Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 99

[p. 447]

Prof. Dr Em. Lousse
Geschiedkunde en geschiedenisonderricht in Vlaanderen⁽¹⁾

Het blijkt voor onze landgenoten, op dit ogenblik, wel geen probleem meer te zijn hoe, encyclopedisch en tot in de kleinste bijzonderheden, op de hoogte te geraken van de literatuur die, vooral in de laatste jaren, op het gebied van de historie en van de historiografie, van de pers kwam. Zeer geschikte hulpmiddelen zijn immers daarvoor te hunner beschikking. Ook wie weinig met de stof vertrouwd is, kan ze met goed gevolg naslaan. Het ligt dan ook niet in onze bedoeling de inhoud van deze repertoria en tijdschriften over te schrijven, te ontwikkelen of samen te vatten, noch er commentaar op te leveren. Wij zullen er zonder meer naar verwijzen om, zoals het ons opzet is, weinig ingewijde doch algemeen gecultiveerde geesten, enigszins te oriënteren.

Het vertrekpunt ligt nog immer bij de Bibliographie de l'Histoire de Belgique, van Henri Pirenne, waarvan de derde en laatst verschenen druk dagtekent van 1931⁽²⁾. Om de publicaties te kennen, die in de laatste twintig jaar verschenen, beschikt men, naast de jaarboeken en andere universitaire uitgaven, over de gespecialiseerde vakkundige tijdschriften. Ook de verslagen die, bij het verlenen van de twee vijfjaarlijkse prijzen, welke in ons land regelmatig toegekend worden voor het beste werk op het gebied respectievelijk van de ‘Vaderlandse Geschiedenis’ (Prix quinquennal d'Histoire nationale) en van de ‘Geschiedkundige Wetenschappen’ (Prix quinquennal des Sciences historiques), door de te dien einde aangestelde Commissies voorgelegd worden aan de Minister van Openbaar Onderwijs, zijn goede informatiebronnen. Voor de laatste jaren raadplege men bovendien de bulletins, van de hand van Prof. Dr Jan Dhondt en diens medewerkers, alsook van Mej. A. Scufflaire, in de Franse Revue du Nord en in het Belgisch Tijdschrift voor Philologie en Geschiedenis⁽³⁾.

(1) Wij verwijzen naar ons eerste artikel over hetzelfde onderwerp, t.w. De Beoefening van de Geschiedeniswetenschap in Vlaanderen, in Vacantiecursus 1953 voor Nederlandse Rectoren en Leraars van het Middelbaar Onderwijs, ingericht door het Ministerie van Openbaar Onderwijs, blz. 32-40. Nuttige vingerwijzingen ontvingen wij naderhand, in dank, van Drs. H. Corijn, Mr. Dr. J. Laurent en Drs. F.E. Stevens.

(2) H. PIRENNE, Bibliographie de l'histoire de Belgique. Derde druk herzien en aangevuld in samenwerking met H. NOWE en H. OBREEN. Brussel, 1931.

(3) A. SCUFFLAIRE, Ouvrages belges nouveaux, in Belgisch Tijdschrift voor Philologie en Geschiedenis, sedert 1946; J. DHONDT e.a., Bibliographie de l'Histoire de Belgique, voor 1947-1951 in Revue du Nord, en voor 1952 in Belgisch Tijdschrift voor Philologie en Geschiedenis,sedert 1953.

[p. 448]

Over de meeste personen, wier naam in volgende bladzijden geciteerd wordt, vindt men in de uitzonderlijk gunstige conjunctuur van heden, vrij uitvoerige en betrouwbare notities in tal van recente uitgaven, als daar zijn o:m. Het Boek in Vlaanderen 1947⁽¹⁾, de Jubileum Catalogus van de N.V. Standaard-Boekhandel⁽²⁾, Wie is dat in Vlaanderen?⁽³⁾, Le Livre Bleu⁽⁴⁾ e.d. Bovendien raadplege men sub verbis de zesde druk van de Winkler Prins⁽⁵⁾, de tweede druk van de Katholieke Encyclopaedie⁽⁶⁾, de Mondo cattolico⁽⁷⁾ en de World Biography⁽⁸⁾. Het valt te betreuren dat de bio-bibliografische repertoria, destijds door Eug. de Seyn bezorgd, sedert meer dan twintig jaar niet bijgehouden werden; zoals zij voorhanden zijn, bezorgen zij ons, behalve voor de allerlaatste periode, een hoop documentaire gegevens⁽⁹⁾.

‘Geschiedkunde’ is zeer zeker niet hetzelfde als ‘geschiedkundig onderricht’ in het middelbaar, het lager, het technisch of het normaal onderwijs. Doch hoe zou men het o.a. over ‘geschiedschrijving’ kunnen hebben, als men niet eens weet hoe de ‘geschiedschrijvers’ aan de universiteit worden opgeleid, gevormd, getraind. Wij stellen ons voor te handelen over de historici, over hun wetenschappelijke opleiding en over hun wetenschappelijke prestaties; anders uitgedrukt: uitsluitend over de wetenschappelijke prestaties van de historici, doch dan ook in hun hoedanigheid van hoogleraren, en niet slechts van vorsers, noch van schrijvers, - niet exclusief als verbonden aan het archief van het Rijk of van een stad, doch ook aan de universiteit.

Indien wij wilden handelen over de beoefening van de geschiedkunde in het geografisch raam van ‘België’, dan zouden wij een principieel-volledige opsomming kunnen geven van de ‘Belgische’ musea, bibliotheken, archieven en universiteiten, van de geschiedkundigen en van hun werk in heel België. Doch alleen over ‘Vlaamse’ historiografie handelen is veel moeilijker,

(1) Het Boek in Vlaanderen. Jaarboek van de Vereeniging ter bevordering van het Vlaamsche Boekwezen, 1947. Antwerpen, o.d. - Daarin blz. 5-34 een artikel van Prof. Dr J. DHONDT, De Geschiedschrijving in Vlaanderen na 1930, met illustraties en bibliografie, waar wij gaarne naar verwijzen.

(2) Jubileumcatalogus van de N.V. Standaard-Boekhandel, uitgegeven ter gelegenheid van haar 25-jarig bestaan, 1924-1949. Antwerpen-Brussel-Gent-Leuven, 1949 (met talrijke foto's van schrijvers, ook buiten het geschiedkundig gebied).

(3) Wie is dat in Vlaanderen? Biografisch lexicon van bekende tijdgenoten in Vlaams-België op politiek, administratief, rechtskundig, godsdienstig, sociaal, militair, sportief, economisch, wetenschappelijk en artistiek gebied, uitg. Elsevier, Brussel-Amsterdam, 1953.

(4) Le Livre bleu. Recueil biographique donnant les: Noms, adresses, profession, titres et qualités des personnalités qui 'se sont fait un nom en Belgique par leurs oeuvres ou leur activité dans le domaine des arts, des sciences et des lettres, de la politique et de l'administration, de l'industrie et du commerce. Brussel, 1950.

(5) Winkler Prins Encyclopaedie. Zesde geheel nieuwe druk onder redactie van E. de BRUYNE, G.B.J. HILTERMANN en H.R. HOETINK. Amsterdam-Brussel, 1947-1954, 18 dln.

(6) De Katholieke Encyclopaedie. Tweede druk, onder redactie van P. VAN DER MEER, F. BAUR en Fr. L. ENGELBREGT. Amsterdam-Antwerpen, sedert 1949.

(7) Mondo cattolico, uitg. L. Cambise. Rome, 1952.

(8) World Biography, uitg. Institute for Research in Biography. Vijfde druk. Bethpage, N.Y., 1954.

