Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 97

[p. 569]

Kroniek der Engelse letteren
Essay's uit Engeland
door Maurits Engelborghs

Bowes & Bowes van Cambridge staken een paar maanden geleden van wal met een merkwaardige nieuwe serie ‘Studies in Modern European Literature and Thought’ onder algemene redactie van Professor Erich Heller. Elk boekje van een zestigtal bladzijden bevat een critische studie (met een korte biographische en een bibliographische nota) van een betekenisvolle figuur uit de Europese - in tegenstelling tot de Engelse - letterkunde. Voor deze werkjes werd beroep gedaan op critici van naam. De uiterlijke presentatie, toevertrouwd aan Enschedé te Haarlem, is uiterst verzorgd, formaat en druk doen zeer aantrekkelijk aan.

Tot hiertoe zijn er een viertal deeltjes in deze serie verschenen over Baudelaire, Rilke, Croce, Valéry. Baudelaire van P. Mansell Jones wil een studie zijn van het psychologische element dat aan Baudelaire's gedichten hun grote waarde verleent. Een eerste deel poogt enkele problemen van zijn ingewikkelde persoonlijkheid op te klaren. Weinige aspecten worden hier verwaarloosd, zijn houding tegenover de Kerk, de Kunst, zichzelf, dit alles wordt besproken en in verband met zijn werk gebracht. Het tweede deel geeft een systematisch overzicht van Les Fleurs du Mal, met zijbemerkingen over Baudelaire's gans oeuvre. Het beeld dat Professor Jones van Baudelaire weet op te roepen als ‘a major, not a great, poet’ is scherp, voldoende gedetailleerd en overtuigend.

H.E. Holthusen, een jong Duits dichter, beklemtoont in Rilke niet zozeer de symbolistische of neo-romantische poëzie uit de begin- en middenperiode van zijn illustere voorganger, dan wel de esoterische gedichten uit zijn laatste jaren, want dààrvan, zegt hij, komt de grote invloed die voor het ogenblik van Rilke op het Westen uitgaat. Grondig behandelt de schrijver Rilke's poëtisch idioom en de philosophisch-theologische ondergrond van zijn werk. De essentie hiervan is een soort ‘monism of feeling’ (p. 23), een onmeedogenloos herleiden van alles tot het emotioneel plan, en in een merkwaardige analyse van de huidige ‘condition humaine’ noemt Holthusen hem ‘the patron-saint of the loneliness of modern man’ (p. 7). Ondanks de oprechte bewondering voor het werk van Rilke, die duidelijk uit dit boek spreekt, is de

[p. 570]

auteur niet bang zijn levensvisie als een onvolledig en vervalsend beeld van de werkelijkheid te brandmerken.

Cecil Sprigge, de schrijver van Croce, is geen beroepsphilosoof, maar hij heeft zich in zijn studie van één der markantste hedendaagse wijsgeren wonderwel uit de slag getrokken. Meer dan de andere werkjes, is het een literaire monographie op traditionele leest, met de klassieke studie van de historische achtergrond, een biographische schets en ten slotte een overzicht van Croce's oeuvre.

De schrijver is zich van zijn tekortkomingen als wijsgeer bewust en hij tracht ze goed te maken door méér de plaats van Croce's philosophie in het moderne denken, haar ‘public relations’, zoals hij het noemt, aan te wijzen, dan deze philosophie zélf te bestuderen. Dit neemt echter niets weg van het pertinente karakter, dat zijn opmerkingen over de philosophie ‘an sich’ hebben. Volgens hem zijn Croce's grote bijdragen: ten eerste, het inschakelen van de geschiedenis in de kunst, m.a.w. zijn weigering om zijn geschiedkundige studies op de methodes van de wetenschap te grondvesten (p. 26), ten tweede, de erkenning van het economisch principe, of de ‘vitaliteit’, als een practische activiteit onafhankelijk van elke morele of immorele directie (p. 31) en, ten derde, de voorstelling van de ideële prioriteit van de kunst op de gedachte. Deze laatste twee punten vat Sprigge als volgt samen: ‘A vitality not duty-bound, and an Art not thought-bound are his principal legacies to the framers of philosophic theory’ (p. 35). In een laatste evaluatie betreurt de schrijver de volledige verdoezeling van het bovennatuurlijke in Croce's werk en de fundamentele leegheid, die er daardoor (?) de kern van uitmaakt.

