Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 99

[p. 16]

Pieter G. Buckinx
De afrekening

In dichte vlokken viel de sneeuw over de koepel van Montmartre. Zij zaten te praten bij het vuur, Andreas, Clemo en Ariël. Andreas, de jonge man met de blonde ringbaard, had een voorkeur voor wijsgerige gesprekken; Ariël, de vergrijsde componist, betuigde telkens weer opnieuw zijn afkeer voor de moderne muziek, terwijl Clemo, de zestigjarige notarisklerk, zonder dat iemand op hem lette, zijn walg uitspuwde over de absurditeit van het leven.

Het vuur knetterde en sloeg hoog op in de haard.

Andreas vroeg: ‘Wat zou jij doen, als je nu plots met zekerheid wist dat je vannacht, bij de eerste slag van het laatste uur, moest sterven?’

Vreemd keken Ariël en Clemo de jonge man met de ringbaard aan. Zij wisten immers dat alle mensen moeten sterven, maar geen van beiden wilde geloven in zijn eigen dood. Het is krankzinnig zulke vragen te stellen. Maar Andreas bleef aandringen, met nadruk herhaalde hij zijn vraag: ‘Wat zou jij doen, als je nu plots met zekerheid wist dat je vannacht, bij de eerste slag van het laatste uur, moest sterven?’

Het was ook zo'n wonderbare avond. Door het raam kon men in de afgelegen laan de lichte sneeuwvlokken zien dwarrelen rond de straatlantaarn. En als een zeldzame wandelaar voorbijstapte, een dromer die er van hield in de sneeuw te lopen, dan kon men de gelijkmatig opgehoopte vlokken horen kriepen onder zijn voeten.

Clemo kroop recht uit zijn zetel en keek Andreas met opengesperde ogen aan.

‘Het is een gekke vraag, antwoordde hij, maar wat mij betreft (hij keek op zijn uurwerk), ik zou deze laatste vier uur gebruiken om het leven te ontstelen wat het mij geweigerd heeft. Ik zou weerwraak nemen op de man die een hel van mijn leven heeft gemaakt en die mij belet heeft te leven zoals het hoort; de man die zich heeft rijk gemaakt door corruptie en door het betalen van een hongerloon. Ik zou hem neerschieten en zijn goud laten rinkelen, deze laatste uren van mijn leven. Ik zou drinken en zwelgen en in de armen van een vrouw liggen, bij de eerste slag van het laatste uur.’

Clemo leek zich op te winden bij deze laatste woorden, die hij met sinistere hartstocht uitgesproken had. Zijn wangen gloeiden en zijn opengesperde ogen schitterden angstig in het gele licht van de lamp. De aders aan zijn slapen

[p. 17]

stonden strak gespannen als de pees van een boog. Trots sprongen zijn borstelige wenkbrauwen vooruit toen hij met nadruk herhaalde: ‘Ik zou in de armen van een vrouw liggen bij de eerste slag van het laatste uur.’

Andreas en Ariël keken hem verbijsterd aan. Het kon niet anders, achter zijn hogeborstzetterij probeerde Clemo zijn angst voor de dood te verbergen. Het leven heeft van hem een klein, nietig mannetje gemaakt, dat het nooit verder dan notarisklerk heeft kunnen brengen, al heeft hij in zijn jeugd artistieke aspiraties gekoesterd en van letterkundige roem gedroomd. Maar het leven heeft er geen rekening mee gehouden, het heeft hem verbitterd en verzuurd en van hem een schildpad gemaakt. Waarom beeft hij dan voor de dood? In vier korte uren wil hij alles veroveren wat een gans bestaan hem onthield. In tweehonderd veertig minuten wil hij weerwraak nemen op het leven en op zijn bekrompen bestaan. Een bestaan zonder zin of waarde. Een volkomen nutteloos bestaan. Leeg en verzuurd. Dor en absurd. Twee kamers op de derde verdieping, met een donker uitzicht op een afschilferende muur. Een stofjas en de geur van verdroogde inkt. En een vrouw die snurkt en doof is als een ketel. En geen kinderen. Geen kinderen.

Clemo zakte dieper in zijn zetel en sloot de ogen. De avond was zo gezellig begonnen bij het warme vuur. Zij hadden gedronken en gekeken naar de sneeuw, dwarrelend in het licht van de lantaarn. En toen stelde Andreas die gekke vraag. Men stelt geen dergelijke vragen aan een man van zestig jaar.

