Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 98

[p. 83]

Dr A. van Driessche
De boodschap van Maria

Vóór mij ligt een vel wit papier op de schrijftafel, zonder vaste bestemming.

Aan het hoofd van het vel zet ik een kruis. Terwijl ik even nadenk over ik weet niet meer wat, komt een Lieve-Vrouw-beestje uit de hoge donkere ruimte van de kamer rond mij, in de gouden lichtkring van de lamp op het papier neertikken.

Het rust even uit, wacht een seconde, steekt dan voorzichtig zijn voelhoorntjes uit, begint in eens haastig te lopen en komt met zijn antenne terecht tegen de opstaande lijn van het kruis waarvan de inkt nog niet opgedroogd is.

Onraad! Het beestje remt, stopt, rijdt een eindje achteruit, stopt weer en zit onbeweeglijk stil.

Plots heft het zijn manteltje op, spreidt zijn fijne peerlemoeren vliesvleugeltjes uit, stijgt met een wip op, vliegt weg, gaat in de duisternis verloren, valt na enkele ogenblikken weer terug op het vel papier neer en zit stil ingetrokken.

Ik duw het zachtjes weg, over de rand van het vel tot op het onderliggend groene vloeiblad. Maar het komt dadelijk terug naar het blanke veld en zit daar nu roerloos stil.

De twee symmetrische zwarte stipjes op de bruine dekvlerkjes zijn als twee pierende oogjes die mij dringend aankijken uit het verleden.

Waar komt het diertje vandaan?

Wanneer is het uit de kale tuin, waar al de trots en de glorie van het late seizoen, de Dahlia's en de Begonia's door de eerste nachtvorst verraderlijk werden doodgenepen, naar binnen gevlucht?

Waar heeft het zich al die dagen schuil gehouden? In een lade vol herinneringen die we openen in het uur van de weemoed?

Tussen de boeken van kennis die ons maar al te vaak aan onze onmacht komen herinneren? Of in die van de Schone Letteren? Misschien wel in ‘The End of the Affair’ van Graham Greene, tussen de bladzijden waar de overspelige vrouw, onbewust, voor de eerste maal haar hand in het wijwater dopt en de genade aan haar vingers kleven blijft? Verleden jaar zat het beestje hier ook, of was het zijn vader of zijn moeder?

De oogjes blijven mij al maar door scherp aankijken als uit een oud bekend gezicht.

[p. 84]

Het is alsof het diertje in mij iets wil oproepen, als of het zeggen wil: Weet gij het niet meer? Komaan!

En daar is het!

Welke dag van de week het was kan ik niet meer zeggen. Het is wel mogelijk een Woensdag geweest, een neutrale dag, een dag zonder kleur, en zonder bestemming, zonder verleden en zonder toekomst, zonder herinnering en zonder verwachting; een dag waarop doorgaans nooit iets gebeurt en wat dan gebeurt is onverwacht.

Maar voor de historische juistheid van jaar en datum kan ik instaan, in eer en geweten. Het was de vijf en twintigste Maart 1911, het jaar van Stijn Streuvels' Glorierijke Licht.

Ik had 's morgens in het Evangelie van de dag naar St. Lucas, met zijn nuchtere eenvoud en sterke werkelijkheid, het verhaal gelezen van de boodschap van de Engel Gabriël aan Maria.

‘Zie, gij zult in uw schoot ontvangen en een zoon baren.’

Ik had er over nagedacht wat een ontstellende beroering deze verschrikkelijke woorden moeten gebracht hebben in de ongerepte diepte van het lichaam en de fijnste plooien van de ziel van dit Joodse meisje dat naar het leven ging openbloeien en zich nu plots van haar ontzaglijke zending bewust werd.

En wanneer de boodschapper tot staving van zijn gezegde en in woorden welke aan duidelijkheid niets te wensen overlieten, vertelde wat er met de oude nicht Elisabeth aan de hand was, kan ik mij voorstellen waarom de realist Leonardo da Vinci deze wonderlijke uitdrukking van verrukkelijke verbazing op het gelaat van zijn angstig en verblijd luisterende Maria heeft gelegd.