Paul Valéry, door Elizabeth Sewell, is een zeer originele studie van een zeer origineel dichter, moeilijk, zoals zijn eigen werk, maar ook uitermate lonend voor wie zich de moeite getroost ze aandachtig door te maken. Elizabeth Sewell tracht het werk van Valéry te verduidelijken door er de ontwikkeling van enkele themata, zoals de spiegel, het bewustzijn, het verstand, monoloog, dialoog etc., in te volgen. Daarbij gebruikt ze zoveel mogelijk zijn eigen denkmethode en laat dus de dichter gedeeltelijk zijn eigen werk verklaren. Dit is een zeer fijne inleiding tot het werk van een groot dichter.

Deze serie, waarin nog deeltjes beloofd worden over Unamuno, Lorca, Proust, Bloy, Sartre, Hölderlin, Gide, Ernst Jünger, Karl Jaspers en vele anderen, verdient onder elk opzicht de warmste aanbeveling.

De titel The Writer and the Absolute (London, Methuen, 21,5 × 13,5, 202 p.) waaronder een uitvoerig essay van L. Windham verscheen, is tamelijk misleidend: men verwacht zich aan een studie van het bovennatuurlijke in de literatuur, en wat de schrijver behandelt is in feite het vrijheidsprobleem van de moderne auteur ten overstaan van de absolutistische strekking in de moderne politiek. Grote literatuur is volgens Wyndham Lewis niet leefbaar zonder de absolute vrijheid van haar beoefenaars in het nastreven van de feitelijke en speculatieve waarheid. Eigenlijk zijn er in onze wereld twee absolutistische systemen die deze vrijheid in het gedrang brengen: het Communisme

[p. 571]

en de Katholieke Kerk! Maar de ‘bedreiging’ die van deze laatste uitgaat vindt de auteur klaarblijkelijk niet ‘ernstig’ genoeg meer, en ten slotte is het alleen het eerste gevaar dat hij in detail behandelt. Zijn voorbeelden kiest hij vooral in Frankrijk, omdat daar politieke inmenging in het geestesleven veel sterker is dan in Engeland. Grondig wordt de politieke positie van J.-P. Sartre, een ‘outrageous political flirt’, en van Malraux en Camus belicht. Maar ook in Engeland vindt hij bewijsmateriaal. George Orwell is voor hem het type van de man, die er bijna in gelukt is zich uit de netten van elke politieke affiliatie te bevrijden.

Aan al deze auteurs wordt terecht verweten dat ze in hun werk te veel aan een bepaalde politieke kleur gebonden zijn. Een scheppend auteur mag zich volgens Windham nooit te eng bij een politieke partij aansluiten, als hij zorgen wil dat zijn zoeken naar de waarheid onbelemmerd blijft. Er is meer: ook de natie (in de agressieve, competitieve betekenis van deze term), en de godsdienst (als hij gepaard gaat met kwezelarij en onverdraagzaamheid) mogen hem niet binden (p. 19-20).

Dit alles, en veel van wat de auteur nog vertelt, sluit ongetwijfeld waarheid in. Maar het is spijtig dat het zo langdradig en in zo'n verwarde stijl behandeld is. De hoofdstukken over Orwell zijn het vlotst geschreven, maar de rest is hopeloos en nodeloos ingewikkeld. Heel dit probleem van literaire vrijheid en verantwoordelijkheid in de tegenwoordige maatschappij werd veel bondiger en meteen veel klaarder behandeld door Graham Greene, Elisabeth Bowen en V.S. Pritchett in Why do I Write?

Het enige nieuwe dat The Writer and the Absolute bijbrengt, is de gedetailleerde studie van Sartre, Malraux, Camus en Orwell, maar zelfs deze verliest van haar waarde, omdat ze uitsluitend het politiek aspect van hun werk beklemtoont, en daardoor eerder voor de specialist bestemd is. Alles samengenomen is The Writer and the Absolute daarom een ontgoochelend boek.