(9) Dictionnaire des écrivains belges; bio-bibliographie (Brugge; 1930-'31, 2 dln); Dictionnaire biographique des Sciences, des Lettres et des Arts en Belgique (Brussel, 1935-'36, 2 dln). Beide repertoria zijn rijk geïllustreerd.

[p. 449]

als men het met enige nauwkeurigheid wenst te doen. Het volstaat immers niet te constateren, dat een zeer groot deel van de Belgische historiografie, het leeuwenaandeel wellicht, behoort aan mensen van Vlaamse herkomst die, thans nog, bij voorkeur de Franse taal gebruiken, als het er op aankomt hun wetenschappelijke prestaties, en lang niet uitsluitend hun zeer gespecialiseerde artikelen en recensies, aan de wetenschappelijke wereld bekend te maken. Het zou evenmin opgaan, zich tot de geografische grenzen van het ‘Vlaamse land’ te beperken, gelijk men het eenmaal in de Geschiedenis van Vlaanderen deed, want ook in Wallonië (Fernand Vercauteren⁽¹⁾) en natuurlijk ook in het buitenland (Mgr Vaes te Rome⁽²⁾ en Emile Cammaerts te Londen⁽³⁾) zijn er Vlamingen op het gebied van de geschiedenis werkzaam. Indien men de opsomming zou willen beperken tot werken in het Nederlands geschreven, door mannen wier Vlaamse aard vaststaat, dan zou men het, met die opsomming niet heel ver brengen, vooral in de XIX^e eeuw niet, en dan zou men langs die weg stilzwijgend een productie voorbijgaan, die toch authentiek Vlaams is, en die de geschiedkunde grote eer aandoet. Beoefening van de geschiedkunde ‘in Vlaanderen’ betekent niet uitsluitend geschiedschrijving in het Nederlands, noch door Vlamingen alleen (vergelijk het geval Oppermann in Nederland) en zelfs niet uitsluitend binnen de grenzen van Vlaanderen.

De opleiding van jeugdige historici in Vlaanderen - en derhalve ook de werkzaamheid van de oudere als leraars van de jongere - geschiedt in de regel, na de jaren aan het gymnasium, aan de universiteiten. Zeer in het algemeen wordt een Grieks-Latijnse middelbare cursus gevolgd, in het Rijksatheneum, -lyceum of in een R.K. jongenscollege of meisjeskostschool; doch hierop bestaan natuurlijk uitzonderingen, als J.A. Goris (Marnix Gysen)⁽⁴⁾ en Robert van Roosbroeck⁽⁵⁾, die beiden te Leuven in de ‘Geschiedkundige

(1) Oud-Directeur van de Academia Belgica, te Rome, en nog immer directeur van het tijdschrift Le Moyen Age; Secretaris van het Comité van het Belgisch Historisch Instituut te Rome. Voornaamste werken: Etude sur les civitates de la Belgique seconde. Contribution à l'histoire urbaine du Nord de la France, de la fin du III^e à la fin du XI^e siècle (Brussel, 1934); Actes des Comtes de Flandre, 1071-1128 (Brussel, 1938); Luttes sociales à Liège (XIII^e et XIV^e siècles) (Brussel, 1943).

(2) M. VAES, Les Fondations hospitalières flamandes à Rome, du XV^e au XVIII^e siècle (Publications de l'Institut historique belge de Rome). Rome, 1914; M. VAES, Ons Land te Rome door de eeuwen heen. Brussel, s.d. [1950].

(3) Emile CAMMAERTS doceerde in een Belgische leerstoel aan de Universiteit te Londen. Werken van hem zijn: Through the Iron Bars. Two years of German Occupation in Belgium (Londen-New York, 1917); Albert of Belgium (1935); The Keystone of Europe. History of the Belgian Dynasty, 1830-1939 (Londen. 1939); The Prisoner at Laeken, King Leopold. Legend and Fact (Londen, 1941). - Een andere Vlaming is thans ook aan de Londense universiteit verbonden. nl. J.A. LAUWERYS, die ten gevolge van het U.N.E.S.C.O. Seminarie te Brussel, in 1950, een verhandeling uitgaf over de verbetering van de schoolboeken, inzonderheid die der geschiedenis: History Textbooks and International Understanding (Towards World Understanding, XI). Parijs, 1953; Les Manuels d'Histoire et la Compréhension internationale (Vers la Compréhension internationale, XI). Parijs, 1953.

(4) J.A. GORIS promoveerde op een studie over de handelskoloniën van Zuiderlingen te Antwerpen in de XVI^e eeuw (Etude sur les colonies marchandes méridionales à Anvers, 1925).

(5) Rob. VAN ROOSBROECK promoveerde op een proefschrift over Het Wonderjaar te Antwerpen (1566-1567). Inleiding tot de studie der godsdienstonlusten van den Beeldenstorm af (1566) tot aan de inneming der stad door Alexander Farnese (1585), Leuven, 1930.

[p. 450]

wetenschappen’ met succes promoveerden, zonder Grieks-Latijnse humaniora op een regelmatige wijze te hebben doorgemaakt. Overeenkomstig het sedert Wereldoorlog II hervormde staatsprogramma, worden in de kweekscholen (normaalscholen), de onderwijzers en vooral de regenten (met een bepaalde specialisatie) in de theorie en in de toepassing van de geschiedkundige methodiek opgeleid, door leerkrachten (als Drs Herman Corijn, aan de Middelbare Rijksnormaalschool te Lier, b.v., die hun licentiaats- of doctorsdiploma aan een universiteit behaalden, zodat men mag verhopen dat in een niet zo ver afgelegen toekomst aanzienlijke vorderingen zullen worden gemaakt in de lokale geschiedenis, dank zij de medewerking van beter geschoolde krachten ter plaatse, in iedere stad, ja als het ware in iedere dorpsgemeente⁽¹⁾.

Daar is ook nog de zgn. ‘Middenjury’ of ‘Centrale Examencommissie’ ten behoeve ook van ouderen, die om allerlei redenen soms verhinderd werden om op een andere manier een ‘wettelijk’ diploma te verwerven. De school echter die door de toekomstige historici veruit het meest bezocht wordt is de ‘hogeschool’, t.w. behalve de Rijksuniversiteit te Luik (onderwijs uitsluitend in het Frans), nog de Rijksuniversiteit te Gent (evenals Luik door koning Willem I gesticht, en sedert 1930 helemaal en uitsluitend Nederlands), de Vrije Universiteit te Brussel en de Katholieke Universiteit te Leuven (die elk een Nederlandse naast een Franstalige afdeling bezitten). Aan deze vier universiteiten worden geschiedkundige vakken in schier alle faculteiten, instituten en scholen gedoceerd, zodat van het modern onderwijs een aanzienlijk deel zou wegvallen, als er geen geschiedenis noch geschiedkundige introducties voor de bijzondere, uiteraard niet-geschiedkundige vakken meer zouden worden gegeven (vooral in de economie, de scholen voor politieke en sociale wetenschappen, de instituten voor oudheidkunde en kunstgeschiedenis, de filosofie, de filologie, zelfs de wis-, natuur- en geneeskunde en, te Leuven, het kerkelijk recht en de theologie). Wij moeten er van afzien, de zeer belangrijke werkzaamheid en productie van de instituten voor oudheidkunde en kunstgeschiedenis, ook slechts in vogelvlucht te overschouwen. In verband tot de geschiedenis van de geneeskunde, herdenken wij hier gaarne, met één woord, de sympathieke figuur en de talrijke - hem eigen - bijdragen van wijlen Dr. Joz. Tricot-Royer, die aan de geneeskundige faculteit te Leuven doceerde.