Andreas had de glazen volgeschonken en met de wijnfles in de hand herhaalde hij: ‘In de armen van een vrouw...’ Dan zette hij de fles neer en keek naar Ariël, die als verkleumd de handen boven het vuur hield.

‘Het is een belachelijke dood,’ ging Andreas verder. ‘Het is de dood van een bekrompen burger. Jij mag je dood hebben, Clemo. Wat mij betreft, ik zou mijn laatste uren niet voor de zwijnen gooien, en jij, Ariël?’

‘Ik geloof dat ik zou krankzinnig worden,’ antwoordde Ariël. Hij rilde. ‘Een man als jij, die honderden muzikale composities heeft voortgebracht en die elke dag met nieuwe roem overladen wordt, heeft wel wat anders te doen dan krankzinnig te worden’, riep Andreas. ‘Je zou je mooiste werk kunnen laten uitvoeren en verrukt liggen luisteren bij de eerste slag van het laatste uur.’

‘Zwijg mij van het laatste uur’, kloeg Ariël. ‘Ik loop er al maanden over te dubben wat er na mijn dood gebeuren zal met mijn werk. Vijftig jaar lang heb ik muzikale composities gemaakt die overal in de wereld worden uitgevoerd. Maar wat gebeurt er mee na mijn dood? Ik kan mij de beroering voorstellen als in de luidspreker het bericht weerklinkt dat ik gestorven ben. Men zal nog eens mijn eigen stem laten horen en een lied van mij zingen. Men zal op de begrafenis mijn eigen mis uitvoeren en de opera zal munt slaan uit mijn dood. Maar ik, ik zal mijn werk niet meer horen, ik zal mijn werk nooit meer horen. Dat is het verschrikkelijke, dat mijn geest zal blijven voortleven, maar dat hij volledig afgesloten wordt van de wereld, en ook van mijn eigen scheppingen. Wat blijft er over van het hoogste genot dat ik hier op

[p. 18]

de wereld aan het scheppen van mijn werk heb beleefd? Zal het overschaduwd worden door de eenwording met God? Zal het onherroepelijk tot het verleden behoren?’

‘Maak je geen zorgen daarover, Ariël, antwoordde Andreas. Men moet geen mystieker zijn om te beseffen dat het aanschouwen en het verzinken in de Schepper alles overtreffen zal wat zelfs de meest geniale kunstenaar zich voorstellen kan. Het moet het versmelten zijn van al het geschapene, de eenwording van alle dingen.’

‘Ook van de menselijke scheppingen?’ vroeg Ariël.

‘Waarom niet? Al staan wij hier voor mysteries die wij, met onze menselijke vermogens, niet kunnen benaderen. Het kan onze eigenliefde strelen te durven vermoeden dat er iets van ons werk zal overblijven na onze dood, maar is het geen bewijs van onze kleinheid dat wij ons daarom bekommeren? Zijn wij niet als de vrek, die zich geen hemels geluk kan voorstellen, zonder de klank van zijn goud?’

Clemo, die heel die tijd in het vuur had zitten kijken, sprong eensklaps recht en begon luid en sarcastisch te lachen. Hij luisterde al lang niet meer naar het gesprek van Andreas en Ariël, hij kon niet meer luisteren naar die gekke onzin over de dood. Eerst dacht hij aan zijn jeugd en aan de toekomstplannen die hij gemaakt had, toen hij met zijn diploma huiswaarts keerde; dan dacht hij aan het slecht betaalde baantje bij de notaris en aan de geur van inkt en papier; en eindelijk besprong hem weer de droom die hem de vorige nacht, met het angstzweet op het voorhoofd, en met een schreeuw had wakker gerukt. Het was toch maar een droom geweest en dromen hebben geen zin. Maar zij drukken hun monsterachtige beelden diep in onze geest. Clemo groef een put in de tuin. Hij kwam op een groene kleilaag, dooraderd met rode strepen. Steeds dieper groef hij, terwijl het bloed uit de rode aders van de aarde sprong. Zijn handen waren rood van het bloed. Zijn hart bonsde, de angst steeg naar zijn keel. Toen werd hij wakker. En nu hoorde hij die gekke onzin over de dood. Hij begon te lachen.

Andreas vroeg: ‘Drink je niet, Clemo? Ik heb de glazen gevuld.’

Maar Clemo bleef luid en sarcastisch lachen en herhaalde spottend de woorden die hij opgevangen had: ‘Zijn wij niet als de vrek, die zich geen hemels geluk kan voorstellen zonder de klank van zijn goud?’

