Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 97

[p. 223]

Kronieken

Kroniek der poëzie
Nieuw werk van Firmin van Hecke
door Albert Westerlinck

Na zijn debuut met de Boomgaard-generatie, in de machtige schaduw van de ‘grote Karel’, is Firmin Van Hecke meer en meer in onze poëzie een geïsoleerde figuur geworden. Van meet af aan klonk uit zijn werk een eigen en diep accent op, dat op een levensruime bezieling en classieke aanleg wees.

Zeldzaam zijn in de Vlaamse poëzie de schrijvers die door de metaphysische levensvragen, het laatste waarom van alle dingen, worden geplaagd. Terwijl de christenen in vele gevallen uit atavisme, dit is in simpelen gemoede en zonder metaphysische gloed, geloven, menen de anderen meer dan eens, in de oppervlakkigste eenvoud des geestes, dat zij met de eeuwige God hebben afgerekend wanneer zij een Evasdochter enigermate duidelijk ontkledend hebben beschreven of zich met hart en pen hebben ge-engageerd in de anticlericaal-clericale dwergenstrijd, die ons Vlaams landeke steeds teistert. Dit alles is nu eenmaal nog kenmerkend voor het doorsnee-geestelijk niveau van ons volk, en elk volk heeft het letterkundig-geestelijk niveau dat het verdient. Van Hecke echter is een van die al te weinige dichters, wier geestelijke noblesse hierin bestaat, dat zij van nature uit naar het volle en universele leven, naar de wezenlijk-absolute zin der dingen gaan.

Zijn vroege ontwikkeling tot het wijsgerig agnosticisme gaf zijn werk een plechtig en tragisch accent, wisselend tussen bittere vertwijfeling en austere stoïek. Na Van de Woestijne is hij een der weinigen in onze dichtkunst - ik denk ook aan Van de Voorde en Van Ostayen -, die de metaphysische eenzaamheid der ziel, in de kilte van de ontstellende ruimten die haar omringen, met indrukwekkend accent hebben bezongen. De vorm van zijn gedichten was, op zijn beste momenten, door classiek evenwicht en voorname allure gekenmerkt.

Ook in de bundel Lazarus, die hij zo pas liet verschijnen (Uitg. Orion, Antwerpen) is Firmin Van Hecke de dichter van de metaphysische onrust gebleven. Deze verzen zijn de weerspiegeling van een ruim en oprecht leven. Dit leven heeft de vrijheidsdrang en de lust der liefde, de volle roes van de natuur-genoegens gekend, en nog na jaren voelt het zich, dichterlijk en écht, met de warmten van vriendschap, liefde en geluk doordrongen. Bovendien, staat het

[p. 224]

dichterschap van Van Hecke in droom-drift open, zowel voor de grenzeloze passie (De Sulamiet) als voor de mysteriën der daemonie (Nero). Hij is een veelzijdig gemoed.

De kern van zijn bezieling is echter hier wat ze van aanvang af is geweest: het conflict van droom en verstand, de onverzoenbaarheid van gevoel en bewustzijn in de mens. Die dualiteit heeft bij zovele modernen geleid tot een tragische breuk in de persoonlijkheid. In de moderne poëzie na Baudelaire is ze een centraal thema geworden. Geen enkel Vlaams dichter heeft dit thema met dramatischer kracht ontwikkeld dan Karel van de Woestijne, en het is niet onwaarschijnlijk dat Firmin Van Hecke ook in dit opzicht van hem heeft geërfd. Zijn ziel verlangt naar God, zijn gemoed is religieus, maar het critisch verstand stelt zich tegen deze gemoedsdrang op in voortdurende twijfel, die slingert tussen bittere ironie en weemoedige wanhoop. Ook in deze bundel zijn de beste gedichten van Van Hecke geïnspireerd door de problematiek van het laatste waarom, zij het door vertwijfeling om het ultieme raadsel of door een groot-gezind protest tegen het lot. De sleutel van het levensgeheim is verdwenen, roept hij ergens uit, en deze metaphysische vertwijfeling doordringt zijn diepste voelen en denken.

Juist omdat deze poëzie staat op zulk hoog geestelijk niveau, vind ik het jammer dat zij in formeel opzicht nogal veel te wensen overlaat. Een groot deel van de hier gebundelde gedichten heeft maar weinig bewaard van de classieke strengheid en vorm-perfectie, die de vroegere beste verzen van Van Hecke kenmerkten.

