Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 98

[p. 55]

Amerikaanse letteren
De Amerikaanse roman in 1952
door Jos van der Steen

1952 leverde Amerika een zeer povere boekenoogst op en men kan niet zeggen, dat er in het voorbije jaar een enkele merkwaardige verzenbundel, toneelstuk of novellenbundel in de V.S. verscheen. De roman kwam er iets beter van af, een feit, dat juister dan de critiek de kansrekening kon voorspellen: er moet immers wel iets goeds te vinden zijn in het grote aantal romans dat jaarlijks op de Amerikaanse boekenmarkt wordt geworpen.

Er zijn heel wat factoren die men de schuld van deze malaise kan geven. Het aantal grote werken, zelfs in de meest vruchtbare perioden is steeds zeer klein, en een mager jaar kan aan het toeval te wijten zijn. Op het eerste zicht zou men het voorbije noodjaar moeten toeschrijven aan de oorlogspsychose en aan de hysterische vervolging van al wat rood of roos schijnt, want onder zulk klimaat gedijt de literatuur niet. De oorzaak van de literaire steriliteit moet echter verder gezocht worden, en wel, in de negatieve levensbeschouwing van de Amerikaanse kunstenaar - en van de Amerikaanse intellectueel überhaupt - die zelden verder komt dan twijfel, en die dikwijls niet eens een politiek ideaal, laat staan een wijsgerig of een religieus betracht. Speciaal is dit het geval bij de jeugd, bij het geslacht dat nu zou moeten scheppen, en dat na de oorlog niet in staat bleek om een geestelijke beweging in het leven te roepen. De huidige generatie bracht het enkel tot de typische decadente kunstrichting van Truman Capote, Tennessee Williams, Paul Bowles, e.a., die reeds bij haar geboorte veroordeeld was, want het artistiek versagen hangt immers samen met het gebrek aan geestelijke ruggegraat. Eén feit staat echter vast: de Amerikaanse literatuur bevindt zich op een tweesprong. Het radicale naturalisme van het vorige geslacht heeft afgedaan, zelfs bij de grootsten van die generatie, maar wat komen gaat, is nog niet te bepalen.

Het werk van de decadente school vond in 1952 veel minder weerklank dan de vorige jaren. Verwonderlijk is dit niet, omdat niets zo zeer verveelt als de herhaling van identieke of quasi-dezelfde perverse en sadistische feiten. Na ‘The Sheltering Sky’ kon ‘Let It Come Down’ van Paul Bowles dan ook weinig nieuws bieden: zijn held is ‘no one, and he was standing in

[p. 56]

the middle of no country’ en de omgeving - natuurlijk Noord-Afrika - is even oppressief als in zijn vorig werk. In ‘The Judgment of Paris’ van Gore Vidal wordt de homo-sexualiteit minder plaats toebedeeld dan ze bij deze auteur gewoonlijk krijgt, maar de schrijver verdwaalt ditmaal in een doolhof van mythologische toespelingen en zelfbewuste philosophische discussies. Ook de derde man van de decadenten die dit jaar publiceerden, John Horne Burns, stelde teleur met ‘A Cry of Children’, dat ongetwijfeld zijn zwakste boek is, en zijn verval is des te pijnlijker, omdat Burns met zijn eerste boek ‘The Gallery’ zijn onmiskenbaar en groot talent bewezen heeft.

Het werk van de regulieren die geen enkel jaar overslaan, kende in 1952 evenmin succes. ‘A Lamp for Nightfall’ van Erskine Caldwell speelt zich in Maine af, maar dit is dan ook de enige variante op zijn gewone verhaal van extra-maritale verhoudingen. Het boek bleef onopgemerkt evenals ‘The Hidden Flower’ van Pearl S. Buck, dat de liefde van een Japans meisje en een Amerikaans officier behandelt en dat in plaats van een tragedie een vaag mystiek brouwsel bleek te zijn. Van haar hand was ook ‘Bright Procession’, onder het pseudoniem van John Sedges gepubliceerd, dat op enigszins pamflettaire, maar nobele wijze de redding van het mensdom aanprijst door een individueel zoeken naar integriteit en vrede. James T. Farrell, waarvan men gewoon is om het jaar een nieuwe bewerking van zijn enig thema, de geestelijke eenzaamheid van de jonge grootstadsmens, te krijgen, verbaasde dit jaar met ‘Yet Other Waters’ een deel van zijn tetralogie over Bernard Carr, daar het optimistischer van toon is dan zijn vorig oeuvre.

