Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 97

[p. 314]

Amerikaanse letteren
De Amerikaanse roman in 1951
door Jos van der Steen

1951 was geen vruchtbaar jaar voor de Amerikaanse romanliteratuur, al stak een illustere outsider als Kardinaal Spellman, die een roman schreef ten bate van een caritatief werk, de beroepsschrijvers een handje toe. De omvang van de literaire depressie kan men constateren aan het feit, dat de Harperprijs, die nota-bene 500.000 frank bedraagt, niet werd toegekend hoewel er 599 inzendingen waren en... in dit grote aantal manuscripten vonden de uitgevers er slechts twee de moeite waard om gepubliceerd te worden.

In het totaal zijn er geen dozijn werken verschenen die uitsteken boven de middelmaat van het duizendtal romans, dat jaarlijks in de Verenigde Staten verschijnt, en de beste onder hen kwamen van debutanten. De stemmen, die langs alle kanten opgegaan zijn voor een gezondere en verdiepte literatuur, hebben wel gehoor gevonden, want al zijn de tekenen die op een koersverandering wijzen nog weinig talrijk, toch hebben de sporadische aanwijzingen als ‘The Morning Watch’ en ‘Man and Boy’ en zelfs ‘The Caine Mutiny’ hun betekenis: men mag niet vergeten dat de Amerikaanse letterkunde tot nog toe volledig in het teken van het naturalisme stond.

De roman die in 1951 het meeste ophef maakte is echter een van de extreemste producten, die het Amerikaanse naturalisme ooit voortgebracht heeft, en de Book-of-the-Month Club, die ‘From Here to Eternity’ van James Jones (in het Nederlands vertaald onder de titel van ‘'s Levens Taptoe’), verspreid heeft, waarschuwde haar leden, dat het geen boek was om in huis te laten rijden. Sinds ‘Gone with the Wind’ is er geen debutant geweest die zoveel beroering verwekt heeft en Jones werd al dadelijk vergeleken met Thomas Wolfe en Scott Fitzgerald. Zijn roman is een soldatenboek, geen oorlogsverhaal, maar de saga van de beroepssoldaat. De handeling speelt zich af op Hawaï en eindigt met het bombardement van Pearl Harbour dat de aanleiding was tot de intrede in de oorlog van de V.S.. De held is een jonge klaroenblazer, wiens trots en gevoel voor recht en onrecht zijn ondergang worden. Het gebeuren is buitengewoon dramatisch en de schildering van het leger en de soldaat is verbazend authentiek: ze is zelfs zo natuurgetrouw dat Jones geen enkel detail uit het sexuele leven van zijn helden te onbeduidend achtte

[p. 315]

en hij stond er op het in de oorspronkelijke soldatentaal te beschrijven. ‘From Here to Eternity’ is dan zo brutaal in woord en actie, dat het waarschijnlijk door geen enkel niet-pornografisch boek in obsceniteit overtroffen wordt. Het is daarbij veel te lang en van de 860 blz. mochten er gerust een paar honderd weggelaten worden. Niettegenstaande deze grote gebreken is de roman van James Jones een belangrijk boek, want het meesterlijk voorgesteld probleem van de vrijheid van het individu tegenover de eisen van de maatschappij, het probleem van het handhaven van de persoonlijkheid in een opprimerende gemeenschap, is een vraagstuk van acute betekenis in een maatschappij die zich meer en meer verstaatst. Bovendien is ‘From Here to Eternity’ een boodschap en een kreet van verontwaardiging over het onrecht in maatschappij en leger en gaat er tevens een warme liefde van uit voor de ‘underdog’ en een sympathiek begrijpen van de eenzaamheid en de leegte van het soldatenleven.

