Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 97

[p. 318]

Boekbesprekingen

Tekstuitgaven en vertalingen

Bij de Nederlandse Boekhandel verscheen als nr. 48 in de Klassieke Galerij een uitgave van Heynken de Luyere en Andere Gedichten van Cornelis Crul, verzorgd door Dr. C. Kruyskamp. Deze uitgave wordt ingeleid door een grondige historische inleiding over Crul's aantrekkelijke figuur en is met talrijke taalkundige nota's voorzien. Als nr. 56 in dezelfde reeks verscheen een bloemlezing uit het Groot-Liedboeck van Bredero, bezorgd door Dr. R.V. Van den Bussche O.P. De keuze is degelijk, de inleiding is echter een meer hooggestemd religieus essay, of zo ge wilt enthousiaste preek, dan een litterairhistorische en aesthetische commentaar, maar als zodanig goed-geschreven en bezield. Nr. 64 biedt een uitgave van De Nieuwe Zee-Straet van Constantijn Huygens, weinig persoonlijk maar toch nuttig bezorgd door Leo Simoens. Nr. 60 geeft een metrische vertaling van Aristophanes' bekende comedie De Vrede, bezorgd door H.M. Wertheim en herzien door Dr. E. De Waele, die ook een zaakrijke inleiding schreef. Ten slotte vermelden we in dezelfde Klassieke Galerij enkele vertalingen uit Shakespeare's werk naar de oud-bekende versie van Dr. Burgersdijk bewerkt door Prof. Franz De Backer en Dr. G.A. Dudok: Een Midzomernachtsdroom, Driekoningenavond en Othello. De vertaling verdient alle lof, de inleidingen en de talrijke verklarende noten getuigen van grondige Shakespeare-kennis.

Shakespeare's The Tempest, dat tot nog toe vrij zelden in het Nederlands werd vertaald, verscheen zo pas bij N.V. Em. Querido (Amsterdam) in een uitmuntende vertaling van de dichter Martinus Nijhoff. Dezelfde dichter gaf bij dezelfde uitgever een onvolprezen vertaling in het licht van De Cocktailparty, het bekende blijspel van de Engelse Nobelprijswinnaar T.S. Eliot.

In de reeks Lessen in Literatuur, onder redactie van Dr. J. Haantjes en Prof. W.A.P. Smit, verscheen een deeltje gewijd aan Gezelle: Inleiding tot Gezelle bezorgd door Dr. J. Haantjes en Achilles Mussche. Deze bloemlezing met inleidende beschouwingen bij tien gedichten van Gezelle (het boekje bevat tien ‘lessen’) verdient vooral als zaakrijke inleiding tot Gezelle's leven, milieu en opvattingen alle lof. Van aesthetisch standpunt uit zou men echter kunnen betreuren dat van deze tien gedichten slechts drie tot Gezelle's poëtischgrootste werk behoren, de andere tot het minder lyrisch-belangrijke en zelfs louter-anecdotische.

Het achtste deel van Herman Gorters Verzamelde Werken (Uitg. Van Dishoeck en Querido) bevat zijn Laatste Gedichten. Ze dateren uit verschillende tijden: naast het In Memoriam van 1917, en De Arbeidersraad van 1925, zijn er de Sonnetten die kort voor zijn dood in 1927 zijn ontstaan, en ten slotte het Nagelaten Werk, dat hier voor het eerst wordt gepubliceerd. Deze bundel, critisch uitgegeven door Dr. G. Stuiveling, is in litterairhistorisch opzicht belangrijk.

ALB. W.

Literatuurstudie in Nederland

De biografie die door Dr. H.W. Van Tricht wordt gewijd aan de dichter P.C. Hooft (Uitg. Van Loghum Slaterus, Arnhem) is bij ons weten de eerste complete Hooft-monografie die sinds het levensbericht van Geeraerdt Brandt het licht ziet. Hooft heeft dus enkele honderden jaren moeten wachten alvorens hij zijn deskundige en liefdevolle biograaf heeft gevonden, maar hij had er moeilijk een betere kunnen treffen. Het boek van Dr. Van Tricht is een degelijke studie, die zowel in biografisch als in litterair- en cultuurhistorisch opzicht bewondering verdient, en die ten volle

[p. 319]

het veelzijdig talent en de veelzijdige menselijkheid van Hooft in het licht stelt, te midden van de bewogen en grote tijd waarin hij leefde. Zelden leest men een litteraire biografie die zo evenwichtig werd gecomponeerd, en waarin de tijd- en milieu-studie én de persoon, de mens én de kunstenaar zo harmonisch worden uitgetekend.

