Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 99

[p. 51]

Duitse letteren
Hoe staat het met de Nederduitse taal en beweging?
door Fr. Vroman

Dat de Nederduitse taal én beweging nog niet gestorven zijn, weet in 't buitenland bijna niemand, met uitzondering van de Platduitsers te New York en zekere taalkundige kringen in Zweden. Daar Goebbels en vooral Himmler felle tegenstanders van die taal waren, was er geen vooruitgang gedurende de dertien jaar van het Hitler-regime, al hebben sommige nationaal-socialistische gewestleiders, b.v. Roever in Oldenburg en Von Hoff te Bremen, taal en beweging bewust gesteund.

De catastrophe van 1944-45 was echter alles behalve een verlossing. Ze splitste de Nederduitsers. Mecklenburg en de overige Oostgebieden kwamen onder Russische heerschappij of werden bij Polen ingelijfd; Sleeswijk-Holstein, Hannover-Brunswijk, Oldenburg, Oostfriesland, Westfalen en de Nederrijn en Hamburg werden Engels en Bremen werd ‘American Enclave’.

Het IJzeren Gordijn belette het verkeer tussen de Oosterse en Westerse Nederduitsers. Wij zijn over de toestanden achter het Gordijn slechts weinig ingelicht. Ook Westfalen en de Nederrijn hebben een eigen ontwikkeling gevolgd en zullen hier niet behandeld worden. Wij beperken ons dus tot het gebied tussen Ems en Trave, waar de helft van de inwoners, ongeveer vier millioen, nog Nederduits spreekt en 80% de inheemse taal verstaan, al wonen hier meer dan een millioen vluchtelingen, die meestal de Hoogduitse taal gebruiken.

De tongvallen door die vier millioen Nederduitsers gesproken, verschillen ten Noordoosten slechts weinig van malkaar. Er is buitendien in de moderne letterkunde een strekking, om een algemeen Nederduitse beschavingstaal, boven de gewestdialecten, te vormen en het taalparticularisme te overwinnen. Het aantal schrijvers, die pedant aan de taal van hun stad of dorp vasthouden, vermindert ieder jaar.

De meeste Platduitse schrijvers van de na-oorlogstijd worden meer geboord dan gelezen. Er zijn slechts weinig uitgevers meer, die het aandurven boeken in Nederduitse taal te drukken. Platduitse boeken worden niet veel gekocht. Dat is niet alleen het gevolg van de harrewarrige toestand,

[p. 52]

waarin de Nederduitse spelling verkeert; de kleine burgerij, die de draagster was van de Nederduitse letterkunde en de meeste lezers telde, is vernietigd; de boeren, die onder elkaar nog steeds Platduits spreken, stellen geen belang in Nederduitse boeken; ze moeten al hun verstand gebruiken, om economisch boven water te blijven en het minimum te berekenen van de belastingen, die de geldzuchtige Vader Staat hen oplegt.

Twee idealisten zijn nog overgebleven: De goede Carl Westphal te Scharbeutz (een der beste vrienden van de Vlamingen) en de oude dominee, Pastor Boeck, leider van de Fehrsgilde, die nog ieder jaar twee tot drie boeken in 't Platduits uitgeeft. Andere uitgevers van Platduitse werken zijn Hermes, die over de schriften van Hermann Bosdorf zaliger beschikt (al heeft Albrecht Janssen de auteursrechten) en Christian Wolf te Flensburg. Zakenmensen, die door Nederduitse dichters fortuin geoogst hebben, zoals Schünemann te Bremen, doen vandaag niets meer voor de Nederduitse letterkunde.

Zo zijn de ‘Speeldeelen’, de hedendaagse rederijkers van de Nederduitsers, en de Omroep - sedert 1946 - de grootste steun van de Platduitse dichters geworden.

De lijst van die rederijkers is lang. Een van de bedrijvigste leveranciers in deze soort, Mahnke te Verden, telt niet minder dan 100 Speeldeelen in Nederduitse steden en dorpen. Natuurlijk zijn hun prestaties niet allemaal van dezelfde waarde. Naast de Ohnsorgbühne te Hamburg, die onder de meest artistieke Hoogduitse schouwburgen kan worden gerangschikt, kunnen wij heel primitieve rederijkers opsommen, wier opvoeringen van ernstige stukken altijd tot onvrijwillige kluchten ontaarden.

Nog sterker weergalm vindt de Nederduitse schrijver door de omroep. Én Radio Bremen én de NWDR te Hamburg hebben een ‘Heimatfunk’, die veel gedaan hebben en nog veel doen om de Platduitse schrijvers voor de hongerdood te vrijwaren. De Heimatfunk van Radio Bremen wordt geleid door Eberhard Freudenberg. Hij heeft een groep jongere auteurs rond zijn omroep geschaard, die met geestdrift en niet zonder succes het Platduitse luisterspel ontwikkeld hebben. Hij is weliswaar nog zeer jong en is in fouten hervallen, die de oudere generatie had geleerd te vermijden, maar zijn oordeel rijpt, zijn werkkracht is onvermoeid, en hij tracht gebieden voor het Platduits te ontginnen, die tot nog toe het reservaat van het Hoogduits waren.

Van gelijke waarde zijn de pogingen, die de Heimatfunk van de NWDR, de grote omroep te Hamburg, zich voor het Platduits getroost. Hier was Freud en is nu Landrock die man, die met veel smaak en rijp oordeel een keuze doet onder de geweldige overvloed van poëtische voortbrengsels, die hem door de Nederduitse schrijvers aangeboden worden.

Van grote betekenis zijn ook de Nederduitse kongressen van Bevensen. In dit stadje - gelegen in de Lüneburger Heide -, komen elk jaar, begin Augustus, ongeveer honderd Platduitsers bij malkaar, mannen en vrouwen

[p. 53]

van wetenschap en kunst, dichters en redacteurs, onderwijzers en hoogleraars, directeurs van schouwburgen en regisseurs, toneelspelers en rederijkers. Hier wordt gedisputeerd over actuele vraagstukken en besluiten wort den getroffen. Het voorzitterschap van die honderd gezaghebbende personen ligt in de handen van Hermann Quistorf, die in de Nederlanden bekend is als vertaler van Fabricius. Hij is er in geslaagd de regeringen van Niedersachsen en Sleeswijk-Holstein, van Hamburg en Bremen voor dit Nederduits-culturele Parlement te interesseren, zodat deze jaarlijks een steunpenning bijdragen. Op die manier is men er in geslaagd, al veel ten gunste van de Nederduitse taal en de Platduitse schrijvers te bereiken, o.m. drie zetels in de Duitse Akademie te Darmstadt en steeds vooruitgang in het hoge en middelbaar onderwijs.

Evenwijdig met dit Nederduits-culturele Parlement, maar daarvan gescheiden door locale en helaas ook persoonlijke tegenstellingen, pogen de ‘Niedersächsischen Heimatvereine’ land, mensen en taal tussen Ems en Elbe te vrijwaren. Hier moet Diederich Steilen genoemd worden als een der meest volhardende strijders voor Nederduitse belangen.

In beide bewegingen werken belangrijke scheppende krachten. Onder dezen hebben de ouderen voorlopig nog het overwicht maar ook de jongere generatie is reeds door gezaghebbende schrijvers vertegenwoordigd.

Over die dichters, de ouderen én de jongeren, hopen wij in een volgende bijdrage te kunnen berichten.