Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 99

[p. 614]

Louis Sourie
Het eeuwgetijde van Victor A. Dela Montagne (1854-1954)

De tijd van het romantisme in onze Zuidnederlandse literatuur behoort sinds lang tot het verleden en het heeft er de schijn naar dat het werk van vele woordkunstenaars uit het onmondige Vlaanderen van 1830-1880 haast uitsluitend tot het domein van de bibliograaf behoort. Aldus eveneens de dichterlijke nalatenschap van een begaafd dichter en een edel mens, Victor Alexis Dela Montagne, wiens ‘Gedichten’, met inleiding van Emmanuel de Bom, ten jare 1907 in derde druk verschenen en thans onvindbaar zijn. ‘Hij verlangde niets meer dan rustig buiten de literatuur gelaten te worden - aldus De Bom - alleen met zijn oude boeken en rariteiten, in een hoekje waar niemand haast hem nog vinden kon... Hoeveel jaren heb ik, met taaie volharding, als de steen-doorborende droppel, steeds en steeds weder bij de literator aangedrongen, geloterd aan het oude slot...’

Victor Dela Montagne werd voor een eeuw, op 8 October 1854, te Antwerpen, geboren. Hij overleed, kommervol, midden het oorlogsgeweld, te Sainte-Adresse nabij Le Hâvre, op 19 Augustus 1915. In hoedanigheid van Directeur bij het Ministerie van Justitie was hij in Augustus 1914 de Belgische Regering in den vreemde gevolgd. Het afscheid van hetgeen hem zo nauw aan het gevoelige hart lag, bleek hem te zwaar. Amper een jaar later overleed hij in volslagen eenzaamheid. Na de Wapenstilstand, in 1918, werd niet eens meer de plaats ontdekt waar eenmaal zijn graf was gedolven en niemand weet thans waar deze nobele mens en te bescheiden dichter begraven ligt.

In zijn merkwaardige, litterair-historische inleiding tot de bloemlezing ‘Vlaamsche Oogst’ (1904), lezen we van de hand van Prosper van Langen donck: ‘Hij was de fijnvoelendste dichter van het geslacht van 1880. De beste stukken van Victor Dela Montagne werden verzameld in een bundel ‘Gedichten’ dat, wanneer eenmaal de tijd het echte van het valse heeft gescheiden, wellicht overblijft als een der oprechtste, zuiverste uitingen van die tijd en van onze literatuur’.

Dela Montagne behoorde tot de plejade stille wroeters die als ontginner van onze litteraire trezoren zeer verdienstelijk werk leverde. In samenwerking met die andere werker van het eerste uur, Theofiel Coopman, gaf Dela Mon-

[p. 615]

tagne de eerste Vlaamse bloemlezing van formaat uit, getiteld: ‘Onze Dichters. 1830-1880’. Beiden waren tevens de oprichters van het belangrijkste letterkundig tijdschrift dat ‘Van Nu en Straks’ voorafging, nl. ‘De Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle’. En indien het maandschrift - gedrukt bij vader Dela Montagne te Antwerpen - het twintig jaar volhield, van April 1878 tot en met December 1897, en in die tijd als dé litteraire periodiek gold, waaraan alle ouderen en jongeren met naam hun medewerking verleenden, was zulks in hoofdzaak te danken aan Victor Dela Montagne. In de ‘Halle’ gingen de polemieken haar vrije gang, in een geest van verdraagzaamheid en wederzijds begrip die heden ten dage, in onze literatuur, al zeldzamer wordt. In het tijdschrift van Dela Montagne werd de nieuwe tijd ingeluid toen het meningsverschil, dat in de merkwaardige studies van Max Rooses en Pol de Mont tot uiting kwam, door Prosper van Langendonck met zijn markant stuk ‘De Vlaamsche Parnassus’, werd beslecht. In de ‘Halle’ debuteerden de stichters en eerste medewerkers van ‘Van Nu en Straks’ en was het eveneens Dela Montagne die in zijn ‘Bloemlezing der Vlaamsche Poëzie van 1830 tot 1880’ Gezelle schonk wat hem toekwam. Het was het eerste blijk van eerlijk begrip voor de door velen onbegrepen kunst van de Westvlaamse meester, en zulks als waardige repliek op de schampere kritiek die door Max Rooses in volgende termen werd aangedurfd: ‘De school van Gezelle, hijzelf noch zijn leerlingen, voor zoveel zij hem trouw bleven, bracht niet een gedicht voort dat merkwaardig mag heten; zij verdienen dubbel en dwars de aanvallen waaraan hun buitensporige denkbeelden bloot stonden’.