In de Faculteit van de Wijsbegeerte en de Letteren - naast de Filosofie (Groep A), naast de Classieke (Groep C), Romaanse (Groep D) en Ger-

(1) Initiërende opleiding voor de locale geschiedschrijving aan de normaalscholen werd te Lier beproefd. Zo werd een reeks studiën, in de vorm van geleide practische oefeningen, gewijd aan de Kempen, de Beneden-Schelde en Rupel en aan Lier. Gepolycopieerde vademecums in verband met zeer geslaagde tentoonstellingen werden daarover uitgegeven. Een studie over verschillende locale aspecten van de geschiedenis van Lier is in voorbereiding. Cfr.: R. VAN ROOSBROECK, De geschiedenis in de Normaalschool. De beroepsopleiding (Brochurenreeks der Vlaamsche Opvoedkundige Vereeniging). Antwerpen, 1934; H. CORIJN, De lokale geschiedenis in het kader van de geleide oefeningen van het vierde jaar der Normaalscholen, in Geschiedenis en Onderwijs, 2^e jg, 1952, blz. 20-28; De Geschiedkundige opleiding van de Onderwijzer en de Regent, in Geschiedenis en Onderwijs, 4^e jg, 1954, blz. 20-39.

[p. 451]

maanse Filologie (Groep E) - voorziet de wettelijke regeling, naar de officiële benamingen en betitelingen, in de ‘Groep B. Geschiedenis’, een ‘Eerste Afdeling’ voor ‘Oude Geschiedenis’ (Histoire ancienne) en een ‘Tweede Afdeling ’ voor de ‘Geschiedenis der Moderne Tijden’ (Histoire des Temps Modernes). Te Gent bestaat er geen echte ‘sectie’ voor de Oudheid; bij de opleiding der historici wordt de Oudheid alleen initiërend behandeld; de grondige studie er van behoort volledig bij de Classieke Filologie. Toch mag en kan het nuttig werk niet verzwegen worden dat door wijlen Prof. Hubert van de Weerd, te Gent⁽¹⁾ werd ingezet en dat door leerlingen van hem, - met name Pieter Lambrechts, R. De Mayer, Siegfried de Laet⁽²⁾, Marcel Ed. Mariën⁽³⁾, Heli Roosens e.a. - succesvol wordt voortgezet, ook in de opgravingsvelden van Italië en van ons land. Te Leuven bloeit de Afdeling der Oude Geschiedenis, sedert meer dan twintig jaar, onder de bekwame leiding van Dr. Willy Peremans, stichter te Leuven van het Seminarie voor Griekse Papyrologie en mede-uitgever, met Mgr L. Cerfaux, van de Studia Hellenistica serie (sedert 1942). De Afdeling ‘Geschiedenis van de Moderne Tijden’ houdt zich bezig met allerlei studiën, die zelfs opklimmen tot in de Hoge Middeleeuwen.

De ‘Oude’ en de ‘Moderne Afdeling’ hebben elk uit een candidaatsexamen (twee jaar na het einddiploma van de humaniora), een licenciaatsexamen (twee jaar na het candidaatsexamen), een doctoraat (minstens één jaar na het licentiaat) en een examen van geaggregeerde van het hoger onderwijs (examen d'agrégé de l'enseignement supérieur, minstens twee jaar na het doctoraat). Het onderricht voor candidaats en licentiaats behelst theoretische vakken en practische oefeningen: in de eerste twee jaar is het vrij algemeen en propaedeutisch, in de volgende twee jaar echter reeds meer gespecialiseerd. De theoretische vakken zijn makkelijk over drie groepen te verdelen, nl. literatuur, filosofie, geschiedenis en geschiedkundige methode met hulpwetenschappen. Het verwerven van het licentiaatsdiploma onderstelt het maken van een eerste verhandeling (mémoire de licence), d.i. een reeds vrij omvangrijke scriptie van wetenschappelijke aard. Tot doctor promoveert men op een echte thesis, die eventueel naderhand kan gepubliceerd worden⁽⁴⁾. Het in

(1) H .VAN DE WEERD, Etude historique sur trois légions ramaines du Bas-Danube. Leuven, 1907; H. VAN DE WEERD, Inleiding tot de Gallo-Romeinsche archeologie der Nederlanden. Antwerpen, 1944. Zie: P. LAMBRECHTS, Prof. Dr Hubert van de Weerd. Een vooraanstaand figuur der Gentse universiteit (Rijksuniversiteit te Gent. Werken uitgegeven door de Faculteit van de Wijsbegeerte en Letteren, aflev. 104). Brugge, 1949.

(2) De Samenstelling van den Romeinschen Senaat gedurende de eerste eeuw van het principaat (Universiteit te Gent. Werken uitgegeven door de Faculteit der Wijsbegeerte en Letteren, aflev. 92). Antwerpen-'s Gravenhage, 1941; Aspects de la vie sociale et économique sous Auguste et Tibère (Verz. Lebègue, aflev. 44). Brussel, 1944; Inleiding tot het Oudheidkundig bodemonderzoek. Gent, 1950.

(3) M.E. MARIEN, Oud-België, van de eerste landbouwers tot de kamst van Caesar. Antwerpen, 1952.

(4) Zie b.v. J. VERHAVERT, Het Ambachtswezen te Leuven. Leuven, 1940, en P. VAN USSEL, De regeering van Maria van Bourgondië over de Nederlanden. Leuven, 1943: beide doctoraatsthesissen uitgegeven in de Leuvense reeks van Publicaties op het gebied der Geschiedenis en der Philologie. - Voorbeelden van recente thesissen uit Gent: A.C.F. KOCH (thans Bibliothecaris-Archivaris te Deventer), De rechterlijke organisatie van het graafschap Vlaanderen tot in de XIII^e eeuw (Verhandelingen [van het] Oostvlaams Verbond van de Kringen voor Geschiedenis, aflev. 1). Gent, 1951; C. WIJFFELS, De oorsprong der Ambachten in Vlaanderen en Brabant (Verhandelingen van de Kon. Vl. Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Kl. der Letteren, jg XIII, 13). Brussel, 1951.

[p. 452]

druk uitgeven van een oorspronkelijk werk, zijnde een gewichtige bijdrage tot de bevordering van de wetenschap is naar de Wet van 15 Mei 1929 op het Toekennen van Academische Graden, een conditio sine qua non tot het verwerven van de titel van agrégé (geaggregeerde) van het hoger onderwijs⁽¹⁾.

Om benoemd te worden tot leraar in het M.O. - en eventueel ook in het Middelbaar Normaal Onderwijs⁽²⁾ - hoeven de licentiaten (en eventueel zelfs de doctoren in de Geschiedenis) nog de titel te bezitten van agrégé van het Middelbaar Onderwijs. Deze titel, die de licentiaten in de Wijsbegeerte en de Letteren, of in de Wetenschappen, moeten verwerven om in de door de Staat erkende of ingerichte onderwijsinstellingen te kunnen werken, is eigenlijk hun licencia docendi. Hij heeft met hun opleiding op het gebied van de wetenschappelijke vorsing niet zoveel te maken. Hij wordt hun verleend na twee jaar colleges volgen, hoofdzakelijk in de pedagogiek en in de geschiedenis van de opvoedkunde, en na het geven van een aantal proeflessen, onder leiding en toezicht van de leraar in de bijzondere methodenleer. In de huidige stand van zaken, mag men deze colleges volgen en bedoelde oefeningen afwerken gedurende de tijd van het licentiaat. Voor de toekomst worden echter plannen gemaakt om de pedagogische opleiding van de toekomstige leraren M.O. uit te stellen tot na de universiteit, en om die opleiding toe te vertrouwen aan bijzondere kweekscholen, die speciaal daarvoor zouden ingericht worden.