Heel wat minder ruw, maar even typisch Amerikaans als het Jones'se product van sensatie en talent, was ‘The Catcher in the Rye’ van J.D. Salinger, het verhaal van een puber die voor de derde maal van een kostschool weggestuurd wordt en die niet meer naar huis durft weerkeren. Hij doolt drie dagen in New York rond en in die kwellende, eenzame uren wordt hij man. De hele roman werd in de eerste persoon verteld en dit is een kleurige, frisse en echte pubertaal, die zo vlot leest en zo opwekkend werkt, dat de opervlakkige lezer er het psychologisch proces bij zal vergeten. Niet alleen is de taal, die Holden Caulfield gebruikt, een stylistisch monument en een meesterwerk van observatie, maar ze is tevens het medium, dat Salinger toeliet zijn roman voor sentimentaliteit en valse tragiek te vrijwaren. Het zijn de nuchterheid waarmee Salinger deze adolescentengroei behandelt en zijn afkeer voor grote woorden, klinische abnormaliteiten en stemmingscheppende halve tonen, die ‘The Catcher in the Rye’ zo voordelig doen afsteken tegen de meeste producten van onze Westerse probleemliteratuur. Met dit buitengewoon gezond en sympathiek boek heeft J.D. Salinger blijk gegeven van een zeer groot talent en hij is ongetwijfeld de meest waardevolle belofte van 1951, vooral daar het genre van ‘The Catcher in the Rye’ meer ontwikkelingsmogelijkheden biedt dan dit van ‘From Here to Eternity’.

Een derde werk van betekenis was ‘Lie Down in Darkness’ van William Styron, een schrijver uit het Zuiden. Zijn roman over het ongelukkig huwelijk van een alcoholieke advokaat en een neurotische vrouw, dat tenslotte de ondergang wordt van hun dochter, vormt een aangrijpend verhaal uit de school van ontaarding en decadentie. In zijn stijl is de invloed van Faulkner en van James Joyce duidelijk aan te wijzen, maar de ondergang van het meisje is zeer aangrijpend weergegeven met een klassiek onheilspellend naderen van het noodlot en de karaktertekening van de ouders is schitterend geslaagd.

Haast onopgemerkt door het grote publiek bleven twee romans van kleine omvang, maar van grote waarde: ‘The Morning Watch’ en ‘Man and Boy’. ‘The Morning Watch’ van James Agee is een korte roman die de

[p. 316]

Goede Vrijdag-wake van een koorknaap beschrijft. Het is een fijnzinnig boek, dat in een bewerkte taal en met behulp van een poëtische symboliek de tegenstelling weergeeft tussen de vurige, naïeve godsvrucht van een schoolkind en zijn kwajongensnatuur. In ‘Man and Boy’ van Wright Morris worden op amusante wijze de gedragingen geschilderd van een dominerende vrouw en haar schuchtere echtgenoot, die een oorlogsschip gaan dopen dat naar hun gesneuvelde zoon werd genoemd. Onder het lichte verhaal loopt een ironische ader, die zelfs niet helemaal zonder bitterheid blijft, en naast de geslaagde schildering van de bazige vrouw heeft Morris op zeer ontroerende wijze de simpele, maar diepe band tussen de timide vader en zijn overleden zoon weten weer te geven. Er zijn ongetwijfeld romans met meer allure en met breder en meer omvattend thema dan ‘Man and Boy’, maar in zijn genre is het een meesterwerkje.

‘The Caine Mutiny’, een oorlogsboek zonder obsceniteiten, was zonder twijfel het plezierigste boek van het jaar. Alle pogingen van de schrijver om zijn roman diepgang te verschaffen, mislukten, doordat het verhaal te meeslepend en te geestig was. Indien Wouk de liefdeshistorie van zijn held weggelaten had en zich bij de avonturen van de oude mijnenveger had beperkt, was ‘The Caine Mutiny’ een klassieke roman van de zee geworden: in zijn huidige vorm is het slechts een ideale ontspanningsroman.