Andreas voelde zich beledigd en dronk in één teug zijn glas leeg. Hij was geen opsnijder, maar een verstandig man, die niet met zijn wijsgerige bespiegelingen te koop loopt om er zijn vrienden schaakmat mee te zetten. Een rechtschapen jonge man, die zonder morren het leven aanvaardt en er niet voor terugschrikt na te denken over de dood. Het speet hem dan ook dubbel dat Clemo geen belangstelling had voor het hoge gesprek van deze avond en dat hij met zijn spot de intieme atmosfeer verbrak. Maar hij gaf het nog niet op. Hij was immers zelf nog niet aan het woord gekomen. Even aarzelde hij en sprak dan rustig en bedaard:

‘Ik zou mijn laatste uren niet lichtvaardig vergooien, ik zou trachten goed

[p. 19]

te maken wat nog goed te maken is. Misschien heb ik iemand onrecht gedaan, misschien heb ik iemand doen lijden, misschien ben ik hard en ondankbaar geweest, misschien heeft een van mijn woorden iemands haat opgewekt... ik zou naar hem op zoek gaan om mij met hem te verzoenen.’

Het werd stil in de kamer. Allen zwegen. De sneeuw dwarrelde in het licht van de straatlantaarn. De sneeuw dwarrelde langs de Eiffeltoren, langs de Notre Dame en de koepel van Montmartre. De sneeuw ging geluidloos liggen op het water van de Seine.

Was er iets niet in orde met Clemo? Het zweet parelde op zijn voorhoofd en hij kreeg een plotse huivering, alsof hij rilde van de kou. Hij stond op, nam zijn hoed en zijn versleten overjas en zonder een handdruk, met een binnenmondse vloek, verliet hij het huis.

De straat lag wit en verlaten. Het leek wel of de ganse voorstad uitgestorven was. Het hoofd voorover liep Clemo langs de huizen. De sneeuw kriepte onder zijn schoenen: Op de hoek van de straat stond een jonge vrouw. ‘Goeden avond’, zei de vrouw. ‘Loop naar de duivel’, antwoordde Clemo. De sneeuw stoof hem in het gezicht. Clemo liep de trappen af van de Metrohalte. De geur van staal drong naar zijn keel. Clemo schudde de sneeuw van zijn hoed en sprong op de metro. Het licht verblindde hem. Hij duizelde, snakte naar adem en klampte zich vast aan de leuning van de zitbank. De metro suisde door de tunnel. In de zwarte ruit zag Clemo het gelaat van Andreas. Hij hoorde hem zeggen: ‘De eerste slag van het laatste uur’. Het was om krankzinnig te worden. De wielen en de woorden krijsten tussen de remmen, de deuren sloegen open, de kille geur van staal drong naar zijn keel. Clemo werd voortgestuwd en holde de trappen op. Een ontzettende angst beving hem. Hij tuimelde uit het gele licht van de tunnel in het blauwe licht van de straat. Eindelijk kon hij weer ademen.

Thuis knipte hij het licht aan in de gang. En dan in de keuken. Hij had dorst. Hij ging naar de waterkraan en liet het glas vollopen. ‘Bah, het water smaakt naar sneeuw.’ Hij goot het glas leeg in de waterbak, die naar de afwas rook. Dan maar liever een borrel. In de voorkamer hoorde hij het snurken van zijn vrouw. Hij ging naar de commode. Waarom beefde zijn hand toen hij de revolver uit de schuif nam? Hij was altijd laf geweest. Hij keek in de spiegel en streek langzaam met zijn hand door zijn haar. Het bloed klopte aan zijn slapen. Aan de wand tikte de oude klok, een erfstuk van zijn moeder. Het was tien uur. Binnen honderd twintig minuten valt de eerste slag van het laatste uur. Ben je krankzinnig, Clemo? Wat ga je doen, Clemo? Hij stak de revolver in de afhangende zak van zijn overjas. Dan viel zijn blik op het portret van zijn vrouw; een jeugdportret. Hier, op deze kamers, heeft hij zijn intrek genomen op zijn trouwdag. Hier heeft hij zijn vrouw liefgehad. Hier is hij langzaam van haar vervreemd. Hier heeft hij haar horen snurken, snurken, om er gek van te worden. Hij kon er niet van slapen. En als hij sliep, dan kwamen de dromen. En dan schoot hij wakker met een schreeuw. En dan hoorde hij weer het snurken naast zich.