Het mag nu louter toeval zijn geweest wat die dag gebeurde, een verzinsel is het echter niet, want het behoort mede tot de enkele herinneringen uit de aanvangsdagen van mijn dokterspraktijk, die een duurzame indruk, door al die jaren heen, hebben achter gelaten, ergens in een van de windingen van mijn grijze hersenstof.

_**_*

In de zonneschijn was het alreeds lekkertjes warm. Dat wist de kat die op de vensterdrempel genoeglijk zat te spinnen met haar ogen half toe genepen.

Maar er zat nog veel verraad in de paarsgrauwe wolk die daar zo pas vóór het nieuwe licht was voorbijgezeild. Trouwens herhaaldelijk waren Noordwestelijke winden bij tussenpozen heel de voormiddag met koude schaduwen over het versgeploegde Lenteland gevaren, en heel vroeg in de morgen hingen er ijzelpareltjes aan de twijgjes van een jong perzikboompje dat schamel roos en rillend gereed stond om bescheiden te gaan bloesemen.

Op de toren sloeg nu een later uur; daarna werd het weer zeer stil op het dorpsplein, en de helmende klank van de stalen hamer van de kasseilegger op het arduinen vlak was te luid voor dit ogenblik van bezinning.

[p. 85]

Want ‘tussen tienen en elven komt 't weer op zijn zelven’ en de man die eergisteren avond zijn woonwagen tegen de kerkhofmuur te schutse had gezet, spande het ezeltje in, en de trekhond, legde het touw over de schouders en ze waren op stap gegaan de grote baan op, waar de zon in de greppels tussen de stenen blonk, Zuidwaarts in.

Waar 't gespan gestaan had lag een hoopje as, wat vuil kaf en enkele snippertjes blik.

Ik had ze voorbij ons huis zien trekken... de man, mager en kouwelijk in een dun blauw linnen overall pak, met stro in zijn holleblokken, het ezeltje met hangende oren, stijf voorzichtig op zijn hoge hoefjes en de rosse hond onderaan met zijn vuile staart tussen zijn platte billen.

Over de halfdeur aan de voorkant van het groene wagentje op zijn slingerende wielen, keek een bleke jonge vrouw doelloos de ruimte in, en tegen het vensterke aan de achterzijde, nevens de half weggeschoven blauw geruite gordijnen, lag een kindergezichtje met een natte neus tegen de ruit geplakt.

Ik herkende ze; de man had gisteren onder een zeiltje wat zitten vertinnen en ketellappen en de vrouw was in de valavond komen bellen. Ze had uit een plat kistje dat ze aan een riem over de schouders droeg op haar zwaarzwangere buik, veters en schuurpapier, poetspotlood en krijt te koop aangeboden.

Ik had haar een aalmoes gegeven en gevraagd voor wanneer het was, en waar het zou gebeuren.

Het zou heel in 't kort zijn, dacht ze, maar ze hoopte toch in de nabije stad te geraken waar ze wettelijk gehuisvest was en ze naar het hospitaal kon gaan en ze hoopte dat het een meisje zou zijn, want ze had al een jongetje.

Ze zag er zeer moe uit. Ik had haar tot voorzichtigheid aangemaand en verzekerd dat haar wens in vervulling zou gaan.

En nu ze daar van morgen voorbij reed knikte ik haar goede moed toe, en ze had mij dankbaar-glimlachend en vol weemoed aangekeken.

Maar de beslommeringen van de dagtaak hadden mij weldra in beslag genomen. Ik had een boer een rotte kies getrokken, de poelenier zijn fijtvinger ingesneden, een stop koolstof uit de oren van de smid gespoeld en een paar hoestflessen klaargemaakt en nu kon ik met mijn huisbezoeken aanvangen.

Er was werk genoeg te doen geweest; het was de tijd van mazelen en kinkhoest, vallingen, gal en flerecijn, en de twintig kilometer fiets, tussen de buien door, over de slechte wegen van ons dorp, hadden mij die avond de deugdelijkheid van een warm bed voor een moe lijf naar waarde doen schatten.