Gelijk zij thans bestaat, verwekt de opleiding van de leraren M.O. in ons land, op meer dan één punt gegronde, grondige kritiek. Is het immers voor eenieder niet opvallend dat qua opleiding het accent in de huidige structuur der universiteit eerder gelegd wordt op de vorming tot historicus dan op die tot het leraarschap? En dat tal van dergelijk geschoolde historici in het onderwijs gaan, en alleen als de omstandigheden voor hen bijzonder gunstig zijn, zich verder nog met historische vorsing en publicatie inlaten? Niet vele geschiedenisleraren M.O. legden in de laatste jaren zoveel standvastigheid aan de dag, als Dr Theo Luykx, die zich door noeste arbeid en verdienstelijke uitgaven, zich in hun midden onderscheidde, tot hij een opdracht kreeg aan de universiteit. Het is helemaal geen paradox, doch een dagelijks gebeuren: onze studenten worden met bijzondere zorg opgeleid tot een soort van werk

(1) Zie b.v. J. VAN DER STRAETEN, Het charter en de raad van Kortenberg (in de Leuvense serie). Brussel-Leuven, 1952, 2 dln. De verhandelingen van Jan DE MEYER, Crisis der Europeesche staatsphilosophie. De Staatsidee bij de Fransche Philosofen op den vooravond van de Revolutie (Antwerpen Brussel-Gent-Leuven, 1949) en van Guido VAN DIEVOET, Jehan Boutillier en de Somme rural (Leuven, 1951) dienden, ofschoon met onderwerpen van geschiedkundige aard, tot het verwerven van de titel van agrégé van het hoger onderwijs in de Rechten. Beide jonge geleerden verwierven tevens ook het Licentiaat in de Geschiedenis aan de Leuvense Faculteit van de Wijsbegeerte en de Letteren.

(2) Volgens de nieuwe wet op het Normaalonderwijs is, voor een benoeming aan een Middelbare Normaalschool een aantal jaren dienst in het Middelbaar Onderwijs vereist, na het behalen van de titel van agrégé.

[p. 453]

dat zij zelden of nooit de kans meer zullen hebben te verrichten, eens de universiteit verlaten, ook omdat zij soms op grote afstand van archief en bibliotheek moeten leven; diezelfde jongens en meisjes worden daarentegen veel minder, en met veel minder zorg voorbereid op de voorname en zeer gewichtige taken van het onderwijs, die zij later zullen hebben te vervullen in dienst van de jeugd en van de hele gemeenschap. Vandaar fouten die meestal door iedere jonge leerkracht begaan worden. Wie heeft er zich niet aan bezondigd uit zijn universiteitsnotities te dicteren, wanneer men hem voor de eerste maal voor een klas plaatste die dan toch op een heel ander peil stond dan de cursussen aan de hogeschool?

Zal die zelfde opleiding van de leraren M.O. - ook buiten het eigen domein van de geschiedenis, - niet te encyclopedisch lijken, te oppervlakkig en, vooral in de ogen van onze Noorderburen, te schools? Het staat vast dat het universitair onderwijs in het Zuiden dichter bij het M.O. staat dan het hunne. Doch mogen wij, precies daarom, er aan de andere zijde niet op bogen dat er bij ons, o.a. ten gevolge van onze verplichte jaarlijkse examens, minder studenten wegvallen, tegenover de vrij talrijke ‘academici’ uit Nederland die het na enige ‘tentamina’ opgeven, en die, later dan, vooral rijk aan ontgoochelingen, met hun behoeftige ouders naar Vlaanderen komen, om er privéles te geven in allerlei vakken, vanaf Latijn en Grieks tot tekenen, zang en muziek? In België wordt er daarentegen voor gezorgd dat ook het eindexamen zou toegankelijk zijn, ook voor diegenen zelfs die niet zo rijk begaafd zijn, op voorwaarde dat zij zich tijdens hun studiejaren naar vermogen inspannen, om zich geleidelijk te bekwamen. Niet noodzakelijk leiden zulke praktijken tot een minder peil van het M.O., ofschoon dit nadelig gevolg niet helemaal uitgesloten is.

Het zuiver wetenschappelijk gedeelte van de universitaire opleiding van onze leraren in de geschiedenis, en derhalve van onze geschiedschrijvers, is thans zonder twijfel meer gespecialiseerd dan zestig of zeventig jaar terug en nl. vóór het in werking treden van onze wet van 1891 (waaraan de reeds genoemde wet van 1929 onder dit opzicht niet zó veel veranderde). Wij vragen ons echter af of dit, zeer in het algemeen gesproken, niet geschiedde ten nadele van deze tak van de geschiedenis, die men toen de ‘algemene’ noemde, en die thans meer en meer verlaten wordt. Behalve de kerkgeschiedenis (‘het’ vak voor priesters-studenten en voor religieuzen te Leuven), doet men thans in de Vlaamse faculteiten van de Wijsbegeerte en de Letteren vooral aan economische geschiedenis en aan geschiedenis van de staatsinstellingen; men kan zich hierbij dan nog afvragen of het wel steeds geschiedt met voldoende kennis van recht, financiën, muntwezen en economie. Zou het, van uit het standpunt van het beleid, zelfs van een klein land, niet te betreuren vallen, dat echte specialisten in de diplomatieke⁽¹⁾ en in de militaire geschiede-

(1) B.v.: R. VAN ROOSBROECK, Van Bismarck tot Poincaré (De Wetenschappelijke Bibliotheek. Rubriek Geschiedenis). Antwerpen-Amsterdam, 1935; O. DE RAEYMAEKER, België's internationaal beleid, 1919-1939. Antwerpen-Brussel-Gent-Leuven, 1945.

[p. 454]

nis⁽¹⁾ eerder dun gezaaid worden? Zelfs kleine landen hebben een behoefte aan zulke mensen en boeken. Ware het niet wenselijk dat, bij een volgende hervorming van ons hoger onderwijs, de mogelijkheid zou worden onderzocht het onderricht in de hoofdvakken te versterken in de zin van meer verdieping, en dat er nog méér vrijheid dan nu aan de student zou worden gelaten en geboden, wat betreft de keuze van de bijvakken die hem kunnen interesseren. Geschiedkundig onderricht van de hogere graad zou natuurlijk niet mogen verwateren tot het louter aanleren van een formele methode, zonder zakelijke inhoud.

Een goede hulp bij de opleiding en de vorming van de leraren in de geschiedenis zijn o.i. de lezingen, lessen en discussies die door de Nederlandse Vacantielessen (Vliebergh-Sencie-Leergang) en door de Belgische Federatie van Leraren in de Geschiedenis ingericht worden. In de Vliebergh-Sencie-Leergang, die sedert 1907 jaarlijks te Leuven gehouden wordt, op het einde van de maand Augustus, bestaat er sedert 1938 een bijzondere afdeling Geschiedenis, waarin ook kwesties van aardrijkskunde en van kunstgeschiedenis te berde komen; sedert 1950 organiseert genoemde afdeling, benevens de lessen als dusdanig, ook gedachtenwisselingen en discussies onder de aanwezige leden, over methoden en dagelijkse moeilijkheden ondervonden bij het geven van het onderwijs. Insgelijks sedert 1950 belegt de Nationale Federatie, voor leraren uit alle graden, uit het officieel en het vrij onderwijs te zamen, om de beurt in het Vlaamse en in het Waalse land, alsook eens per jaar te Brussel, statutaire vergaderingen en pedagogische studiedagen, met het inzicht om, ook langs die weg om, het geven van lessen en het samenstellen van handboeken, geleidelijk te verbeteren. Op de dagorde van de bijeenkomsten ingericht door de Société belge pour le progrès des Etudes philologiques et historiques, door de Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, door de Faculteitskringen vooral te Gent en te Leuven, en door de Vlaamse Filologencongressen worden regelmatig problemen van zuiver wetenschappelijke aard ingeschreven.

