Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 97

[p. 62]

Boekbesprekingen

Kunstgeschiedenis.

Bij de uitgever W. De Haan (Utrecht) verscheen in de bekende Phaidon-editie een album met vijftig gekleurde reproducties naar de meest bekende schilderijen van Van Gogh. Een inleiding van W. Uhde over ‘Leven en Werk van Vincent van Gogh’ verhaalt vooral het bewogen en tragische leven van de schilder, terwijl ook tussendoor enkele artistieke aspecten van zijn werk worden belicht. De keuze en de uitvoering der platen zijn even voortreffelijk.

In dezelfde Phaidon-reeks verscheen ook een mooi album met afbeeldingen van de beeldhouwwerken van Rodin. Sommerville Story vertelt ter inleiding het rusteloze leven van deze grootste beeldhouwer sinds Michel Angelo, en geeft ook enkele onvolledige, maar treffende beschouwingen ten beste over zijn werkwijze, techniek en artistieke visie. De keuze van 96 platen in koperdiepdruk geeft omzeggens een volledig beeld van Rodin's veelzijdig oeuvre en de fotografie mag voortreffelijk worden genoemd.

De Nederlandse vertaling van Dr. E. Gombrich's Story of Art, onder de titel Eeuwige Schoonheid. Inleiding tot de Kunst zag eveneens het licht bij de uitgever W. De Haan (445 blz., prijs: 225 frs.). De vertaling werd bezorgd door Dr. M. Elizabeth-Houtzager. Als ‘inleiding’ tot de kunst kan dit werk in vele opzichten een model genoemd worden. Het streeft niet naar originaliteit, is nergens exclusief in de persoonlijke voorkeur, het belicht zeer duidelijk de historische samenhang in de ontwikkeling der kunsten en situeert de werken in hun natuurlijke omgeving zodat het gegroeide én het eigene beide zeer goed tot hun recht komen. In eenvoudige en sobere taal geschreven, vermijdt dit boek zowel de lyrische fraseologie als de ingewikkelde détail-ontleding; het schenkt in klare lijnen het essentiële. Het werk werd verlucht met 370 zwarte en gekleurde reproducties, die alle nauw bij de tekst aansluiten.

Die Afrikaanse woordeboek.

Reeds bij het begin van deze eeuw pleitte Prof. J.J. Smith (Universiteit Stellenbosch) voor de samenstelling van een groot taalkundig woordenboek van het Afrikaans. Hij zelf heeft de werkzaamheden, die tot het tot stand komen van dit grote werk hebben gevoerd, in gang gezet en geleid tot aan zijn overlijden in 1946. Thans is eindelijk het eerste deel van dit woordenboek der Afrikaanse taal verschenen (letters A tot C). Deze lexicografische onderneming staat nu onder leiding van P.C. Schoonees, die door een staf van talrijke taalkundige medewerkers wordt bijgestaan. ‘Die doel van hierdie woordeboek is om, so volledig moontlik, 'n beeld te gee van die Afrikaanse taalskat in sy ruimste omvang’. Het boek heeft niet enkel taalkundige maar ook practische bedoeling. Het wil niet enkel de taalstudie dienen maar ook een vraagbaak zijn voor woordverklaring ten behoeve van elke ontwikkelde leek. De Zuid-Afrikaanse regering heeft deze grote onderneming al haar steun geschonken. Met recht zal Zuid-Afrika fier gaan op dit monument van haar eigen en merkwaardig-rijke taalschat. (Uitg. Die Staatsdrukker, Pretoria, 1950).

Paul Brand als uitgever.

Ter gelegenheid van het 40-jarig ambtsjubileum der uitgeverij Paul Brand N.V. verscheen bij deze uitgever een uitvoerige studie van Anton Van Duinkerken Veertig Jaar Katholieke Uitgeverij. De plaats die de heer Brand in de emancipatie der katholieke beschaving in Noord-Nederland heeft ingenomen is zeer belangrijk. Aan de hand der talrijke uit-

[p. 63]

gaven die hij in de jongste 40 jaar heeft verzorgd, analyseert Van Duinkerken zijn belangrijke rol bij de verruiming van het katholieke artistieke en intellectuele leven. Niet enkel in dienst van de liturgische beweging en van de verspreiding der grote mystieke literatuur heeft Brand vernieuwend gewerkt, maar ook in de dienst van de groei ener katholieke romankunst, die nu stilaan (zoals Van Duinkerken aantoont) het pleit van de christelijke werkelijkheidszin en de eerlijkheidsmoraal tegen de enghartigheid en de pudeur-moraal heeft gewonnen. ‘Als katholiek uitgever heb ik de rijke geschiedenis van onze emancipatie in haar geheel en van nabij meegemaakt’ mocht Brand reeds in 1934 getuigen. Wat al weg er sinds 40 jaar is afgelegd kan uit het rijk-gedocumenteerde opstel van Van Duinkerken tot ieders vreugde blijken. Al blijkt er dan toch nog een en ander te doen...