Ik lag in die staat van onderbewustzijn waarin mensen en dingen in de ongebreidelde fantasie van de vrije geest van werkelijk tot onwezenlijkheid gaan worden; in die enkele minuten vooraleer men in de vaste slaap wegzinkt en nog één seconde tot het klaar besef terugkomt; het ogenblik waarop de laatste trein die men halen moest, het station uitrijdt en men nog eens even klaar wakker wordt om te weten dat de voorgenomen reis louter droomspel was.

[p. 86]

Op dit ogenblik hoorde ik voetstappen door de stille ledige straat naderen. Ik was nu terug klaar wakker en luisterde aandachtig. Nog kwamen de stappen nader, tot dicht bij het huis, hielden stil en meteen werd er heftig aan de bel getrokken en een licht scheen op het rolgordijn.

Ik sprong het bed uit en trok het venster open.

Op de stoep stonden twee mannen met een bollantaarn en een hond bij.

‘Wat is er?’

‘Mijnheer de doktoor wilt gij eens subiet meekomen?’

‘Wie zijt gij?’

‘De broekwachter en een gebuur, de zoon van Wieze-den-Teut.’

‘Voor wat is het?’

‘Voor een kinderbed.’

‘Bij wie?’

‘Wij kennen ze niet. 't Is in een braksken. 't Is Wieze-den-Teut die ons gestuurd heeft.’

Even zo vlug was ik beneden, en ze vertelden mij dat in de namiddag een woonwagentje was komen staan onder de Scheldedijk vlak bij het huis van de broekwachter, dat een half uur geleden de man was komen kloppen en om hulp vragen voor zijn vrouw, dat Wieze-den-Teut was gaan kijken en dat die gezegd had dat het hoog tijd was en dat het presseerde en dat de vrouw er niet goed uit zag.

‘'t Is in orde! Gaat maar naar huis. Ik kom met de fiets.’

Ik pakte mijn gereedschap, verwittigde mijn huisgenoten, en ging de straat op.

Het was een prachtige Lente-avond geworden.

Van alle kanten hadden de winden de lucht van alle gewolk gezuiverd en de eindeloosheid van de donkerpaarse hemel vertoonde een glorieuze schittering van sterren en nog sterren, zoals alleen een klare Maartavond er te aanschouwen geeft.

Op de horizont stond het signaal van de jonge manesikkel vast op veilig.

Op de gordel van de Zodiak troonde de hooggehoornde Ram; Pegasus en Andromeda, Kassiopea en Perseus, Orion en de Draak, alles glinsterde en gloorde om te meer. De Grote Beer reed in een gulden karos de lokkende Poolster te gemoet en uit het verstuifsel van de melkweg keken ‘De Tweelingen’ genoeglijk naar de gelukzalige wereld hier beneden waar zilverschilfers op het wemelend vlak der volle grachten blonken.

_**_*

Daar stond het groene woonwagentje van deze morgen tegen de gevel van het huis hierneven.

De man in zijn blauw linnen pak kwam mij te gemoet gelopen.

‘Als 't u belieft dokter, help haar toch!

Het wil maar niet komen en ze kan niet meer.’

Hij sprak met een vreemde Zuid-Hollandse tongval.

Wieze-den-Teut stond al in de deuropening te wachten.

[p. 87]

Toen ik binnen het wagentje stapte begon de lamp aan de lage zoldering te schommelen en wierp wiegende schaduwen door de nauwe ruimte. Het rook daar binnen naar petroleum, ransige bakharing en menselijke miserie.

Het geheugen van de reuk is het trouwst en het meest evocatief. Ik kan mij op dit ogenblik, veertig jaar nadien, zeer goed die geur te binnen roepen en meteen komt het tafereel mij weer voor de geest.

In een soort alkoof halverwege het boogdak en de vloer lag de vrouw onder een vaal verkleurde bedsprei waarop haar armen rustten.

Ze was bleek met een paar rode blosvlekjes over de jukbeenderen. Haar lippen waren grijsblauw. De pols was zeer snel, kort en klein. Ik zette de stethoscoop onder haar dik gespannen bruin omhoofde linker borst en tot mijn ontzetting hoorde ik het vervaarlijk geblaas van een sterk uitgesproken klepdefect.