Het verzachten van zijn naturalisme is geen afzonderlijk verschijnsel, en zo getuigt onder meer ook ‘East of Eden’ van John Steinbeck voor het streven naar verdieping dat in de Amerikaanse roman merkbaar wordt. In plaats van het naturalisme dat zich in de schildering van primitieve naturen ofwel in die van sociale wantoestanden in zijn werk openbaart, vindt men in ‘East of Eden’ een vage religiositeit, die ieder mens de kracht toekent om zijn zondige natuur te overwinnen.

‘East of Eden’ ontstond doordat Steinbeck aan een familiekroniek werkte, aan de geschiedenis van zijn grootvader langs moederszijde, die een van de eerste inwoners van de Salinasvallei in Californië was. Tijdens het schrijven won de romancier het op de historicus en Steinbeck vervlocht de geschiedenis van zijn grootvader met die van enkele fictieve helden, vooral die van Adam Trask, met het gevolg dat zijn boek twee, ja wel drie, climaxen heeft. Het is een staalkaart van de kwaliteiten en van de gebreken van Steinbeck geworden en bevat bladzijden die prachtig geschreven zijn naast doorslechte. Sentimentaliteit wisselt af met ware emotie, en sensatiezucht met wijsheid, en het pleit voor het talent van Steinbeck dat dit heterogeen boek zo goed leesbaar is.

Zeer beheerste kunstwerken en zonder verwantschap met de voor typisch Amerikaans gehouden rauwe, geheide roman, waren ‘The Catherine Wheel’

[p. 57]

van Jean Stafford en ‘Search for a Hero’ van Thomas Hal Phillips. Jean Stafford schiep met ‘Boston Adventure’ (1944) een van de prachtigste Amerikaanse romans uit de jongste jaren, maar haar tweede en ook dit derde boek staan niet op dezelfde hoogte. Toch is ‘The Catherine Wheel’ een fijnzinnig verhaal met als thema dat van haar vroeger werk: de eenzaamheid van de mens. Opnieuw blijkt haar doordringend inzicht in het kinderhart en de phenomenale perceptie van haar eigen jeugd, zo weet ze de delicate gevoelens van het kind, zijn wensdromen en zijn stemmingen op zeer vrouwelijke, fijngevoelige manier weer te geven. De vorm van haar werk is voorbeeldig en haar taal is fijnzinnig gekozen en gezift: een onnodig dramatisch slot en een te klein opzet beletten dat ‘The Catherine Wheel’ een meesterwerk werd. Even sober en beheerst is ‘Search for a Hero’ van Thomas Hal Phillips, dat de verhouding vader-zoon behandelt, en ‘Love is a Wound’ van Worth Tuttle Hedden, het zielsverhaal van een oude jongedochter die haar verloofde kwijt speelt aan haar zuster: het is meer passievol en navranter dan beide vorige werken door de zelfkwelling van de heldin Ora, maar het is een fijnzinnig boek dat niets gemeens heeft met de zieke, zinnelijke romans die gewoonlijk uit het Zuiden komen.

Naast deze - men zou haast zeggen: Europese - romans, heeft men dit jaar weer enkele Barnum-boeken gehad die tekenend genoeg uit Texas kwamen, de fabelachtigste staat van de fabelachtige Verenigde Staten. De kroon gaat naar ‘Sironia’, een mammouth-roman van 1731 bladzijden in twee delen, die plus minus 1,5 kg weegt en voor de Texans verkrijgbaar is in een editie - niet verguld op snee - maar met echt goud op snee. Het is niet nodig 500 fr of 750 fr. naar gelang de editie, te besteden aan deze kroniek van een groeiend provinciestadje, want de helden heeft men al tientallen keren ontmoet, en de gebeurtenissen, van overstroming tot familievete, van verkrachting tot lynching, zijn niet nieuw, wat ze wel zijn is volledig, want Madison Cooper heeft er geen enkele vergeten. Ook Edna Ferber, die haast niet anders dan best sellers geschreven heeft, koos Texas als onderwerp voor ‘Giant’, een boek dat veel stof opgeworpen heeft bij de Texas, die helemaal niet accoord gaan met de wijze waarop Edna Ferber hen voorgesteld heeft, als petroleum- of veemagnaten met een eigen viermotorig vliegtuig en andere millionnairen-extravaganties.