Bovendien is deze wetenschappelijke biografie als verhaal zo boeiend geschreven en in zulke aangename stijl gesteld, dat zij door eenieder met bizonder genoegen zal worden gelezen. De schrijver is met zoveel smaak en stylistisch vermogen begaafd en hij bezit zo ten volle ‘l'art de faire un livre’, dat zijn werk in dat opzicht in de vaak zo saaie en dorre literatuurgeschiedschrijving tot voorbeeld kan worden gesteld.

Slechts een paar malen plaatsten wij een vraagteken en marge van dit solide en sierlijke boek. Zo kan men betwijfelen of uit het feit dat Hooft de terechtstelling van Giordano Bruno te Rome in zijn dagboek niet noteerde wel zo maar dadelijk het besluit mag worden getrokken over ‘de grenzen van zijn persoonlijkheid’ (117)? Zo kan men ook twijfelen aan de bewijskracht der toepassing van Rümke's en Bühlers theorie over de mannenleeftijden, die weliswaar klopt in Hooft's geval maar niet in zoveel andere (149), en kan men zich ook afvragen of over de verhouding Hooft-Vondel, hoe sereen ze ook door Dr. Van Tricht wordt beschouwd, wel geen onpartijdiger woord kan worden gesproken? Maar deze en dergelijke kleine critische vraagtekens verliezen hun betekenis tegenover het meesterlijke geheel dat deze monografie biedt. Niemand die zich met de grote kunstenaar en de niet minder grote mens die Hooft was wil inlaten, mag ze ongelezen laten.

De biografie van E.J. Potgieter die Dr. Jac Smit liet verschijnen (Uitg. Daamen's, 's Gravenhage) geeft een in wetenschappelijk opzicht degelijk en tevens onderhoudend-geschreven levensbeeld van de belangrijke negentiendeeuwse Hollandse schrijver. Het boek is niet enkel een kostbare aanwinst voor de letterkundige geschiedschrijving zoals ze tot nog toe vaak werd beoefend, t.w. een nauwkeurig levensbericht van de ‘mens’ in zijn tijd en milieu, want het wijdt ook bizondere aandacht aan de ‘kunstenaar’ die Potgieter was. Reeds vroeger trouwens heeft Dr. J. Smit door een scherpzinnige Bijdrage tot de kennis van Potgieters Stijl (1937) zijn innige vertrouwdheid met het letterkundig gehalte en de vorm van Potgieters oeuvre bewezen, en ook in deze monografie schenkt hij op menige plaats de minder historisch-ingestelde maar hoofdzakelijk aesthetisch-critisch-gerichte lezer grote voldoening door zijn behandeling van Potgieters werk. Dit boek is niet enkel een aanwinst voor de letterkunde-studerenden, want het is ook bij het ruimer publiek, in een tijd die om verschillende redenen op Potgieters stijl en levensvorm weinig gesteld is, een intelligent en smaakvol pleidooi voor zijn blijvende betekenis als schrijver en als menselijke figuur.

Het belang van de dissertatie van Dr. C.G.L. Apeldoorn over Dr. Willem Doorenbos (Uitg. J.C. De Boer, Den Helder) ligt in zijn naspeuring van de invloed die Doorenbos op de Tachtigers zou hebben uitgeoefend. De in Amsterdam werkzame leraar, die in de literatuurgeschiedenis wel eens meer als een voorloper van Tachtig wordt beschouwd, zou deze invloed hebben uitgeoefend tussen 1875 en 1885, tussen zijn 55e en 65e jaar. De schrijver onderzoekt de relaties van Doorenbos met de toenmalige jongeren. Al is zijn resultaat niet rijk aan belangrijke gegevens, toch is zijn scherpzinnig onderzoek er niet minder belangrijk om. Veel in die relatie van Doorenbos tot de jonge Tachtigers blijft ten slotte onnaspeurbaar, het contact blijkt vrijwel uitsluitend mondeling te zijn geweest, de invloed was niet rechtstreeks en betrof ook niet het aesthetische gebied, maar hij ging van Doorenbos als levend-menselijk voorbeeld uit.

De bedoeling van de Schrijver was ook het leven van Doorenbos te schetsen, samen met zijn karakter, zijn werkzaamheden, zijn opvattingen, enz. Op markante wijze wordt hij als leraar, als schrijver, als mens geportretteerd, zodat hij als een waarlijk-levend mens voor ons komt te staan: grondig-gevormd classicus, zeer belezen literatuurkenner en geleerde, ongelovig humanist met scherpe antikatholieke gezindheid maar houdend aan verdraagzaamheid, zeer strijdbaar individualist gekant tegen wetten en tradities, tegen alle conventies in het verweer, een gesloten en moeilijk karakter en eerder onmaatschappelijk mens, vrij agressief en nonconformist, een man ten slotte met een

[p. 320]

zeer scherpe critische zin gewapend, meer intellectualist dan aestheet, en met een sterk ‘docerende trek’. Geen groot schrijver maar een veelzijdig-ontwikkelde, critische en doorgaans smaakvolle geest, die een bizonder goed leraar was, maar in geen enkel opzicht zijn tijd vooruit.