[p. 20]

Clemo keek naar de tafel. Hij zag het geruite tafelkleed, de tas en de ondertas, het mes en het koffielepeltje, de melkkan en de suikerpot. De tafel stond gedekt voor het ontbijt. Het laatste werk van zijn vrouw, vóór zij naar bed ging. Dat was elke dag zo geweest, sedert zijn trouwdag.

Clemo betastte de revolver in de afhangende zak van zijn overjas. Neen, hij was niet laf, hij wilde niet laf zijn, al beefden zijn handen. Hij wist wat hem te doen stond. Hij liet het licht branden en sloop voorzichtig de trap af.

Op de hoek van de straat woont de notaris. Langs de voorkant, op de belétage, is zijn kantoor. Daar zat Clemo, veertig jaar lang te versomberen. Daar ontving hij zijn hongerloon. Daar rook het naar inkt en papier. Daar heeft men van hem een suf en nietig mannetje gemaakt, een onderdanige slaaf, een laffe hond. Neen, hij is niet laf. Zijn hand rustte op de revolver in de zak van zijn overjas. Eindelijk zou hij weerwraak nemen op het leven. Hij beet op zijn tanden. Hij haat de man die hem veertig jaar lang getergd en uitgehongerd heeft. Hij haat zijn grijze snor en zijn groene katerogen. Hij haat zijn gezwollen handen die hem doen denken aan een zeekwal.

Toen hij de bel deed gaan begon Clemo te beven. Hij wou zijn hand terugtrekken, maar het was reeds te laat, het gerinkel weerklonk in de gang en hij hoorde de zware stem van de notaris in de parlofoon: ‘Wie daar?’ ‘Het is Clemo hier.’ ‘Zo laat nog?’ ‘Ik vergat de huissleutel in mijn stofjas.’

Het licht sprong aan in de gang; de notaris opende de voordeur en grommelde enkele onverstaanbare woorden, dat hij 's nachts met rust wilde gelaten worden en dat Clemo van geluk mocht spreken dat hij, de notaris, niet in de nachtclub zat, omdat hij een aardig sommetje in zijn brandkoffer te bewaken had. De grijsaard liep de trap op naar de bel-étage. Clemo volgde hem en drukte zijn hand op de revolver. Hij had geen beter ogenblik kunnen kiezen om de notaris in de rug neer te schieten. Maar hij wou hem eerst nog zijn zaligheid zeggen vooraleer hij hem naar de andere wereld zond. En de notaris zelf moest de brandkoffer openen en het geld voor hem neertellen, het geld waarop hij recht had en dat hem veertig jaar lang onthouden werd. Het bloed stroomde wild naar zijn hoofd. Al zijn zenuwen trokken zich samen. In zijn mond proefde hij een slijmerige dorst. De dorst, meer en meer, ieder ogenblik. Een dorst van slijm en roet. Een ontzettende dorst, diep brandend in de keel. Nu moest het gebeuren, nu of nooit moest het gebeuren, nu of nooit moest hij weerwraak nemen op het leven.

Maar eensklaps wierp de angst zich als een roofdier op zijn borst. Hij haalde de revolver uit zijn zak en richtte hem op de grijsaard. Dan spuwde hij al de wrok uit die hem sedert jaren vervulde; de woorden sloegen als vlerken door zijn hoofd en maakten hem razend van woede. Was hij krankzinnig geworden?

De notaris opende de brandkoffer, keerde zich om naar Clemo en schoot hem neer. Gelijktijdig ging ook de kogel af in de revolver van Clemo en kwam in de vloer terecht. Clemo zakte in elkaar. Hij hoorde de notaris de

[p. 21]

politie opbellen en dan zag hij plots het gelaat van Andreas, met zijn blonde ringbaard en zijn blauwe ogen.

‘Hij is krankzinnig geworden,’ riep de notaris in de telefoon. En hij hoorde Andreas zeggen: ‘Ik zou naar hem op zoek gaan om mij met hem te verzoenen.’

Clemo wilde hem deze woorden nazeggen, maar zijn lippen bewogen niet meer. Hij was moe. Hij was ontzettend moe. Het leek hem of hij in geen jaren geslapen had. Er werd iets zwaars op zijn hoofd gelegd. Iets als lood, maar koud als ijs. Het lood vloeide langs zijn slapen, over zijn ogen en zijn mond. Hij voelde geen grond meer onder zijn voeten. Steeds zwaarder drukte het lood op zijn hoofd, steeds zwaarder vloeide het langs zijn slapen, over zijn ogen en zijn mond. Hij kon niet meer ademen. De aarde opende haar afgronden. Clemo was dood.