Er was waarschijnlijk geen roman waarop met zoveel belangstelling gewacht werd als op het tweede boek van Norman Mailer, de schrijver van ‘The Naked and the Dead’. ‘Barbary Shore’ werd een erge desillusie, al had Mailer er kennelijk naar gestreefd om een roman van betekenis te schrijven. Hij nam een politiek thema en werkte het uit in drie sferen; een realistische, een ideologische en een symbolische. De voornaamste oorzaak van deze mislukking is te zoeken in de reeks excentrieke helden die Mailer zich uitgekozen heeft en die meer op politieke abstracties lijken dan op mensen. Symbolisch was ‘Barbary Shore’ bovendien moeilijk uit te werken en alleen de hoofdpersoon, die in de oorlog zijn identiteit verloren heeft, is een treffend symbool van de linksgeöriënteerde Amerikaanse intellectueel.

Van Truman Capote verscheen in 1951 ‘The Grass Harp’, een boek waaruit de decadentie en de gruwel van zijn vroeger werk geheel verdwenen zijn. Het is een luchtig verhaal met ernstige ondergrond over de lotgevallen van enkele mensen die in een boom gaan leven. Het onderwerp en zelfs de behandeling doen aan ‘The Flying Inn’ van Chesterton denken, doch de allegorie en de wondermooie taal zijn de zeer persoonlijke attributen van Truman Capote.

Het werk van de grote oudere schrijvers was in 1951 algemeen genomen zeer ontgoochelend. Het posthume ‘World So Wide’ van Sinclair Lewis, ‘Chosen Country’ van Dos Passos en ‘This Man and this Woman’ van James T. Farrell kunnen de vergelijking met het vroeger werk van deze auteurs niet doorstaan, al moet vermeld worden dat Farrell met het huwelijksconflict van een echtpaar op leeftijd te behandelen, eindelijk wat afwisseling bracht

[p. 317]

in zijn vrij eentonig wordende schildering van de jongeman in de grootstad.

John P. Marquand, waarvan eindelijk een roman in Nederlandse vertaling verscheen, bracht het er best vanaf met ‘Melville Goodwin, U.S.A.’, het portret van een Amerikaans generaal. Deze roman heeft weinig met bloed en modder te maken en hij brengt slechts een van de aspecten van de Amerikaan op middelbare leeftijd, waarvan Marquand blijkbaar alle varianten wil leveren. Op zijn karakteristiek handige wijze doet Marquand de jeugd van zijn held en zijn latere carrière herleven en zijn schildering van Melville Goodwin is terzelfdertijd een prachtig conterfeitsel van de beroepsofficier en van de man die bezocht wordt door de démon du midi.

De grootste desillusie bracht de beroemdste Amerikaanse schrijver van heden, William Faulkner, die zich met ‘Requiem for a Nun’ zeker niet de populariteit zal verwerven die hem zo lang ontzegd bleef. De bouw van zijn nieuwe roman alleen volstaat reeds om de doorsnee-lezer af te schrikken, want hij bestaat uit een toneelstuk en drie historische interludiën. Het eigenlijk verhaal is weinig dramatisch niettegenstaande zijn toneelvorm, en de vreemde geschiedenis van een zwarte kindermeid, die de baby van haar meesters vermoordt om het gezin samen te houden zal weinigen ontroeren. Het beste deel is voorzeker het eerste interludium ‘The Courthouse’, de geschiedenis van het gerechtshof van Jefferson: de warme volkshumor van Faulkner en zijn schitterende welsprekendheid vonden er een ideaal onderwerp in de glorie van de pionierstijd. Al is ‘Requiem for a Nun’ een mislukking, toch heeft het boek zijn plaats in de geestelijke ontwikkeling van zijn schepper, want de heldin Nancy is een van die gespleten persoonlijkheden uit de jongste christelijke literatuur, half-heilige, half-verdoemde. De moord, die ze bedreef, bedoelde ze als een zoenoffer dat haarzelf en haar meesteres van het verleden zou bevrijden: het was een thema dat de mogelijkheden van een klassieke tragedie bevatte, doch Faulkner heeft het niet uitgewerkt. Het enige lichtpunt in ‘Requiem for a Nun’ is de geloofsbelijdenis van Faulkner, die hoe epigrammatisch en hoe vaag geformuleerd ook, toch het meest positieve credo van de moderne Amerikaanse literatuur blijft.