Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 96

[p. 246]

Amerikaanse letteren
Een genius in crinoline: Emily Dickinson
door Jos van der Steen

De universiteitsbibliotheek van Harvard ontving onlangs een legaat dat uit een duizendtal onaanzienlijke stukjes oud papier bestond; toch was het een enige gift, want op de achterkant van oude rekeningen en vergeelde enveloppes, en op kruidenierszakken, stonden onvergankelijke verzen geschreven, verzen van de grootste dichteres die Amerika, en misschien wel de wereld, gekend heeft: Emily Dickinson. Dank zij deze gift zal eindelijk een critische en definitieve tekst van haar poëzie kunnen opgemaakt worden, al zal het niet gemakkelijk vallen zijn weg te vinden in de honderdtallen fragmenten en notities waaruit haar oeuvre uitsluitend bestaat.

Emily Dickinson werd in 1830 te Amherst geboren in de staat Massachusetts. Zij stamde uit een begoed gezin: haar vader was een vooraanstaand advokaat, maar hij had een zeer autocratisch karakter, zodat de zachte meisjesziel zich evenals die van Elizabeth Barrett niet volledig en natuurlijk kon uitleven. Emily studeerde tot ze achttien was. Toen haar vader lid van het Congres verkozen werd, bracht ze een bezoek aan Washington en Philadelphia en in 1864 en 1865 reisde ze naar Boston om een oogziekte te laten verzorgen: van toen af tot aan haar dood in 1886 - twintig jaar lang - is ze niet meer buiten haar tuin geweest.

Ze heeft tweemaal een ongelukkige liefde gekend (‘My life closed twice before its close...’) en ze is nooit getrouwd. Ze bleef haar vader oppassen zolang hij leefde en na zijn dood leidde ze het dorre oude vrijstersbestaan verder. Ze werd zelfs een dorpstype, want ze was mensenschuw geworden en sloot zich op in haar huis. Ze ging steeds in 't wit gekleed en bij zomeravonden liep ze door haar tuin als een fladderende mot. Maar niettegenstaande ze zo klein was als een ‘winterkoninkje’ en haar ogen, zoals ze zelf zei, de kleur hadden van sherry die een gast in zijn glas had laten staan, moet ze een merkwaardige verschijning geweest zijn, want de criticus, wie ze haar eerste verzen toevertrouwde, schreef van haar: ‘Ik zag ze slechts tweemaal van aangezicht tot aangezicht en kreeg de indruk van iets dat zo uniek en gereserveerd was als Undine of Mignon of Thekla.’

In haar vrijwillige gevangenschap was de muse haar enig gezel en het

[p. 247]

schijnt wonderlijk dat er een genius in deze schijnbaar steriele vrouw uit het stijf-burgerlijk gezin van een Puriteins stadje kon schuilen. Hoe zonderling de gedaante van oude vrijster voor een genie ook moge wezen, de verzen van Emily Dickinson bewijzen dat voor een waar talent de meest ongunstige en eentonige levensvoorwaarden geen ernstige hinderpaal betekenen, en dat poëzie in de eerste plaats intensiteit van gevoelens en gewaarwordingen behoeft en pas in de tweede plaats diversiteit. Zij getuigen voor het dictum van Huxley dat ondervinding kwestie is van ‘gevoeligheid en intuïtie, van het zien en horen van de betekenisvolle dingen, van toekijken op de juiste ogenblikken, van begrijpen en coördinatie.’ Zoals hij schreef is ondervinding niet dat, wat een mens overkomt, maar wat hij doet met hetgeen hem overkomt. ‘Het is een gave om de gebeurtenissen van het bestaan te verwerken, niet de gebeurtenissen zelf.’

De eenzaamheid van Emily Dickinson behoort tot de essentie van haar leven en van haar kunst. Al schreef zij:

‘The only news I know
Is bulletins all day
From Immortality...’

toch was haar afzondering niet zo totaal als men wel eens wil doen geloven. Wel schijnt de tijd haar voorbij gegaan te zijn zonder haar te beroeren, en de burgeroorlog, de ontwikkeling van wetenschap en techniek en het literair leven lieten haar - zover men weten kan - koud. Zij moet echter veel gelezen hebben en de verzen van haar tijdgenoten waren haar niet vreemd. Van Emerson heeft ze invloed ondergaan, invloed van zijn bondige en gedurfde taal en van zijn ‘staccato-stijl’, zoals Stanley T. Williams hem betitelde. Doch dit is dan ook de enige invloed van buiten uit, die men in het werk van Emily Dickinson kan aanwijzen en geen literaire modes hebben haar originaliteit kunnen bederven. Zij werd gevormd door het lijden: de natuur en haar eigen hart waren haar inspiratie en nooit heeft zij literatuur geschreven in de pejoratieve zin die Verlaine aan dit woord gaf.

Naar de redenen van haar afzondering kan men slechts gissen: waarschijnlijk had haar vrijwillige ballingschap er verschillende. Ze was ongetwijfeld schuw van alle publiciteit - tijdens haar leven verschenen slechts vijf van haar gedichten, anoniem en misschien wel tegen haar zin. Ze had haar zuster Lavinia gevraagd om alle manuscripten na haar dood te verbranden en we moeten de Heer danken, dat zij dat niet gedaan heeft. Misschien twijfelde Emily Dickinson aan eigen kunnen, mogelijk ook begreep ze dat haar tijdgenoten, die nog met de woordenpraal en de onwaarachtigheid van de romantiek dweepten, haar niet konden begrijpen, en dat eerst een volgend geslacht haar werk zou waarderen.

