Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 99

[p. 485]

Kronieken

Vlaams proza
Stijl en bittere drank
door J. Florquin

Marcel Matthijs: Spiegel van Leven en Dood. Uitg. Heideland, Hasselt. 1954, 278 blz.

Wie een boek van Marcel Matthijs ter hand neemt kan er zich aan verwachten dat het hem iets buiten de gewone maat heeft te bieden. Dat is dan ook het geval met de twee lange stukken, die hij onder de titel ‘Spiegel van Leven en Dood’ heeft samengebracht.

De volledige titel van de eerste novelle meldt reeds het ongewone aan: Laten wij bidden of het onwaarschijnlijke verhaal der belevenissen van boomsnoeier Louis Kardoen, uit zijn mond opgeschreven door zijn neef Pieter Palmenaer, controleur bij de dienst der belastingen. Dan begint het barok en eigenwijs gesproken verhaal van Louis Kardoen. Hij leeft gelukkig met vrouw en kind in een huizeken nabij de grote boerderij van boer Demers. Op zekere dag neemt hij de zwerver Emiel Bellaert in zijn huis op en houdt hem definitief als knecht. Een geschil om een wegeltje brengt ruzie mee tussen Kardoen en Demers en de boomsnoeier slaat 's nachts de boer met een pook neer. Hij wordt veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf. Tijdens zijn opsluiting misdraagt zijn vrouw zich met de nog steeds inwonende schooier Emiel en baart een kind van hem. Als Kardoen wordt vrijgelaten keert hij met allerlei wraakplannen naar huis maar ook hier is de oplossing weer anders dan hij zich had voorgesteld. Hij barst wel een ogenblik in woede uit maar Emiel beheerst volledig de situatie en verlaat het huis, na zijn verklaring van het geval te hebben gegeven. Na korte tijd wil Kardoen zich met zijn vrouw verzoenen, maar haar gevoelsleven is ontwricht. Tijdens een onweer loopt zij van Kardoen weg en sterft wat later, haar man jammerend achterlatend. ‘Is het leven tenslotte wel iets anders dan verliezen?’

Deze samenvatting geeft maar gebrekkig de inhoud van deze novelle weer, want heel wat facetten en uitlopers ervan zijn in een kort bestek niet vast te houden. Er zijn trouwens nog meer figuren die opdoemen en verdwijnen in de evolutie van dit vaak naar het melo-drama zwemend verhaal en die er een eigen kleur aan geven als b.v. de verzopen pseudo-filosoof-onderwijzer Meneer Ferrant of de fatik Arnold: hun levensgeschiedenissen, waarachter bijna altijd

[p. 486]

een ontgoocheling zit, staan hier in het verhaal geïntegreerd maar zouden gemakkelijk stof kunnen leveren voor aparte novellen.

Alle gebeurtenissen worden in deze geschiedenis gezien uit het gezichtspunt van de verteller Kardoen. Zijn waanwijs superioriteitsgevoel ligt er in de eerste bladzijden al vingerdik op en beïnvloedt gedurig aan de voorstelling van personen en feiten. Matthijs legt in de mond van zijn hoofdpersoon de losse stijl van de spreektaal, vol spontane uiting en opgefrist met originele opmerkingen maar toch klinkt die al eens gewild en geforceerd, ook al brengt het karakter van Kardoen grootsprakigheid en theatraliteit mee. Bij elk personage, zelfs bij dat, dat maar een voorbijgaande rol speelt, gebruikt de schrijver dezelfde techniek: ze worden - steeds door Kardoen - pratende voorgesteld en hun eigen stijl verraadt ook hun karakter; die methode van de woorden direct en onbewimpeld aan te halen verlevendigt ontegensprekelijk het verhaal en sommige bladzijden zijn werkelijk voorbeelden geworden van stijlstukjes, waarmee de persoonlijkheid van de spreker schel wordt getypeerd. Bij de onderwijzer is dat o.m. opvallend geslaagd maar bij anderen springen in hun spreken dan weer woorden rond, die sterk boekentaalachtig aandoen. Men vraagt zich trouwens dikwijls af of de schrijver opzettelijk sommige uit de toon vallende woorden gebruikt of zich in hun gevoelswaarde vergist. Bij Kardoen zelf is dat dikwijls het geval. Zijn gedachten uit hij overwegend in alleenspraken, die doen denken aan sommige films waarin een stem de gedachten van een mens fluistert. Zijn redenering zit vol volkse wijsheid, hier en daar gekruid met een scheut intellectualiteit, maar die twee kunnen het soms moeilijk met elkaar vinden. Vooral dan dist hij wijsheid op waarvan wij duidelijk voelen dat ze des auteurs is en in haar opzettelijkheid werkt die dan eerder storend.

Als een onderstroom van heel het verhaal meent men steeds een bepaald soort ironie te voelen, die meebrengt dat de schrijver de indruk verwekt zijn verhaal niet au sérieux te nemen. Deze indruk is nog veel sterker in de tweede novelle ‘De paardendief’ waar men het gevoel heeft een uitgesponnen grap te lezen. Deze novelle, die ook door de hoofdpersoon wordt verteld, is even persoonlijk van zegging en buitenissig van concept: ze behandelt het geval van een jonge man, die zogezegd aan allergie lijdt, d.i. die dadelijk misselijk wordt als hij begint te werken. Om alle last te vermijden slijt hij zijn dagen dan ook maar liefst in vadsigheid. De onwaarschijnlijke omstandigheden brengen mee dar de dochter van het rijke Ravennest op hem verliefd wordt en hij gaat ijverig op deze liefde in, omdat de bruidsschat van Louise hem voor zijn verder leven tegen alle werk zal beveiligen. Ze beleven samen een driestuiversdroom tot de oorlog in het land komt en de jonge man toevallig op de weg van het smokkelen wordt gebracht. Een Duitser geeft hem op zekere dag een paard waarmee hij een winstgevende zwarte handel kan op touw zetten. Hij verdient zoveel geld dat Louise's bruidschat en haar bazigheid hem minder aantrekkelijk voorkomen. Op een van zijn smokkeltochten herkent een likeurhandelaar echter in het paard, het dier dat hem ontstolen werd. De jonge

[p. 487]

man komt voor het gerecht en gaat veroordeeld worden wanneer Louise op het laatste ogenblik valselijk komt getuigen dat hij werkelijk het paard van een Duitser ten geschenke kreeg. De jonge man wordt vrijgesproken en ziet de toekomst weer zonnig in. Louise, die hem echter heeft doorzien, heeft die daad alleen gesteld om hem achteraf des te dieper te kunnen laten vallen.

Ook in deze novelle boeit de manier van vertellen meer dan de vrij magere intrige zelf. Weer is het de manier van zich uit te drukken, die de mensen laat kennen zoals ze zijn en gewoonlijk is dat niet van hun schoonste zijde. Matthijs' eigen opvatting van de mens en het leven breken steeds door zijn personages heen en hij heeft op dat stuk niet bijster veel illusies. Wat echter minder meevalt is dat hij zo breedsprakig is om alles gezegd te krijgen en dat zijn mensen dikwijls zo ijl en onwaarschijnlijk in het leven blijken te staan. Hoe persoonlijk het cachet is dat hij ook aan dit boek meegaf, toch laat het de lezer zeer onvoldaan en ietwat wrevelig achter omdat hij voelt dat deze schrijver met zijn talenten en levensaanvoeling waarachtiger werk zou kunnen leveren.