Voor de Licentiaten in de Geschiedenis die minder aanleg of zin hebben om in het M.O. op te treden, bestaat de mogelijkheid een broodwinning te vinden, o.a. in bibliotheken (als Dr G. van Acker in de Universiteitsbibliotheek te Gent en Drs J. van den Steen in de Bibliotheek van het Parlement te Brussel), in Musea (als Dr H. Roosens in het Jubelparkmuseum te Brussel⁽²⁾ en Dr L. Voet aan de Kunsthistorische Musea te Antwerpen), in het Staatsbeheer (als Dr Alfred van der Essen aan het Ministerie van Buitenlandse Zaken). De voornaamste mogelijkheden liggen echter in de Koninklijke Bibliotheek

(1) Zie de werken van Kap. Dr J. VERBRUGGEN, o.m.: De Krijgskunst in het Graafschap Vlaanderen, van het einde der IX^e eeuw tot het begin der XIV^e eeuw; De Slag der Gulden Sporen. Antwerpen-Brussel-Gent-Leuven, 1952.

(2) H. ROOSENS, De Merovingische begraafplaatsen in België. Repertorium. Algemene beschouwingen (Verhandelingen [van de] Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, aflev. 5). Gent, 1949.

[p. 455]

te Brussel (Frederik Lyna)⁽¹⁾, in de archiefdepots der grootsteden als Antwerpen (Jan Denucé, Floris Prims, Frans Blockmans)⁽²⁾, Brussel (G. des Marez), Gent (Henri Nowé)⁽³⁾ en in het Rijksarchief in de hoofdstad der onderscheidene provincies. De Rijksmusea, de Koninklijke Bibliotheek en het Rijksarchief zorgen voor de technische opleiding van hun eigen stagiaires, allen universiteitsgegradueerden. Archivarissen als L. Galesloot, J. Cuvelier, H. Nelis, Joseph Lefèvre, E. Denys, J. de Smet, A. Cosemans, J. Buntinx, P. Gorissen, genieten de gewenste vermaardheid bij al diegenen die enigszins vertrouwd zijn met de historische productie van het Vlaamse land, niet uitsluitend in de laatste jaren. Jan Dhondt, die reeds op zoveel punten van het geschiedkundig veld, scherp afgebakende posities innam, verliet het Algemeen Rijksarchief en wekte aan de Gentse Universiteit meer belangstelling voor de Hedendaagse Periode, in de richting vooral van het sociale, en van de talrijke problemen die door de arbeidersbeweging op onze dagen werden gesteld; andere collega's daarentegen, als Mevrouw R. de Bock-Doehaerd, Etienne Sabbe⁽⁴⁾ en Pl. F. Lefèvre⁽⁵⁾, onderscheidenlijk van de Vrije Universiteit te Brussel, de Koloniale Hogeschool te Antwerpen en de Katholieke Universiteit te Leuven, fungeren nog steeds tegelijkertijd als ambtenaren in het Archiefwezen. Leo van Puyvelde was Hoofdconservator bij het Koninklijk Museum van Schone Kunsten te Brussel en tevens Professor aan de Universiteit te Luik.

Willen wij thans niet langer stilstaan bij de scholing van de historici, doch de geschiedkundige productie in Vlaanderen, sedert het begin van de XIX^e eeuw, overschouwen, dan kunnen wij wellicht daarvoor een viervoudige chronologische indeling of periodisering voorstellen, en wel in verband met de interne ontwikkeling van de historiografie en tevens met het oog op gelijklopende stromingen en strekkingen in het buitenland. Daar zou vooreerst de vroeg-romantische periode zijn, van J.B. David, bekende auteur van een Vaderlandsche Historie, en tevens de peter van het Davidsfonds, opgericht met het doel de ontwikkeling van de Nederlandse literatuur te bevorderen⁽⁶⁾.

(1) De Vlaamsche miniatuur, van 1200 tot 1530 (Eigen Schoon, aflev. 12). Brussel-Amsterdam, s.d.; De Vlaamsche miniatuur in de XV^e en XVI^e eeuw (Geschiedenis van de Vlaamsche kunst). Antwerpen, s.d.

(2) Het Gentsche stadspatriciaat tot omstreeks 1302 (Werken uitgegeven door de Faculteit van de Wijsbegeerte en Letteren der Rijksuniversiteit te Gent, aflev. 85). Antwerpen - 's Gravenhage, 1938; 1302. Voor en na. Vlaanderen op een keerpunt van zijn geschiedenis (De Seizoenen-reeks, aflev. 9). Antwerpen, 1941.

(3) Les Baillis comtaux de Flandre. Des origines à la fin du XIV^e siècle (Mémoires publiés par l'Académie royale de Belgique. Classe des Lettres, in 8^o, Tweede serie, dl XXV). Brussel, 1928; La Bataille des Eperons d'or (Verz. Notre Passé, 4^e série, aflev. I). Brussel, 1945.

(4) E. SABBE, De Belgische Vlasnijverheid. Dl I. De Zuidnederlandsche vlasnijverheid tot het verdrag van Utrecht (1713) (Werken uitgegeven door de Faculteit der Wijsbegeerte en Letteren der Rijksuniversiteit te Gent, aflev. 95). Brugge, 1943.

(5) L'Abbaye norbertine d'Averbode pendant l'époque moderne (1591-1797), dl. I. Leuven, 1924; L'Ordinaire de Prémontré d'après des manuscrits du XII^e et du XIII^e siècle (Bibliothèque de la Revue d'Histoire ecclésiastique, aflev. 22). Leuven, 1941; L'Organisation ecclésiastique de la ville de Bruxelles au moyen âge. Leuven, 1942; Les Statuts de Prémontré réformés sur les ordres de Grégoire IX et d'Innocent IV au XIII^e siècle. Leuven, 1946; La Collégiale des Saints-Michel-et-Gudule à Bruxelles. Tweede herziene en bijgewerkte druk. Brussel, 1948; Coutumiers liturgiques de Prémontré du XIII^e et du XIV^e siècle. Leuven, 1953.

(6) Een studie over Jan Baptist David in de Vlaamse beweging wordt thans voorbereid door Mr Dr Lode WILS.

[p. 456]

Daarna komt de periode van de Hoogromantiek, met te Leuven Edmond Poullet, te Brussel Leo Vanderkindere, te Gent Paul Fredericq, en waarvan de voornaamste vertegenwoordiger in België, nl. Godfried Kurth, te Luik, door navolging van Duitse methoden, de baanbreker werd in ons land van de meer wetenschappelijke, vrij positivistisch gekleurde, historiografie van de XX^e eeuw. De gestalte van Henri Pirenne domineert de derde periode, nl. tussen 1918 en 1935. Hoogstwaarschijnlijk is de invloed van die reus nog steeds merkbaar, al was het maar bij diegenen die sedert het begin van de na-pirennistische periode haast geen bijdrage kunnen leveren, zonder Pirenne te citeren, om een van de door hem verdedigde stellingen aan te vallen.