Vooreerst is zijn ‘dichterlijke taal’ (dit woord gebruik ik hier eenmaal in zijn pejoratieve zin, die het na tachtig heeft gekregen) al te dikwijls romantiekerig-verouderd en gezwollen. Hij spreekt van zangen die men ‘teelt’ in tranen, van ‘ongetaalde’ woorden, van ‘glorende klippen’, van een echtvrouw die ‘de stam moet staven’. Sneuvelen (wat tegenwoordig toch zo doodgewoon is geworden) is voor hem nog steeds grootsprakerig ‘sneven’, simpelweg schilderen noemt hij ‘malen’ en een eenvoudig ploegijzer heet bij hem nog steeds het ‘oude vrede-staal’. Daden zijn ‘daên’, doden zijn ‘doôn’ en bloeden is ‘bloên’. Onze lezers voelen wel wat ik bedoel, zonder dat er het dichtwerk van Lodewijk de Koninck of Jef Mennekens - of helaas, van mijn dierbare Van Langendonck op zijn slechtst - wordt bij betrokken.

Voorbeelden van gezwollen beeldspraak als:

Lang, met de beenderen hunner kindren,
speelden de ouders hun oorlogsspel,

zijn in deze bundel geen zeldzaamheid. Bij deze opgeblazen, soms cerebrale en elders verwarde, rhetorica blijft het niet. Ook vage, inadequate verwoordingen, taalfouten en taal-onnauwkeurigheden, zijn op menige plaats aan te strepen. Bovendien is het versrhythme in sommige gedichten zo hulpeloos en de versificatie zo stuntelig, dat men er tot zijn spijt moet toe besluiten dat

[p. 225]

de vroegere, zo classiek-beheerste dichter, hier op menige plaats tot slordigheid of onmacht is vervallen.

Ik zou hiermee de onrechtvaardige indruk niet willen wekken dat deze verzenbundel in zijn geheel minderwaardig is. Wel integendeel bevat hij enkele markante gedichten, maar de keuze was voorzeker op verre na niet streng genoeg. Op de beste momenten heeft de stem van Firmin Van Hecke immers nog haar plechtige én mannelijke klank bewaard, met een gebonden én martiale rhythmiek. Dan treft zijn beeldspraak ook minder door pompeus-romantische praal dan door eenvoudig-antieke grootheid; dan is zijn pathos aangrijpend en onmiskenbaar écht.

Juist in deze enkele indrukwekkende verzen handhaaft Firmin Van Hecke zich voor mijn gevoel als een zeldzame en eerbiedwekkende dichterlijke verschijning in ons land. De volheid der levensliefde én de grimmige zelfspot van de ouder wordende man, de confrontatie met het waarom van lijden en dood, en vooral de dialoog met de ‘Onbekende God’, worden door weinigen bij ons zo nobel en oprecht vertolkt, - en ook, in de zeldzame momenten zijner volle vormscheppende kracht, zo indrukwekkend.

Een jongere generatie, waartoe ik behoor, luistert wellicht met scherpercritisch en achterdochtig oor, wanneer een dichter plechtstatig of oratorisch begint te spreken, omdat zij de onoprechtheid van de literatuur en de geestelijke onwerkelijkheid van sommig romantisme minder kan velen dan vorige geslachten; m.a.w. omdat zij het onmiskenbaar echte en existentiële zoekt. Van dat standpunt uit is de hoogste lof, die ik Firmin Van Hecke als dichter van de metaphysisch-religieuze pathos schenken kan, dat ik hem als dichter geloof.

Protest en weemoed van zijn agnosticisme hebben - men zou haast zeggen, ondanks hun hoogdravende plechtigheid - een zuivere klank. Zij zijn gegroeid uit de twijfel van een oprechte geest, en een doorleefde meewarigheid om het alomtegenwoordige lijden van de mens. Zo is deze confrontatie met het ‘grondeloos Wezen’ dat ‘zwijgt’ ook actueler dan ooit.

Ten slotte schijnt de levensbeschouwing van deze edele agnosticus, die geworpen wordt tussen vertwijfeling en hoop-ondanks-alles te culmineren naar een geloof in het mysterieuze voortbestaan van de geest. Want wie de liefde levenslang is trouw gebleven, heeft een eeuwige zin van het leven geraakt. Zoals hij in het laatste gedicht van deze bundel, ‘Lazarus’ schrijft:

Lazarus zijn wij allen, ééns geboren
Uit vlees en bloed, en dan weer stof en as,
doch door die liefde gaat nooit iets verloren;

En hij die eenmaal is bewust verrezen
Boven de nietigheid van 't stoffelijk wezen
Vergaat niet in een graf onder wat gras.

[p. 226]

Tegenover een zo nobel agnosticus en eerlijk twijfelaar, die ondanks alles hoopt, kan een christen - afgezien nog van zijn reële dichterlijke waardering - slechts met eerbied en vriendschap staan.