Godsdienstige literatuur.

Monseigneur Cruysberghs liet bij het Davidsfonds een reeks studies en opstellen verschijnen onder de titel Groten van ons Volk. Bij het lezen van dit werk wordt men het meest geboeid door de historische opstellen die handelen over enkele minder bekende helden uit ons volk en vooral uit onze religieuze geschiedenis. Zo vertelt hij het leven van Pastoor Nerinckx (1761-1824), van de Vlaamse priesters die naar Frans Guyana werden verbannen, van een verbannen priester onder Napoleon Pastoor Van Haecht, van de gelukzalige zuster Maria Amandina van Schakkebroek, gemarteld in China, enz. ‘Petite histoire’ zo ge wilt, maar die soms ontroerender is dan het leven van zovele om-aureoolde helden omdat de heldenmoed simpeler tot uiting komt en ons verrast. De schrijver slaagt er in, met zijn warm en sober woord, ons de dramatiek van deze levens te doen medevoelen en draagt er als toegewijde vorser toe bij veel van wat voor het nageslacht zou verloren gaan te redden.

Een doctrinaal werk schonk ons dezelfde schrijver met zijn Tu Trinitatis Unitas (Uitg. De Vlaamse Drukkerij, Leuven), een reeks meditaties over het hoofd-geheim van het Christendom: de Drievuldigheid. Deze beschouwingen zijn grotendeels een werk van studie en nadenken, inspannende lectuur, maar toch bezield met de gemoedswarmte van de religieuze overweging. Geen dor en systematisch handboek van dogmatiek; maar evenmin beschouwingen van woordenrijke en vage gevoelspiëteit; de schrijver vindt het rijkste evenwicht van intellect en ziel in biddend denken. Naast de speculatieve hoofdstukken, geven uitweidingen over de godsvrucht tot de Drievuldigheid in beeldende kunsten en letterkunde het werk een bizondere aantrekkelijkheid.

Dr. Ampe, lid van het Ruusbroec-genootschap, publiceerde in de reeks van de Kath. Vl. Hogeschool-uitbreiding (Uitg. Standaard-Boekhandel, Antwerpen) een boeiende studie over Franciscus Amelry, de edele zanger der liefde. Het boekje is veel interessanter dan zijn banale titel doet vermoeden. Amelry is immers een weinig bekende godsdienstig-mystische schrijver uit onze 16e eeuw, minder bekend dan Frans Vervoort, de schrijver van de Evangelische Peerle en andere markante figuren die het Ruusbroec-genootschap in de jongste jaren heeft ‘ontdekt’. De Ieperse Karmeliet Amelry wordt ons voorgesteld als de schrijver van Wat de liefde Gods can bedrijven, van een interessante brievenbundel en ander betekenisvol werk. Dr. Ampe schetst bondig zijn leven en werk, onderzoekt zijn bronnen en wijdt vooral een zorgvuldige analyse aan de inhoud van zijn geschriften. Alle belangstellenden in onez cultuurgeschiedenis en de geschiedenis van het godsdienstig leven in de Nederlanden zullen door dit boekje worden geboeid.

Pater M. Brauns houdt in Christelijke Heldhaftigheid (Uitg. Sheed and Ward, Antwerpen) een gloedvol pleidooi voor de christelijke deugd van sterkte en dapperheid, die tot het uiterste moet gaan. Hij gaat tekeer tegen de verburgerlijking van het Christendom bij zovelen, waarin hij met recht een der oorzaken ziet van het tekort aan christelijke durf. Aan de hand van vele voorbeelden en door dogmatische beschouwing toont hij aan hoe de waarachtige religieuze overgave aan God spontaan en logisch tot heldhaftigheid moet voeren. Een geschrift dat in menig opzicht tot bezinning kan nopen en vooral tot enthousiasme kan stuwen, al wordt het af en toe door romantische wildheid en hol-klinkende rhetoriek ontsierd.

ALB. W.

[p. 64]

Poëzie.

Michel van der Plas: De Schelp. - A.A.M. Stols, 's-Gravenhage, 1951.

