Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 98

[p. 278]

Prof. Dr A. Carnoy
De namen van de Vlaamse schrijvers

Al wie zich op de studie der persoonsnamen toelegt zou wel zeker door de ontzaglijkheid van het onderwerp worden verpletterd, indien hij zijn stof niet verdeelde. De namen kunnen op verschillende manieren geclassificeerd worden.

De meest normale en rationele indeling is natuurlijk die volgens de aard van hun betekenissen: familienamen uit individuele benamingen, namen aan plaatsnamen ontleend, vleinamen, spotnamen, enz.

Maar voor al die categorieën kan men nog zoveel stof verzamelen, dat het nodig is zich bij groepen te beperken: de namen van een bepaald land, van een district, van een gemeente.

Men kan zich ook tevreden stellen met het onderzoeken der namen van personen, die behoren tot een zelfde maatschappelijke inrichting (b.v. de leden van de staf van een universiteit, of van een bestuur) of tot de ene of andere elite van een land.

Het is maar billijk dat de belangstelling groter weze voor namen van personaliteiten die op een bepaald gebied eer bewijzen aan hun land dan voor degene van minder bekende leden van de gemeenschap.

Om die reden werd mij gevraagd uitleg te verstrekken over de namen van Vlaamse schrijvers en kunstenaars in onze tijd. Graag wil ik aan dergelijke nieuwsgierigheid voldoening geven, zonder naar volledigheid te streven.

Er zijn natuurlijk vele namen die zonder moeite kunnen verklaard worden.

Daar zijn b.v. de voornamen die familienamen zijn geworden, zoals Claus en Claes uit Nicolaus (d.w.z. ‘die de volkeren overwint’), een heilige die altijd in groot aanzien heeft gestaan. De strekking om door z.g. aphaeresis de lange namen te verkorten, heeft op dezelfde wijs namen als Coole en Thans (uit Constant met genitivale s) doen ontstaan. Goris integendeel is de volledige naam van lat. Georgius (uit gr. Geôrgios ‘landbouwer’), de naam van de aanzienlijke patroon der krijgslui. Goris en Joris hebben den uitgang -is, zoals de andere Latijnse namen met -ius (Mercelis, Cornelis, Gilis).

Minne is in de meeste gevallen een verkorting van Dominicus, maar het is ook een Franse naam.

[p. 279]

De echte Germaanse namen zijn goed vertegenwoordigd. Roelants, bijvoorbeeld, is aan het epos ontleend en betekent: ‘van een beroemd land’, d.w.z. ‘die de roem is van zijn land’. Andere Germaanse namen, die door Vlaamse letterkundigen worden gedragen, zijn verkort: Reypens, b.v., staat voor Rik-berht, ‘glans van het rijk’, waaruit fr. Rigobert. De verkorting gaat soms gepaard met een versterking van de medeklinker, zoals in de naam Lampo, die komt van Lam-brecht, ‘glans van zijn land’. Rigobert is bisschop van Reims geweest (VIII^e eeuw). Lambrecht was bisschop te Maastricht (VII^e eeuw).

De naam gyselen vertoont het eerste gedeelte van een volle naam zoals Gisel-berht, d.i. Gilbertus: ‘die schittert door zijn lans’. De uitgang -en van de naam Gyselen toont aan dat men hier te doen heeft met de naam van een vader, een zogenaamd ‘patronymicum’ dus. Gyselen is de zoon van iemand, die Gysel heette in de intimiteit en Gyselbrecht in het openbaar leven.

Deze afstamming wordt natuurlijk in meet gevallen door de s van den genitief aangeduid. Zo is de naam Aerts, een nogal radicale verkorting van Arnolds, ‘zoon van Arnold’. Deze naam werd eens aan de grootvader van Pepijn van Herstal gegeven, die bisschop van Metz is geweest. Hij was in onze streken overvloedig verspreid, maar onderging allerlei verkortingen. Arnt, Aren(s), Orts, Seraren(s), Nuyen(s), Noyon(s), Nuyt(s), Naet(s), Naeten(s), Nolen(s), Nols, Groot-aers en Cleyn-aert zijn samenstellingen met dezelfde naam.

Zielen(s) is ook een genitief maar ditmaal van een vrouwennaam (Sille, Friese vrouwennaam). Het geldt hier dus een z.g. ‘metroniem’ (uit het Grieks mêtêr, ‘moeder’).

Deze -s wordt natuurlijk ook aan namen toegevoegd die geromaniseerd werden zoals Moen(s), (‘zoon van Aymon’, genoemd zoals de vader der vier beroemde zonen - of van een zekere Edmond).

Gilliam(s) is natuurlijk de verfranste vorm (Guillaume) van Willem, d.w.z. ‘die gretig beschermt’.

Eindelijk gebruikt men soms om patronimica te smeden de uitgang -ing (zoals in Karlinger, Merowinger). Een voorbeeld daarvan is Buckinx (= Bukking-s) ‘zoon van Buck’, d.w.z. een verkorting van Burchard (= Boekhaert).

Een andere zeer talrijke categorie van familienamen duidt de plaats aan van waar iemand afkomstig is, in de meeste gevallen zijn geboorteplaats.