In het vierde van de genoemde tijdperken werden niet alle genres met evenveel succes beoefend. De geschiedenis van de middeleeuwse staatsinstellingen en de economische geschiedenis spannen in deze dagen ontegenzeggelijk de kroon. F.L. Ganshof, - van al onze vakgenoten in leven, wellicht over de hele wereld de meest bekende -, specialiseerde zich vooral in de Hoge Middeleeuwen, en wel op een heel bijzondere wijze in het Karolingische tijdperk; hij schreef ook over de politieke geschiedenis van Vlaanderen (Vlaanderen onder de eerste graven)⁽¹⁾, over de feodaliteit (Qu'est-ce que la féodalité?, ook in het Engels)⁽²⁾, Over stadsontwikkeling tusschen Loire en Rijn⁽³⁾ en, zeer onlangs, over de geschiedenis van de internationale betrekkingen⁽⁴⁾. Dr Jozef Lyna, gewezen Conservator van het Staatsarchief te Hasselt, was een voorstander van de zgn. ‘domaniale’ theorie over het ontstaan van de steden, en schreef daarenboven belangrijke studiën over de geschiedenis van het oude Land van Loon. Kan. Dr Floris Prims is de auteur o.m. van een Geschiedenis van Antwerpen, de meest uitgebreide stadsmonografie sedert 1900, zeer zeker in het Vlaams en vermoedelijk ook wel in het Nederlands taalgebied (28 dln, plus 23 dln Antwerpiensia, plus een Geschiedenis van Borgerhout (1936), van Berchem (1949), van Merksem (1951), van Wilrijk (1952).

Samen met Ch. Verlinden, wiens geschriften over de Europese koloniale expansie in de Moderne Tijden wel evenveel vermaardheid zullen genieten in de Spaans-Portugese wereld als ten onzent, zijn beide de Vlaamse vaders van de Algemene Geschiedenis der Nederlanden, t.w. H. van Werveke (Gent)⁵ en J.A. van Houtte (Leuven)⁽⁶⁾, zeer vertrouwd met de Vlaamse economie,

(1) La Flandre sous les premiers comtes (Verz. Notre Passé, Deuxième série, aflev. 2). Brussel, 1943. - Vlaanderen onder de eerste graven. Antwerpen-Brussel-Gent-Leuven, 1944.

(2) Qu'est-ce que la Féodalité? (Verz. Lebègue, nr. 53). Brussel, 1944. Tweede druk. Brussel-Neuchâtel, 1947. - Feudalism, vert. Ph. GRIERSON. Londen-New York-Toronto, 1952.

(3) Over Stadsontwikkeling tusschen Loire en Rijn gedurende de middeleeuwen (Verhandelingen van de Koninklijke Vl. Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schoone Kunsten van België, Klasse der Letteren, jrg III, 1941, nr 1). Antwerpen-Brussel-Gent-Leuven, 1941. Tweede herziene druk, 1944.

(4) Le Moyen Age (Histoire des relations internationales, onder redactie van P. RENOUVIN, dl. I). Parijs, 1953.

5 Het Bisdom Terwaan van de oorsprong tot het begin der veertiende eeuw (Gent, 1924); Kritische Studiën betreffende de oudste geschiedenis van de stad Gent (Antwerpen, 1933); De Gentsche stadsfinanciën in de middeleeuwen (Brussel, 1934); Brugge en Antwerpen. Acht eeuwen Vlaamsche handel (Gent, 1941); Jacques van Artevelde (Brussel, 1942); Gand. Esquisse d'histoire sociale (Verz. Notre Passé, 5^e série, aflev. III. Brussel, 1946).

(6) Van Ruilverkeer tot Wereldhandel. Economische geschiedenis. 3e druk (Antwerpen-Utrecht, 1944); Schets van een economische geschiedenis van België (Leuven, 1943); Inleiding tot de geografische factoren van Geschiedenis en Politiek (1945).

[p. 457]

vooral in de middeleeuwen. Onze gewezen leermeester Jhr. Leo van der Essen - als leek een voorman op het gebied van de heiligenlevensliteratuur uit de middeleeuwen - bezorgde een biografie van Alexander Farnese, in vijf lijvige boekdelen⁽¹⁾ en liet door leerlingen (als M. van Durme⁽²⁾, G. Renson e.a.) een hele galerij aanleggen over andere leidende persoonlijkheden uit de tweede helft van de XVI^e eeuw. Met wijlen Kan. Prof. Dr en Mag. Albert de Meyer telde wellicht geen andere Vlaming noch Belg, sedert 1919, zoveel buitenlanders in de schaar van diegenen die onder zijn leiding promoveerden en die naderhand hoge posten gingen bekleden in het onderwijs of in het kerkelijk bestuur o.a. van de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Australië, Italië, Zwitserland, Portugal, Albanië enz. Dit legt tevens de overwegende positie in de katholieke wereld uit, niet slechts van de kerkelijke faculteiten van Godgeleerdheid en van Canoniek Recht (wijlen Dr en Mag. Alfons van Hove), niet slechts van het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (wijlen Dr Maurice de Wulf), doch ook van het Leuvens niet-wettelijk Doctoraat in de Geschiedkundige Wetenschappen (met zijn gedrukte proefschriften). Andere Leuvense doctoren in de Geschiedkundige Wetenschappen, o.m. Ambrosius-Matheus Erens, Paul-Emiel Valvekens en Milo Koyen, gingen aan 't werk in de archieven hunner abdijen en hielpen, naast Pl. F. Lefèvre en Prelaat Ad. Versteylen, de Norbertijner traditie op historisch gebied te handhaven, o.a. door het uitgeven van de Analecta Praemonstratensia (te Tongerlo, sedert 1925).

Na Pastoor-Deken F. Willocx, uit Schaarbeek⁽³⁾, gaf Pater Prof. Dr M. Dierickx S.J., een monografie in het licht over de toepassing van de Trenter besluiten en over het oprichten van nieuwe bisdommen in de Nederlanden onder de regering van Philips II van Spanje⁽⁴⁾. Na zijn promotie te Rome, werd Dierickx leraar in de Kerkgeschiedenis aan de Theologische Faculteit van het Berchmanianum te Leuven. In het Algemeen Cultureel Tijdschrift Streven verzorgt hij de geschiedkundige rubriek en stelt hij er een loffelijke ambitie in, van die rubriek een van de meest volledige en van de meest onpartijdige der Nederlanden te maken. Thans wil hij ook de leiding nemen van Historia, d.i. een serie Handboeken van Geschiedenis voor het Middel-

(1) Etude critique et littéraire sur les Vitae des Saints mérovingiens de l'ancienne Belgique (Leuven, 1907); Alexandre Farnèse, prince de Parme, gouverneur général des Pays-Bas, 1545-1592 (Brussel, 1933-1937, 5 dln); La Diplomatie. Ses origines et son organisation jusqu'à la fin de l'Ancien Régime (Brussel, 1953).

(2) M. VAN DURME, Antoon Perrenot, bisschop van Atrecht, kardinaal van Granvelle, minister van Karel V en van Filips II (1517-1586) (Verhandelingen van de Kon. Vl. Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Letteren, jrg XV, nr 18). Brussel, 1953.

(3) F. WILLOCX, L'Introduction des décrets du Concile de Trente dans les Pays-Bas et dans la principauté de Liège (Publicaties op het gebied der Geschiedenis en der Philologie, 2^e serie, aflev. 14). Leuven, 1929.

(4) M. DIERICKX. De Oprichting der nieuwe bisdommen in de Nederlanden onder Filips II, 1559-1570. Antwerpen-Utrecht, 1950. - Van M. DIERICKX, reeds vroeger De Jezuïeten. Hun wezen en werken. Brugge-Brussel, 1946.