Ten slotte kan men slechts op drie betekenisvolle romans wijzen tussen de honderden die in 1952 verschenen en daaronder bevinden zich twee eerstelingen, twee boeken van zeer verschillend karakter: ‘Invisible Man’ van Ralph Ellison en ‘The Devil Rides Outside’ van John Griffin. Het eerste boek is een negerroman, die in tegenstelling met het overgrote gedeelte van de negerliteratuur meer creatie is dan reportage. ‘Ik ben een onzichtbare man...’ zo begint het poignant. ‘Wanneer ze tot mij komen, zien de mensen alleen mijn omgeving - werkelijk alles en nog wat, behalve mij.’ Deze held zonder naam - Ellison noemt hem slechts Boy of Brother - is een jonge intellectueel die in New York terecht komt en die zich niet

[p. 58]

weet aan te passen, dit, niettegenstaande de grotere vrijheid die hij nu geniet. Hij wordt agitator van de Brotherhood, een pseudoniem voor de communistische partij, maar, in plaats van lid van een bruisende volksbeweging voelt hij zich in de greep van een onpersoonlijke mechanische organisatie, en hij verdwijnt in een dantesk straatgevecht om ondergedoken te gaan leven. Het adaptatieproces van de jonge neger werd zeer aangrijpend weergegeven en zo scherp geanalyseerd, dat in zijn zielegroei het ganse negervraagstuk verklaard wordt. Ellison beweert niet dat hij er een oplossing voor op zak heeft, doch hij geeft de meest doordringende kijk op de mentaliteit van de Amerikaanse neger die ooit een schrijver wist te verschaffen. Er zijn fouten in dit boek: een aestheticisme, dat een erfenis van Thomas S. Eliot is, en een zekere gechargeerdheid, maar ze beletten niet dat ‘Invisible Man’ een werk van algemeen menselijke en van artistieke waarde is.

Uit Texas is er in 1952 ook wel iets goeds gekomen, en wel, ‘The Devil Rides Outside’ van John H. Griffin, een musicoloog die in Frankrijk werd opgevoed en die zich gespecialiseerd heeft in Gregoriaanse muziek. Zijn roman is gedeeltelijk autobiografisch vermits zijn naamloze held in een Benedictijnerklooster te gast wordt, zoals hij. Hij ondergaat er de invloed van de geestelijke vrede die er heerst, en gaat er stilaan naar verlangen. Hij verwerft die vrede niet zonder strijd en evenals St. Antonius wordt de jongeman zonder ophouden bekoord. De strijd tegen het vlees heeft Griffin op aangrijpende, zij het te sterk realistische, wijze geschilderd en in de constructie van zijn romans zijn eveneens enkele fouten te vinden. De geestelijke kracht die uit het boek straalt is echter zo groot en zo ongewoon, dat ‘The Devil Rides Outside’ een waarachtig grote godsdienstige roman is.

Het beste boek van 1952 werd echter geschreven door iemand van de oude garde, door Ernest Hemingway, de grootmeester van de Amerikaanse romanciers. Voor wie zich aan een psychologische roman verwachtte in het genre van ‘A Farewell to Arms’ en ‘For Whom the Bell Tolls’ was ‘The Old Man and the Sea’ een teleurstelling, maar in zijn genre is het kleine boek een groot meesterwerk. De lange novelle over een oude Cubaanse visser, die dagen achter elkaar uitvaart zonder iets te vangen, is inderdaad een edele parabel van Bijbelse schoonheid, waaruit iedereen de kracht kan putten om verder te strijden, ook al is er geen kans om te overwinnen. Niettegenstaande de uiterlijke actie van deze parabel beperkt bleef tot geweld en jacht die steeds de wereld van Hemingway gevormd hebben, is zij wijs en waardig van toon. Bovendien schreef Hemingway ‘The Old Man and the Sea’ in een onovertroffen prachtige stijl die gepolijst is als het kostbaarste juweel. Men heeft in het nieuwe werk van Hemingway gewezen op de godsdienstige symbolen die er in voorkomen, maar van een bekering van Hemingway zal vooreerst nog geen spraak zijn: al is hij gerijpt, toch houdt zijn stoïcisme hem nog ver van het geloof verwijderd. Indien de Amerikaanse kunstenaar echter diezelfde eerlijke en edele geestesgesteldheid mocht verwerven, was de toekomst van de letterkunde van de V.S. verzekerd