Het werd ons euvel geduid dat wij Michel Van der Plas eens een kuise jongeling hebben genoemd, alsof onder dit eervol epitheton men weet niet welke insinuatie schuil ging. Welnu, de kinderlijke eenzelvigheid van waaruit hij de wereld in zich schijnt op te nemen mag als initiale gesteldheid niemand wrevelig maken. Men denke maar hoe fris en oorspronkelijk Gezelle vanuit een gelijkaardige zuiver bewaarde gesteldheid componeerde. Maar Gezelle bleef zuiver en Michel Van der Plas werd sentimenteel. Gezelle was een argeloos kind in de schepping, Michel van der Plas wordt bedorven door een burgerlijke-officiële gevoelerigheid, een diertje dat met poten en oren in de conventie steekt. Nemen wij bij voorbeeld de liefdesgedichten van Van der Plas. Hij is almaar huilerig verliefd, maar men kan zich niet van de indruk ontdoen dat de idylle zich afspeelt in goede familie bij een kopje thee en als er even in de buitenlucht gehapt wordt, dan - het kan niet anders - houdt een familiaal gezagdrager van op de nette tuinwegel een oogje in het zeil, terwijl de dichter in het prieel uithuilt aan het schoudertje van zijn lief. Niet verkeerd begrijpen! Dit is geen aanval tegen de deugdzaamheid des dichters! Of de dichter braaf is of niet kan de lezer als dusdanig maar matig interesseren. De deugd is een privaat tresoor. Deugd of ondeugd, het is de toon die ons ergert, het precieus toontje, de diminutieven, het toch zo knus warm in de verdrietjes zitten. Ook de enkele gedichten uit zijn nieuwe bundel ‘De Schelp’, waar blijkbaar de familiale gezagdrager het tuinpaadje even verlaten heeft, worden gezegd met hetzelfde pruimenmondje, waarvan de Hollandse chansonniers het geheim bezitten.

Het is zeker onrechtvaardig tegenover een jong dichter Gezelle uit te spelen. Laten wij de sentimentaliteit bij Van der Plas honderd procent aan zijn jeugd toeschrijven, punt. Punt, want het schijnt dat hij nauwelijks de vier en twintig heeft bereikt, en aangezien hij tenminste reeds vier bundels publiceerde, moet hij ver beneden de wettelijke meerderjarigheid zijn eerste belangrijke verzen geschreven hebben. Punt ook, want in ‘De Schelp’ zijn gedichten aan te wijzen die duidelijk op een rijpere beleving wijzen, afgezien nog van het feit dat hij er de groei van knaap tot man formeel als thema aanwendt. De hoogste troef van Van der Plas, thans zoals in zijn eerste verzen, is de ongehoord gemakkelijke versificatie. Hij is een geboren dichter, daaraan kan niemand twijfelen, het vers is geen keurslijf voor hem, hij kan alles zeggen en met dezelfde nonchalance schrijft hij een goede of slechte regel. Maar precies terwille van die buitengewone handigheid dient van hem meer geëist te worden dan van anderen. Dat ‘meer’ kan hij wellicht vinden in een strakker concentratie op het woord, in het uitwaaien van het muffe gevoelswereld je dat hem gevangen houdt, en ook in het aanhouden van de brede belangstelling voor grote literatuur die hij, zoals blijkt uit citaten, vertalingen en allusies, bezit.

Men zou in ‘De Schelp’ uit onvolkomen gedichten talrijke merkwaardige verzen kunnen citeren. In het bijzonder vestigen wij de aandacht op de smaakvolle en sobere zegtrant in volgende strophe:

Vlak voorbij Leiden, zuidwaarts, laat de trein een bos, behorende bij een gesticht,

links liggen; maar in 't midden komt een klein heuveltje met een brede bank in zicht.

Op zichzelf geen meesterwerk, maar het aandachtig schouwen van de realiteit, en het zeggen ervan, mogen wel tot voorbeeld gesteld worden ten gerieve van de onbestemd kwelende nachtegalen. Te meer omdat het haast banale heuveltje met de bank in de terzinen van het sonnet, vooral in de laatste twee en een halve regel, opgenomen wordt in een hogere werkelijkheid:

Daar te zitten moet heerlijk zijn: men zou
ten halve wonen in de wereld, en
ten halve in het vogelrijk, getrouw
aan lief en lied; maar het lijkt wel of men
eenmaal in 't bos, die droom niet meer teweeg
kan brengen, want de bank is altijd leeg.

Het is een detail, maar de wijze waarop de dichter de woorden ‘links liggen’, ‘ten halve’ en ‘teweeg’ weet te plaatsen, verraadt een vaste hand. En, tussen haakjes, er is wel wat te zeggen voor een poëzie die bijna proza had kunnen zijn. Het woord is geleider maar ook hinderpaal van de vrij groeiende ervaring, en in een goed vers moet men gewaarworden dat het die beide tegelijk is.

JOS DE HAES