[p. 458]

baar Onderwijs, met ‘Een nieuwe geest’ doordrongen. ‘De politieke en militaire feiten’, aldus het prospectus, ‘waarop men vroeger al te eenzijdig de nadruk legde, zijn nodig als kader van het historisch gebeuren en ook omdat oorlogen dikwijls een kristallisatie of een versnellingsproces in de geschiedkundige ontwikkeling teweegbrengen. Belangrijker echter zijn de economische en sociale factoren, de kunsten en wetenschappen, heel het kulturele en godsdienstige leven’. Verheyden en Boumans, uit de Gentse School, bestuderen op grondige wijze de geschiedenis van het protestantisme en hebben reeds verschillende nieuwe gezichtspunten geopend in dat verband.

Prof. Mr Dr E.I. Strubbe (Gent), Prof. Mr Dr R. Dekkers (Gent-Brussel), Prof. Mr Dr J. Gilissen (Brussel) houden zich bezig met de geschiedenis van het privaatrecht; onze oudleerling, Mr Dr L.Th. Maes, met de geschiedenis van het strafrecht, niet uitsluitend te Mechelen doch ook van een vrij breed vergelijkend standpunt uit. Er werden plannen gesmeed om bestaande handboeken van rechtsgeschiedenis een welverdiende verjongingskuur te doen ondergaan. En nog lang éér het idee aan de Koninklijke Academie voorgelegd werd⁽¹⁾, was het samenstellen van een historisch woordenboek van de Nederlandse rechtstaal, door een ander ex-Lovaniensis, nl. Dr A. Bousse, reeds ver over het beginstadium heen. De onlangs samengestelde ploeg van Standen en Landen treedt op als Belgische afdeling van de Internationale Commissie die, met het oog op het bevorderen van de vergelijkende geschiedenis van de oude standen, standencolleges en parlementen, reeds in 1936 door het Internationaal Comité van Historische Wetenschappen officieel erkend werd.

Er zijn, in ons land, vrij talrijke kringen, samengesteld uit deskundigen en uit liefhebbers, die de oudheidkundige en geschiedkundige vorsing in bepaalde plaatsen beoefenen en die, daarmee in verband, jaarboeken of tijdschriften uitgeven. Aldus b.v. de Société d'Emulation te Brugge, de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk (onder de zeer toegewijde en geestdriftige leiding van Baron Jean de Béthune), het Geschied- en Oudheidkundig Genootschap van Vlaams Brabant (met zijn welbekend tijdschrift Eigen Schoon en de Brabander), de Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst te Mechelen (met als leidende persoonlijkheden Dr H. Joosen en Archivaris. R. de Roo)⁽²⁾. Meestal maken die kringen van oudsher deel uit van de Vereniging van de Oudheidkundige en Geschiedkundige Kringen van België (Fédération archéologique et historique de Belgique). In beginsel houden zij, sedert 1885, om de twee jaar een groot congres, om de beurt in een stad van het Vlaamse of van het Waalse land, onder de auspiciën van de plaatselijke dochter- en zustervereniging, die in die omstandigheden voor de inrichting zorgt en de rol van gastvrouw op zich neemt. Over ieder congres wordt er een Jaarboek,

(1) Zie Voorstel tot voorbereiding en uitgave van een Historisch Woordenboek der Nederlandsche Rechtstaal, door F.L. GANSHOF met een verslag door E.J. STRUBBE (Mededeelingen van de Koninklijke Vlaamsche Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schoone Kunsten van België, Klasse der. Letteren, jrg III, 1941, nr 3). Brussel, 1941.

(2) Zie J. DHONDT, De Oudheidkundige Kringen van het Vlaamse Land en hun publicaties, in het Cultureel Jaarboek van de Provincie Oostvlaanderen, 1948, blz. 302-319.

[p. 459]

meestal in verschillende delen gepubliceerd. Van jongere datum dan de Algemene Belgische Federatie zijn o.m. de Federatie der Geschied- en Oudheidkundige Kringen van Limburg, met haar maandblad Het oude Land van Loon, en het Verbond der Geschied- en Oudheidkundige Verenigingen van Oost-Vlaanderen ⁽¹⁾.

Landgenoten werken mede aan Grootnederlandse ondernemingen als daar thans zijn: de Nederlandse bijdragen tot de geschiedenis, het Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, de Algemene Geschiedenis der Nederlanden, de Winkler Prins, de Katholieke Encydopaedie voor Onderwijs en Opvoedkunde, de Katholieke Encydopaedie, de W.P. van het Christendom, enz. Op dit gebied moet o.i. de medewerking van de Vlaamse historici zeker niet onderdoen, noch voor de historische productie van de Hollanders, noch voor de productie van de Vlamingen op een ander terrein. In België zelf bezitten wij, naast bladen voor lokale geschiedenis waarop reeds gezinspeeld werd, een internationale onderneming, die wij onmogelijk stilzwijgend kunnen voorbijgaan, als het Dictionnaire d'Histoire et de Géographie ecclésiastiques (Leiding: Mgr Dr Stef. van Cauwenbergh), ook tijdschriften die in de geleerde wereld hoog aangeschreven zijn, als de Revue d'Histoire Ecclésiastique (Leuven), het Belgisch Tijdschrift voor Philologie en Geschiedenis (Brussel, waarvan Prof. Dr Fr. Quicke⁽²⁾, met Prof. Ganshof, sedert het ontstaan de zorg voor het secretariaat droeg), het Bulletin de l'Institut historique belge de Rome, de Revue bénédictine (Maredsous), enz. Daar zijn ook nog de publicaties van de echte Bollandisten (Brussel) en deze, vooral op het belangrijke gebied van de middeleeuwse mystiek en spiritualiteit uit eigen kring, van de zgn. Vlaamse Bollandisten, van het Ruusbroeck-Genootschap (sedert 1925) te Antwerpen (EE. PP. D.A. Stracke, Jozef van Mierlo, Léonce Reypens, enz.).

Gedurende meer dan honderd jaar was alles vrij rustig wat betreft het maken en doceren van de nationale geschiedenis in ons land. Vanaf J. des Roches (Epitomes historiae Belgicae, Brussel, 1782-'83, 2 dln) en L. Dewez (Histoire générale de la Belgique, Brussel, 1805-'07, 7 dln) tot H. Pirenne (Histoire de Belgique, Brussel, 1902-'35, 7 dln), schreef men tamelijk sereen over de tijdperken die in onze gewesten het ontstaan van de Belgische Staat voorafgingen en ‘voorbereidden’. Hoogstens vond men in al die boeken enige schakeringen en afwijkingen, - vooral van filosofisch-godsdienstige aard, - tussen katholiek en liberaal, en dan nog soms met opvallende schommelingen naar de kleur van de regerende partij. Vooral sedert 1919, en sedertdien in een onophoudelijk stijgende lijn, is men echter kritiek gaan uitoefenen, niet slechts op detailkwesties die in de vorige werken, en vooral in Pirenne, de

(1) Zie J. DHONDT, Werking en taak van het Verbond der Geschiedkundige Kringen van Oostvlaanderen. Gent, 1949. Daarenboven: Cultureel Jaarboek voor de Provincie Oostvlaanderen, uitgegeven door de Commissie voor Culturele Aangelegenheden. Gent, sedert 1948.

(2) Als Staatsinspecteur en als Lid van talrijke Bijzondere Commissies daarvoor ingesteld, oefende Prof. Quicke, ook door zijn publicaties, - en sedert de Bevrijding met Inspecteur Dr A. Puttemans, - veel invloed uit op het geschiedkundig- en op het aardrijkskundig onderricht in het middelbaar- en het normaalonderwijs in ons land.