Van onder het laken kwam de weepse walm van stollend bloed en vruchtwater, die u in de kleren dringt en aan uw handen hangen blijft.

Door de blinkende huid, als van oud ivoor, van de hoge buik, hoorde ik op verre afstand de zwakke hartgeluiden van de ongeboren vrucht. Het kind leefde nog. Tegen de palm van mijn tastende hand voelde ik de zwakke bewegingen van zijn beentjes.

Er is geen dokter in de wereld die in zijn loopbaan dit ogenblik niet beleefd heeft waarop hij in tragische omstandigheden als door een bliksemsnelle ingeving weet wat onmiddellijk moet gedaan worden. Mijn eerste zorg was voor de moeder.

Met de inhoud van een spuitje langs haar schamele ader trachtte ik haar de nodige kracht te geven om het uit te houden en de geboorte van het levende leventje tot een goed einde te brengen.

Toen keerde ik mij tot de man.

‘Zijt gij katholiek?’ vroeg ik hem.

Hij had mijn vraag maar al te goed begrepen; zijn ogen sperden wijd open en zijn mond bleef stijf; hij keek mij roerloos aan en zei geen woord.

‘'t Is maar dat uw vrouw erg zwak is en dat het nog niet gedaan is.’

‘Ja, ja, wij zijn katholiek, maar...’

Op dat ogenblik trok de vrouw lichtjes aan mijn opgerolde hemdsmouwen, wenkte mij bij zich, knikte toestemmend, fluisterde mij iets in het oor en haalde een briefje van onder de peluw.

Intussen was Wieze-den-Teut terug binnen gekomen met een moor warm water, en een pakje linnen doekjes en wat kindergoed.

‘Hier zie! Kijk, zei ze, bij ons komen er toch geen meer en dat komt altijd te pas.’

De vrouw keek haar droef glimlachend aan. Ze was wat bijgekomen, de pols was beter, de huid voelde niet meer zo klam killig aan. Ze kreeg een wee, en kreunde.

‘Niet persen, geen geweld, zachtjes laten gaan.’

Het kind leefde nog altijd.

Ik had het briefje gelezen.

[p. 88]

‘Wieze, zei ik, loop naar den broekwachter, zeg dat hij naar den onderpastoor loopt, en kom dadelijk terug om mij te helpen.’

Er kwam weer een wee. Het bleke gezicht kreeg een pijnlijke grijns.

‘Goed zo, geen geweld. 't Komt wel in orde.’

Het kindshoofd was nu ingedaald.

Ik hoorde de broekwachter de straat op hollen dorpewaarts in.

‘Wieze, leg dezen handdoek op de tafel. Heeft het water goed gekookt?’

‘Ja, Mijnheer, tien minuten zoals altijd.’

Ik haalde heel voorzichtig het instrumenten zakje met het kiemvrije tuig uit het kistje, spreidde de inhoud op den handdoek open en dekte hem toe.

De vrouw begon weer zachtjes te kreunen en ze kreeg weer een wee.

‘Nog een beetje moed houden, vrouwke, 't is bijna gedaan. 't Zal een meiske zijn.’

Ze glimlachte en keek mij aan, maar haar blik was niet helder meer. Terwijl ik haar nog eens nader onderzocht en nog een spuitje gaf voelde ik iets tegen mijn benen bewegen.

Ik keek naar beneden en zag een kindergezichtje van uit de onderste alkoof angstig naar mij op kijken.

‘Koest u Janneke, slapen! Moeke is ziek! Ze moet rusten. Braaf zijn!’ De man duwde het ventje terug onder de kast en stopte hem het deken over zijn hoofd.

‘Wieze nu zal 't er op aankomen.’

De vrouw kreeg weer een wee en het kindshoofd werd nu duidelijk zichtbaar. Maar alles viel dadelijk weer stil en de toegang tot de wereld sloot zich weer af.

De hond onder het wagentje ging jammerlijk aan 't janken.