Zo werd Van Nijlen van iemand gezegd die uit Nijle kwam (bij Mechelen).

De eerste Van Mierlo zal iemand geweest zijn die uit Mierlo (N.-Brabant) kwam. (Mierlo uit meer-lo: ‘bos bij een grens of bareel’).

Noord-Brabant is ook de bakermat van de naam Van Ostayen, want in Asten (N.-Br.) bestaat er een gehucht Ostade. Ontelbaar trouwens zijn de Vlaamse namen die op de grensprovinciën van Noord-Nederland wijzen.

[p. 280]

Maar ook Frans-Vlaanderen is de oorsprong van vele familiën. Een bemerkenswaardig voorbeeld is de naam Walschap, verkorting van Waals-kapel (fr. Walloncappel) in het arrondissement Hazebroek.

Het gehucht dat zijn naam gaf aan de familie Van Cauwelaert is, integendeel, in België gelegen: Kauwelaar is een gehucht van Langemark. Dit compositum betekent ‘laar (d.w.z. heide) met kauwen (kleine raven)’. De vogel in kwestie is trouwens overvloedig vertegenwoordigd in onze toponymie (Kauwenberg, Kauwenhoek, Kauwenburg).

De oorsprong kan ook aangeduid worden door samenstellingen met man (zoals in Brusselmans, Ceulemans, Costerman, enz.). Daarvan hebben we nog een goed voorbeeld in de naam Baekelmans, ‘de man uit Bakel’. Er is een gehucht Bakel te Zelem, maar ook een gemeente met die naam bij Helmond (N.-Br.). Een Peleman is iemand uit de Peel, het overgrote moeras ten Noorden van Limburg.

Oorsprongsnamen verwijzen niet altijd naar bekende steden of dorpen. Vele steunen op gewone naamwoorden, zoals Verbeeck, ‘van de beek’, Van de Voorde, ‘van de bewoonbare plaats’, Van Hecke, ‘van de hek’, Van Herreweghen, ‘van de heirwegen’, Van der Hallen, enz.

De genitief Muls is waarschijnlijk van dezelfde aard (mul, als benaming voor een ‘mulle grond’, wordt nogal veel aangetroffen in de Kempen: Mulheim te Lanklaar, Mulberg te Paal, enz.).

Een andere genitief is Bruylants. Een brui-lant is een gistend land, een moeras.

In 't Frans vindt men natuurlijk ook dergelijke benamingen. Een voorbeeld biedt ons Brulez, d.w.z. ‘van het verbrande bos’ (verg. Brulé te Ohain en de dorpen genaamd: Bruly). Coupé is in 't Waals de top van een heuvel. De naam Duribreux is waarschijnlijk van dezelfde soort, maar Ribreux is ons niet bekend. Zou het een verwaalsing zijn van riet broek(?).

Tot een heel andere categorie behoort de naam Jonckheere. Het geldt hier namen van adellijke personen en grondeigenaars in den aard van De Lantsheere, De Bontridder, de Borchgraeve, enz.

Vele familienamen herinneren aan de uiterlijke kentekens van een voorouder, zoals Decorte, Lebeau, Brauns (= De Bruyne).

Mussche en Nahon zijn ironische namen. Men vergeleek dikwijls mensen met dieren. De naam Mussche heeft zijn tegenhanger in de Moxhon van het Luiks en in namen zoals Vinck, Nachtergael, Swaluwe, enz.

Nahon is in het Waals het jong van een vogel. De naamgeving berust hier dus op een metafoor voor iemand die klein is. Ontelbaar zijn trouwens dergelijke leenspreuken: Spruyt, Stroeykens, Knops, Hagelsteen, enz. In het Waals: Miclotte, Couquelet, Grésillon, enz.

Een groot aantal benamingen herinneren aan beroepen van den ouden tijd.

[p. 281]

Een Lateur, b.v. was een specialist in het dekken van daken bij middel van schindels. Een Kuyper(s) vervaardigde kuipen, maar die naam werd ook gebruikt voor wie het toezicht had op de wijnvelden en somtijds voor bedienden in een wijnhuis. Demedts geeft ons de oude naam van de metser of metselaar. Deze man zorgde voor de muren van het huis, terwijl de Timmerman(s) zich met het houtwerk bezig hield.

De bedrijvigheid van de naamdrager werd dikwijls aangeduid door een woord dat in betrekking staat met zijn beroep. Zo was een Pillecijn een ‘kleine pels’ en betekent hetzelfde als fr. Pélissier, Plisnier, Plissart, terwijl Peichin de Picardische vorm was voor hetzelfde voorwerp.

Wat de naam Teirlinck betreft, daarin vinden wij een toespeling op de hazardspelen die in de anthroponomie nogal goed vertegenwoordigd zijn (Haesaert, Speelman, Dobbeleer, - fr. Godenier, Hocedez, Deltremerie, enz.).

Moge deze schets - een staaltje van wat de anthroponymie leveren kan - de belangstelling voor dit soort van navorsing prikkelen. Het verlevendigen van die dode, gecristalliseerde etiketten welke de meeste familienamen geworden zijn, is een nieuwsgierigheid van goed allooi, die bovendien licht werpt op het verleden van ons land en van onze mensen.