[p. 460]

gewenste oplossing niet hadden gekregen, doch veel meer dan dat nog op de ‘Pirennistische’ opvatting van de Belgische geschiedenis, ten voordele van de klein-Vlaamse (Roosbroeck's reeds geciteerde Geschiedenis van Vlaanderen), van de Grootnederlandse (met en sedert P. Geyl), ja, thans ook van de klein-Waalse opvatting (L. Maréchal, Histoire de Wallonie, Brussel, 1953) van de Belgische Geschiedenis⁽¹⁾.

Een andere pennetwist ontstond, nog later dan de eerste, omtrent de integratie van de vaderlandse geschiedenis in de algemene, en omtrent verwante problemen die door het ingrijpen van de U.N.E.S.C.O. in het midden werden gebracht. De Nederlanders wachtten niet om handboeken samen te stellen, waarin beide draden van een en dezelfde geschiedenis in mekaar werden gevlochten, gelijk de werkelijkheid zelf zich voordoet. Doch bij ons verwekte die zo eenvoudige kwestie polemieken die blijkbaar nog niet helemaal uitgevochten werden. Daarbij kwam nog dat sommigen met het ‘zuiveren van de handboeken tot bevordering van de internationale verstandhouding’, met de taak aan ‘gemengde bilaterale commissies’ opgelegd, met de daarmee verbonden ‘Sumposia’ en ‘Seminaries’ eigenlijk geen raad wisten. Alles werd erg opgeschroefd; te veel stof werd opgejaagd. Doch de kentering bleef niet uit⁽²⁾. Reeds vroeger kreeg de betwisting ‘politieke geschiedenis-beschavingsgeschiedenis’ haar beslag⁽³⁾.

De geschiedkunde en de manier waarop zij ten onzent wordt beoefend blijkt aldus zeker niet de geringste parel aan de rijke kroon van wetenschappelijke prestaties waarop Vlaanderen en België kunnen bogen. Het lag helemaal niet in zijn bedoeling ons persoonlijk te vleien, toen een bekende filo-

(1) Over dat alles: E. LOUSSE, Belgische Geschiedenis voor alle Belgen, in Vrijheid en Recht, Orgaan van de Christelijke Unie van Leraars bij het Rijksonderwijs, C.U.R.O., dl IV, nr 2, December 1952, blz. 16-31; Préface, tot G. GUYOT DE MISHAEGEN's Histoire de Belgique (Histoire de la Civilisation, onder de redactie van E. LOUSSE en J. ROLAND), blz. III-XII. Namen, 1953; L'Histoire de Belgique. Hier et pour demain, in Revue Générale Belge, 15 November 1953, 90ste jrg, blz. 99-108.

(2) O.m. H. CORIJN, Wetenschap, onderwijs en internationale verstandhouding, in Persoon en Gemeenschap, 6^e jrg, nr 1, October 1951, blz. 28-30; F. VAN KALKEN, Mes trois Griefs, in Le Flambeau, nr 3, 1952, blz. 213-232, en Si j'écrivais demain une Histoire de Belgique, in Revue Générale Belge, Maart 1952, blz. 716-730; P. HARSIN, Comment on pourrait concevoir l'enseignement de notre histoire nationale, in Koninklijke Belgische Academie, Mededelingen van de Klasse der Letteren en der Morele en Staatkundige Wetenschappen, 5de reeks, boek XXXVIII, 1952, blz. 271-277; E. LOUSSE, Desseins, limites et perspectives. Les Stages de l'Unesco, l'enseignement de l'histoire et l'orientation de la recherche. Brussel, 1952; E. LOUSSE, Malaise in de U.N.E.S.C.O.?, in Dietsche Warande en Belfort. Januari 1954, blz. 3-15; F. VAN KALKEN, La Réunion de Brunswick, in Le Soir (Brussel), 28 Augustus 1954; Les historiens de Brunswick, in Le Soir, September 1954; E. LOUSSE, La Conférence de Brunswick pour la revision des manuels d'Histoire. Qu'en est-il, in La Libre Belgique (Brussel), 71^e jrg, nr 251, 8 September 1954, blz. 1 en 5; E. LOUSSE, Kanttekeningen bij de bilaterale Conferenties op het gebied van de Geschiedenis, in De Nieuwe Gids (Brussel), 11^e, 3895. 12 September 1954. Kunst- en Geestesleven, blz. 9 en 12.

(3) O.m.: E. LOUSSE, Beschavingsgeschiedenis van de Moderne Tijden, 1e druk, Leuven, 1935: ‘Wij... heeten beschaving de synthese van de ontelbare uitingen der menschelijke activiteit en beschouwen deze aspecten als zoovele beschavingsfactoren. Onder die beschavingsfactoren kiezen wij er vijf uit, die wij zoo maar niet zonder meer als de voornaamste houden, nl. den intern-staatkundigen, den sociaal-economischen, den cultureelen in beperkten zin en den diplomatieken factor. En wij hopen ze te beschrijven in hun samenhang en onderling reageeren...’ (blz. VIII-IX). - Zie verder: Magistra vitae. Serie handboeken voor de geschiedenis van de beschaving, onder redactie van Prof. Dr E. LOUSSE, Brussel-Leuven, sedert 1943; E. LOUSSE, Cultuurgeschiedenis, in Katholiek Archief, 7^e jrg, nr 9, 29 Februari 1952, kol. 171-180.

[p. 461]

loog, professor aan de Rijksuniversiteit te Luik, zich in ons bijzijn zeer gunstig uitsprak over de verdiensten van ‘l'Ecole historique, qui est particulièrement brillante en Belgique’. Zijn getuigenis wordt bevestigd o.m. door de omvang van de uitgaven, de kwaliteit van het onderwijs en alles waarover wij het hoger hadden. Daar zijn bovendien de omvang en de kwaliteit van de verhandelingen en thesissen van de studenten, de eisen door de academische wetten en door de universitaire reglementen tot het verlenen van academische graden gesteld, het recruteren van de hoogleraren onder de agrégé's van het hoger onderwijs.

De vraag te weten of de beoefening van de geschiedkunde in ons land in een stadium van voor- of achteruitgang verkeert, in vergelijking met 1914 of 1919 b.v. lijkt ons een van die vragen die men bezwaarlijk met één woord zou kunnen beantwoorden. Zou deze vraag bovendien niet louter academisch, en als het ware nutteloos zijn? Onze tijdgenoten verwierven ontegenzeggelijk, door hun arbeid en ijver, meerdere elementen die vóór Wereldoorlog I niet in dezelfde mate of graad aanwezig waren, nl. nieuwe leerstoelen, instituten, omvangrijke synthesen, handboeken⁽¹⁾, tijdschriften e.d.m. Daartegenover staat dat er ongetwijfeld minder tekstuitgaven zijn (Commission Royale d'Histoire, Commission Royale pour la Publication des Anciennes Lois et Ordonnances de la Belgique). Zijn onze uitgaven van teksten en onze werken altijd zo stipt in orde, als men het zou kunnen wensen, rekening houdende met de stelregels van de geschiedkundige kritiek? Iedere leraar in de methodiek houdt toch voor, dat wij niet streng genoeg kunnen zijn, tegenover al datgene dat de principes overtreedt en niet in eer houdt.

(1) Behalve de reeds geciteerde, o.m. ook nog: de Handboeken voor Geschiedenis (Uitg. Standaard-Boekhandel); H. CORIJN, Algemene en Nationale Geschiedenis; Beschavingsgeschiedenis (Uitg. Dessain, Luik); de Leerboeken ‘Sciences et Lettres’ voor Middelbaar en Normaal onderwijs; de Verzameling Normaalschool Mechelen: Algemene Beschavingsgeschiedenis voor Middelbaar en Normaal onderwijs (Uitg. Joz. van In, Lier) enz.