Wieze-den-Teut keek mij aan en maakte een kruis.

De man riep iets naar den hond door de spleet van de deur.

De eeuwigheid scheen te beginnen.

De pols was weer zwakker geworden en van tijd bleef de adem halverwege hangen.

Het was mij nu niet meer mogelijk met zekerheid te weten of het kind nog steeds op het restje leven van zijn moeder teerde.

Ik gaf de vrouw nog een spuitje kamferolie.

‘Wieze wij gaan het halen’.

Het plaatsen van de verlostang was niet moeilijk; een paar bewegingen en Wieze ving het wicht in haar voorschoot en de eerste levensschreeuw scheurde de stilte van de ruimte.

‘Proficiat! 't Is een...’

Op dit moment gingen de ogen van de vrouw wijd open, en staarden een seconde over de tijd heen, dan draaiden ze weer naar omhoog; de mond sperde angstig wijd open; de lucht bleef in de keel grollen, een rilling ging door de ledematen en toen viel alles stil.

De moeder was levenloos en het kind schreide het leven toe.

[p. 89]

In de onmiddellijke nabijheid van de dood is de dokter niet meer op zijn plaats en ook niet gewenst. Al zijn woorden ter verklaring van het onherroepelijke weet hij nutteloos en zonder weerklank te zijn, en zij schijnen hem zelf een poging tot verontschuldiging, waarvan hij weet dat zij niet aanvaard wordt en tegen hem keert. Het is alsof hij zich tegenover zich zelf wil rechtvaardigen over zijn onmacht.

Ik begon mijn tuig te reinigen.

Maar Wieze-den-Teut redde de toestand.

‘Geef het maar aan mij, zei ze, waar er zeven zijn, is er plaats voor acht en voor de rest zullen wij wel zorgen.’

Ze dekte het lijk toe en ging het kind wassen.

Intussen was de onderpastoor aangekomen. Hij diende nog het Heilig Oliesel toe en onder de lamp lazen wij nog eens het briefje ‘Mijn man is protestant, ik ben katholiek, en als het een meisje is, moet het Maria heten.’

_**_*

's Anderendaags werd Maria naar de kerk gedragen. Wieze-den-Teut hield haar over de wateren des Doopsels. Hare vent was peter en de broekwachter zijn vrouw meter.

's Namiddags was er een zinking, en toen de vrouw op het kerkhof lag, is het woonwagentje met de man in zijn blauw overall, het ezeltje op zijn hoge hoefjes en de rosse hond, weggetrokken de brug over, 't land in. Aan het venster van achter plakte het jongetje zijn natte neus.

_**_*

Pegasus, Andromeda, Kassiopea en Perseus, Orion en de Draak, de grote Beer en de Poolster en de Tweelingen, ze staan er allen uit de Scheppingsdag nog steeds aan het firmament.

Om de duizend eeuwen wordt in de kroes van Gods Almacht uit de onmetelijke voorraad van de oerstof een nieuwe ster gesmolten.

Het oud kerkhof is verlaten. Ge rijdt er voorbij langs de grote baan die u voert van het deinende Brabant over de sompige schorren van de Scheldeboorden naar de veië vlakten van het land van Waas.

Het kerkhof is te klein geworden. Vele geslachten liggen hier in het mulle zand gedolven. Het zilt vreet de kalk uit de voegen van de muren, ze zijn bouwvallig, er mogen geen woonwagentjes meer staan te schuilen. Zerkstukken liggen tegen de omheining. De houten kruisjes zijn vermolmd. Tussen hoog wild gras en dove netels liggen kroonkralen verspreid. Het roestig kruis op het hek hangt scheeft.

Achter het nameloos praalmonument, waar het mos de letters overgroeid heeft, in de arme mensen hoek, bij de broekwachter en Wieze-den-Teut, ligt Lisatje, het barakkenvrouwtje.

Het wacht op de jongste dag wanneer de laatste ster uit de gedoofde hemel zal gestort zijn, op de komst van de wekkende Aartsengel, met de genadige boodschap, van Maria met de twaalf schone moedernamen.