Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 99

[p. 570]

De laatste ronde

Constant Eeckels 75 jaar

Op 5 September a.s. werd Constant Eeckels vijf en zeventig jaar. Hij is een dier stille, teruggetrokken kunstenaars, wier namen men wel in de letterkundige geschiedenissen kan aantreffen en van wie ook gedichten in verschillende bloemlezingen opgenomen werden, maar die niettemin bij het grote publiek onbekend gebleven zijn. Het ligt aan de aard van Eeckels' werk, ten dele ook aan zijn betekenis en evenzeer aan de persoonlijkheid van de schrijver, een bescheiden, ingekeerd man, die zich nooit op de voorgrond dringt en daardoor nooit de aandacht op zich gevestigd heeft.

Toen in 1905 zijn eerste verzenbundel ‘Heimwee’ verscheen, heeft men zijn faam een slechte dienst bewezen. Men overschatte de betekenis van dat werk, wekte verwachtingen die niet konden in vervulling gaan en in de plaats van de schrijver een juister inzicht in zijn gaven en mogelijkheden, ook in zijn gebreken en tekortkomingen te schenken, begon men te prijzen wat tot wantrouwen had moeten aanleiding geven en af te keuren wat waarde bezat. Men zag toen een uiterst modern dichter in hem, wat men bewezen achtte door ‘het op de voorgrond treden van de eigen persoonlijkheid, de nevelachtigheid der denkbeelden, gevoelens en verzuchingen, het sombere en droefgeestige’. Achteraf is veel van wat toen modern aandeed hopeloos verouderd geworden en in zo ver als Eeckels naar de trant van 1905 modern gebleven is, lijkt hij bij de smaak van deze tijd ten achteren. Gelukkig heeft de kritiek zich een beetje vergist en is er in de poëzie van Eeckels een element, dat niet aan een bepaald jaartal gebonden en daardoor tijdeloos is.

Eigenlijk heeft de dichter een hard leven achter de rug. Hij was nog een knaap toen hij loopjongen werd in een handelsdrukkerij; later bracht hij het tot magazijnier en klerk in een fabriek. In 1908 werd hij in het Ministerie van Landbouw tot vertaler benoemd. Hij eindigde zijn loopbaan als directeur en is sedert enige jaren op rust. Niettemin blijft hij bedrijvig in de journalistiek, als kroniekschrijver over culturele gebeurtenissen.

Sedert zijn debuut heeft Eeckels bijna vijftig werken doen verschijnen. Ze kunnen in vier afdelingen ingedeeld worden. Bijna de helft zijn toneelstukken, op een paar blijspelen na geschreven met de bedoeling zijn toeschouwers te stichten. Schoonheidsbetrachtingen heeft hij daarbij veelal niet gehad. Tot een tweede groep behoren een drietal verhandelingen over vaderlandse onderwerpen. Dat zij een grote verspreiding gekend hebben, zouden wij niet durven beweren, evenmin als zulks het geval is geweest met de prozaverhalen die van zijn hand zijn verschenen. Daaronder treffen wij een paar heiligenlevens en enige schetsen en novellen aan, die getuigen van nauwkeurige waarneming en liefdevolle aandacht voor het tekenend detail.

Nochtans is het als dichter dat Eeckels onze meeste waardering verdient. Als algemene karakteristiek kan gelden dat zijn poëzie een kunst van gevoelens en stemmingen is. Zij kan het best gesitueerd worden in de nabloei van Tachtig, in de nabijheid van het werk van Leonce Reypens en Hilarion Thans, twee priesters met wie hij de innige godsdienstige overtuiging gemeen heeft. Zoals de andere dichters van zijn generatie, Karel van den Oever uitgezonderd, is hij aan een streng prosodische versificatie trouw gebleven. Dikwijls schrijft hij sonnetten, bezield door echt, enigszins week gevoel; zijn weinig geschakeerde, weleens gewrongen en lichtjes rhetorische taal

[p. 571]

lijkt gevormd door de dichters van de XIX^e eeuw, voorafgaande aan ‘De nieuwe Gids’. Hem lezende zou men niet vermoeden dat er in de Nederlandse poëzie een Gezelle, Gorter, Leopold en Boutens zijn geweest.

Eeckels' schoonste gedichten staan in zijn eerste of in zijn laatste bundels, in ‘Heimwee’ en ‘Kruisbloemen’ of in ‘De stralende Stoet’ en ‘Onder en boven de Zoden’. Veelal geven zij uiting aan een godsdienstige aandoening. Niet van onrust, vrees en kwelling, maar van een weemoedig vertrouwen in Gods goedheid, omdat Hij de nood van de mensen kent, hen wil gelukkig maken en alle middelen, ook beproeving en leed, aanwendt tot het bereiken van Zijn doel. Dat is de godsdienstigheid zoals ze onder de volksmensen leeft, eenvoudig, gemeend, traditioneel, vrij van individuele problematiek. In die toonaard heeft Eeckels zijn meest innemende verzen geschreven, zoals ‘Onze Lieve Vrouw van Smarten’ en ‘'t Lieve Vrouwke aan den Boom’.