We hebben het echter vooral over de dichter Victor Dela Montagne, die een zuiver intimist mag heten. Hij gold ongetwijfeld als de oorspronkelijkste dichtersnatuur in zijn periode. Als fijnzinnig dichter liet hij ons enkele verzen na die thans nog als zeldzame pareltjes van precieuze atmosfeerkunst geloofd worden. Was Dela Montagne een overtuigd Vlaams strijder, een zoeker naar de verborgen schatten onzer oudste literatuur, een verzamelaar van zeldzame uitgaven en een speurder in onze litteraire tuin - van zijn hand verscheen het nuttig werkje ‘Vlaamsche Pseudoniemen’ (1884) dat als een model in het genre geldt - hij was, in de allereerste plaats, naar het woord van Emmanuel de Bom ‘de intiemste onzer dichters van het vorige geslacht en is het gebleven tot op deze dag. Hij geeft ons het lied van zijn innige ervaringen, zijn ernstige en kiese voeling in dit leven. Wat men er vooral in voelt is oprechtheid’.

We kennen allen zijn bewerking ‘Een oud liedeken’, naar Jean Richepin. Het is als het lied van een menestreel, met een volgehouden laatmiddeleeuwse taaltint, dat het oorspronkelijke van Richepin beslist evenaart:

Tsagh eens een cnape stervensgeern
een valsche, vreede, boose deern.

Sei totten cnape: ‘hael mi terstont
dijn moeders herte voor minen hont’.

[p. 616]

 

Hi ging en sloegh sin moeder doot

 

en vluchtte mettet herte root.

 

 

 

Mer twijl hi loopt, stuicht oppen steen

 

en valt, - dat erme hert meteen.

 

 

 

Al botsen op de harte baan,

 

ving plots dat hert te spreken aan;

 

 

 

Al weenen vinghet te spreken aan:

 

‘Och, jonge, hebs di seer gedaan?’

De innige toon, vol wijding en tederheid, is het kenmerk van zijn onovertroffen ‘Kleine Liederen’ die, aldus Karel van de Woestijne, ‘ons wel altijd dierbaar zullen zijn en voor de toekomst, zonder twijfel ongekreukt schoon en heilig behouden omdat ze, met hun diskrete, maar niet te minder diepe volheid zo doorleefd, zo doorleden zijn...’ Wie kent nog gedichten als ‘Och! kon ik u vergeten’, ‘'k Heb zoete liefde verdreven’ vooral echter het zeer mooie ‘Ik denk somtijds’. Het is wellicht zijn gaafste gedicht, helder als kristal, afdoende bewijzend wat hij, in zijn beste ogenblikken, vermocht:

Ik denk somtijds, als 't avond wordt,

hoe wij 't geluk met voeten

vertraden om een nietig woord,

en hoe we daarvoor boeten.

Ik denk me een huizeken klein en rein

met bloemen in alle hoeken,

een gouden zonnestraal op de vloer,

en hier en daar wat boeken.

Daar midden, geurend en fleurend in,

uwe schoonheid, de schalke, de blonde:

ach neen, 't geluk lag niet ver, mijn kind,

toch hebben we 't niet gevonden.

De zoetgekruide wijn, hij laat

in de beker bitteren droesem,

en telkens laat die herinnering

meer bitterheid in mijn boezem.

Het kan wel enige verbazing wekken dat een dichter van dit gehalte thans zo goed als vergeten is. Vrijwel elke bloemlezing negeert zijn naam en werk. Onze literatuurhistorici schijnen hem al evenmin gunstig gezind te zijn. En toch kan niet ontkend dar hij een tiental mooie en zuivere gedichten naliet, waarin hij zich als delicaat intimist liet kennen. Al moet toegegeven dat Dela Montagne niet zo heel diep in de zin van het leven doordringt, zijn beste werk heeft o.i. genoeg waarde om de poëzie-genieter nog in deze tijd te boeien en te ontroeren.