Dr. Apeldoorn heeft in deze studie niet enkel een blijvend beeld geschetst van deze interessante figuur, maar ook, naast enkele anderen, het zijne ertoe bijgedragen om de continuïteit in het beeld der literatuurgeschiedenis (en wel in de jaren die onmiddellijk de opkomst van Tachtig voorafgaan) vollediger te maken.

Enkele aanmerkingen over détailpunten (zo bvb. de al te conjecturale psychologische interpretatie op pag. 13 en enkele passages waar te vlug op het vermoeden af wordt geconcludeerd) doen niets af aan de degelijke waarde van dit boeiende boek.

De studie van de Amsterdamse hoogleraar Johannes Tielrooy over Jean Racine bracht mij grote ontgoocheling (Uitg. J.H. De Bussy, Amsterdam). Al wat de heer Tielrooy van de spanningen in Racine's bestaan schijnt te hebben begrepen, kan worden geresumeerd als een moraliserende afkeuring van zijn persoon omdat hij na een wilde jeugd is geworden tot ‘een nauwelijks meer producerende hoveling, een huisvader, een gedwee bezoeker van de kerk...’ (21). Dergelijke moralisatie aan het adres van een schrijver, wie hij ook zij, en door wie ze ook worde uitgesproken, katholiek of protestant of vrijzinnig, vind ik steeds smakeloos. En bovendien, in dit geval getuigt ze van buitengewoon simplisme. Tielrooy heeft blijkbaar ook maar in de verste verte geen de minste ‘Ahnung’ van de religieuze problematiek en de psychische complexiteit in een ziel als die van Jean Racine. Tegenover zulk een rijke, in religieus en daemonisch opzicht ongemeen-verwikkelde en geladen mensenziel, is hij in zijn oordelen simplistisch zonder dat zelf te beseffen. Een studie over intellectualistische geesten en minder irrationeel-begaafde zielen als Voltaire en Huet zou hem beter liggen.

Ook afgezien van het belachelijk en pedant predikantentoontje dat de schrijver tegenover het menselijk genie van Racine meent te mogen aannemen (hij zal nota bene als catechist van de verlichte vrijdenkerij aan Aischulos, Shakespeare en Racine eens gaan leren hoe zij minder naïef moeten denken over het probleem van het Kwaad!!), is wat hij schrijft over de ‘dramaturgie’ van Racine slechts oppervlakkig vulgarisatiewerk te noemen. Wie met de beste Racine-studies van deze tijd ook maar van verre vertrouwd is, zal hier geen enkele opmerking vinden die van een persoonlijke visie getuigt of naar een synthetisch-centrale interpretatie wijst. Slechts voor wie de Franse en Duitse taal niet machtig is, en dus in die taalgebieden de betere Racine-studies niet bereiken kan, zou dit werkje van Prof. Tielrooy als eerste kennismaking met Racine kunnen dienst doen. Uit de bibliografie die de Schrijver aan het slot geeft, kan men opmaken dat hij onwetend bleef van enkele uitmuntende en onmisbare Racine-studies die sinds de jongste dertig jaren in de Duitse taal en vooral van de Duitse Romanisten, zijn verschenen, o.m. die van Karl Vossler, Merian Genast en Leo Spitzer. Ook dit feit wijst er op dat men met dit boekje van Prof. Tielrooy op verre na nog niet aan de huidige Racine-vorsing toe is.

Dr. Mia A. Gerhardt publiceerde een omvangrijke studie over La Pastorale. Essai d'analyse littéraire (Van Gorcum en C^o, Assen), waarin zij de oorsprong en de ontwikkeling van dat belangrijke genre onderzoekt. Vooreerst schetst zij het ontstaan van de pastorale als genre in de Middeleeuwen en belicht zij diverse kenmerken in de Franse, Italiaanse en Spaanse letterkunden van die tijd. Het boek krijgt echter zijn volle betekenis wanneer zij in de volgende hoofdstukken het genre bespreekt in de ontwikkeling die het sinds de Renaissance heeft gekregen. De grote invloed van Italië bij de vorming van de pastorale en bij zijn verspreiding over Europa tijdens de 16e en 17e eeuwen wordt hier bizonder in het licht gesteld. Ook de eigen kenmerken van het genre, met de diverse aspecten die het in de Franse en Spaanse letterkunden verwierf, worden kundig ontleed. Een bizondere verdienste van dit werk is dat het, als historische studie over litteraire verschijnselen, zich niet bij verzameling en klassering van het feitenmateriaal beperkt, maar zich aan een critisch-aesthetische onderzoeking van de bizonderste pastorale teksten wijdt. Op menige plaats is deze analyse van kunstwerken markant.

ALB. W.