadul, - te laat helaas, geweten hoe goed we het gehad hebben bij moeders pappot.