Naast die religieuze lyriek bezitten wij verder natuurgedichten van zijn hand. Goede natuurgedichten vragen een beeldend vermogen, sterk genoeg om het wonder van schoonheid dat men buiten zich waarneemt, in een wonder van taal te doen herleven. Die eigenschap van het kunstenaarschap is Eeckels minder vertrouwd. Wij hechten dan ook meer belang aan de elegische gedichten, die hij aan betreurde overledenen heeft opgedragen. In zijn jongste bundel, ‘Onder en boven de Zoden’, komen er enige stukken voor, evenwaardig met de godsdienstige verzen uit zijn aanvangsperiode, door hun innerlijke waarachtigheid en vertederd gevoel, zo zuiver en argeloos beleden, alsof er onder de mensen als afweer tegen de ironie en het cynisme der anderen, geen zelfcritiek meer nodig was.

Constant Eeckels verdient onze hulde op zijn 75^e verjaardag; niet alleen van een kleine schaar bewonderaars en vrienden, maar van alle mensen die iets voelen voor poëtische schoonheid en dankbaar kunnen zijn, afgezien van alle resultaten, voor de ernst en overgave, waarmede hij als dichter zijn roeping heeft vervuld.

André DEMEDTS.

Bloemlezen op zijn Hollands

Bij P.N. van Kampen te Amsterdam verscheen de negentiende druk van ‘Dichters van dezen tijd’. Deze bijzonder fraai uitgegeven bloemlezing, die ook bij ons steeds gunstig werd ontvangen, wordt nu door de Wereldbibliotheek op de Vlaamse boekenmarkt gebracht. (331 blz. geb. 73 fr., ing. 52 fr.) In het ‘Ten geleide’, dat het opzet der samenstelling toelicht, krijgen we grotendeels het voorbericht van de veertiende uitgave, de eerste die D.A.M. Binnendijk verzorgde. Voor hem hadden J.N. van Hall, dr J. Prinsen J. Lz. en J. Greshoff zich daarmee belast.

Opdat de titel ook de lading zou dekken laat de samensteller zijn bloemlezing beginnen met Albert Verwey, de dichter die een nieuwe faze inluidt in de Tachtigers-beweging. Dit standpunt is grif te aanvaarden daar er vroeger, toen de bloemlezing begon met Gezelle of zelfs met Perk, te veel plaats moest ingeruimd worden aan de negentiende-eeuwse dichters. In de huidige uitgave staan dan de negentigers met een beperkt aantal gedichten, de middengeneratie met een ruimere keuze en ten laatste de jongere dichters tot en met Remco Campert en Hugo Claus, ieder met een of een paar gedichten.

Deze bloemlezing is een zeer nette en met smaak gekozen inleiding op het werk van de opgenomen dichters: naast gedichten, die met de tijd reeds tot het kuituurbezit van de poëzielezer zijn gaan behoren, vindt de belangstellende er ook verzen die hem onbekend waren of die hij herontdekt omdat er in deze bundel licht op viel, en dat is zeker een niet te versmaden verdienste van het werk. En voor de lezer, die de poëzieproductie minder bijhoudt, heeft deze keur des te meer waarde omdat ze hem een behoorlijk overzicht biedt van de dichtkunst der laatste zestig jaar, incluis een eerste contact met de allermodernsten.

Al dat goede geldt nu voornamelijk toch voor de Noordnederlandse poëzie want de Zuidnederlandse staat er klaarblijkelijk maar bij als een overschotje. Men leest dat trouwens duidelijk in het voorbericht: ‘Altijd heeft op de voorgrond gestaan, dat deze

[p. 572]

bloemlezing in de eerste plaats een beeld moest pogen te geven van de Nederlandse poëzie; pas daarna kwam de Vlaamse aan de beurt’. Deze zo delikate als vriendelijke voorzorg brengt mee dat er op de zowat 85 dichters 13 Zuidnederlandse staan opgenomen. Men zou er niet aan denken enige kritiek op deze samenlezing uit te oefenen indien de samensteller resoluut alle Vlaamse dichters had uitgesloten: ze hebben daar in het Noorden onbetwistbaar het recht bloemlezingen uitsluitend met ‘hun’ dichters samen te stellen evenals dat in het Zuiden gebeurt. Maar zo onbewimpeld verklaren dat wij de gaatjes mogen vullen lijkt ons toch wat bar.

De Vlamingen zijn het al lang grondig beu nu eens om hun lollige kwaliteiten te worden aangehaald en dan weer eens als een onecht kind een plaatsje toegewezen te krijgen. Deze laatdunkende behandeling wekt in het Vlaams gemoed steeds meer een wrevelige stemming. En die wordt dan zeker niet gemilderd door het feit dat de opgenomen Vlaamse dichters in practisch alle Noordnederlandse bloemlezingen steeds bijna dezelfde blijken te zijn, zodat men mag vermoeden dat vele bloemlezers, indien ze uit andere bloemlezingen geen gedichten afschrijven, ze daar in elk geval scrupuleus namen noteren. Heel wat zelden of nooit geciteerde Vlaamse dichters zouden inderdaad rustig de vergelijking kunnen doorstaan met hun opgenomen Hollandse collega's. In ‘Dichters van dezen tijd’ staan volgende Vlamingen met een of meer gedichten opgenomen: K. van de Woestijne, J. van Nijlen, W. Elsschot, R. Minne, M. Roelants, M. Gijsen, P. van Ostayen, M. Gilliams, J. Daisne, K. Jonckheere, H. Hensen, B. Decorte en H. Claus. Bij het nagaan van dit lijstje dichters, die daar zeker op hun plaats zijn, kan men zich toch van de indruk niet ontdoen dat de wind overheersend uit een hoek waait. In een bloemlezing die voor het hele Nederlandse spraakgebied schijnt bestemd te zijn, is dat spijtig.

J.F.