Haar drang naar eenzaamheid werd in de hand gewerkt door de tyrannie die haar vader in het gezin uitoefende, maar hij was vooral het gevolg van haar twee ongelukkige liefden. Veel weet men er niet over, alleen, dat haar

[p. 248]

eerste beminde, die op 26 jarige ouderdom stierf, haar mentor in de poëzie is geweest. Men staat echter verbaasd over de diepte en de intensiteit van haar gevoelens. Wie zou vermoed hebben dat onder het uiterlijk van een jongedochter het vurig hart klopte, dat liefdeverzen schreef die tot de schoonste van de wereldliteratuur behoren als ‘I Thought the Train Would Never Come’ en ‘I Tasted A Liquor Never Brewed’? Vooral de liefdesmart die haar noodlot was heeft ze in enig mooie verzen uitgedrukt, als in:

‘I got so I could hear his name
Without -
Tremendous gain!
That stop-sensation in my soul
And thunder in the room...’

en

‘I dreaded that first robin so,
But he is mastered now,
And I'm accustomed to him grown -
He hurts a little, though...’

Haar verdriet heeft Emily Dickinson wijs gemaakt en haar werk staat vol uitspraken die alleen door een ziel, door het lijden gelouterd, konden neergeschreven worden:

‘Parting is all we know of heaven
And all we need of hell.’

en

‘Perception of an
Object costs
Precise the Object's loss.’

De enige troost voor haar ontgoocheld hart vond Emily Dickinson in haar geloof: haar godsdienst is het fundament van haar poëzie en zij is ‘the quintessence and distillation of the Puritan Spirit’. Veel van haar verzen herinneren aan Gezelle in hun liefde voor de natuur en vooral in hun kinderlijke religiositeit.

‘At least to pray is left, is left,’ schreef ze,
‘Oh Jesus! in the air
I know not which thy chamber is, -
I'm knocking everywhere.’

Haar groot verdriet doet haar niet alleen ongeduldig naar troost zoeken:

‘Say, Jesus Christ of Nazareth,
Hast thou no arm for me?’

maar het maakt haar soms wrevelig en ze wordt evenals andere mystici oneerbiedig: ‘she was God's critic’ schrijft Genevieve Taggard over haar. Op andere plaatsen slaat Emily Dickinson tegenover God de flippante toon aan van een loslippig troetelkind als in het buitengewoon fijne en guitige:

[p. 249]

 

‘Lightly stepped a yellow star

 

To its lofty place,

 

Loosed the Moon her silver hat

 

From her lustral face.

 

 

 

All of evening lit

 

As an astral hall -

 

‘Father,’ I observed to Heaven

 

‘You are punctual.’

Aan dit vers merkt men dat Emily Dickinson zich niet zo druk maakte om vorm of rijm als haar tijdgenoten en zij stelt zich dikwijls tevreden met halfrijmen, ja, met kwartrijmen. Zeker is het evenwel niet, dat ze er tevreden mee was, want men kan zeer goed met een onvoltooid gedicht te doen hebben dat wij ten onrechte als ‘af’ beschouwen. De wijze waarop de verzen van Emily Dickinson tot ons gekomen zijn, maakt het zeer moeilijk om de juiste vorm van haar gedichten te bepalen. Vooral de eerste uitgaven van haar werk zijn niet oordeelkundig gebeurd en tussen de afgewerkte komen er ongetwijfeld veel verzen in eerste opzet of met manke gedeelten in voor: andere werden in twee gedichten gescheiden en zeker zijn stanza's, die niet bij elkaar hoorden, tot één gedicht verenigd.

Opvallend is dat al de gedichten van Emily Dickinson kort zijn en slechts zelden langer dan twaalf lijnen. Ze gebruikt meest drievoetig jambische kwatrijnen, een strenge vorm die uiteraard best geschikt is voor haar laconische taal. Emily Dickinson heeft deze geweldig gecondenseerd en zij is buitengewoon kernachtig: ze is louter belichaamde idee. Zij veroorloofde zich vrijheden die voor haar tijd revolutionnair waren: zij liet voegwoorden weg, vond bijwoorden uit en stoorde zich niet aan de conventies inzake naamwoorden en werkwoorden. Het resultaat is een kernachtigheid, een frisheid van vers die het tegen alle veroudering vrijwaart en die het nu - haast honderd jaar later - modern en van onze tijd doen schijnen. Voeg daarbij nog haar gedurfde en schitterende beeldspraak, waarvan men tientallen voorbeelden zou willen citeren (van een vleermuis zegt ze, dat ze een eigenaardig gehalveerde paraplu draagt) en men bekomt een vers dat in de tijd van Emily Dickinson zo vreemd moet geklonken hebben als symphonische muziek bij koppensnellers.

Doordrongen van de humor, de wijsheid, de tragiek en het godsverlangen van Emily Dickinson kon deze versvorm niet anders dan zeldzaam schone poëzie geven. Iedereen die Emily Dickinson leest, ontkomt niet meer aan haar bekoring en het kan niemand verwonderen, dat er een echte Dickinson-cultus bestaat, die tot het onkruid onder de tarwe vereert. Een kennismaking met het oeuvre van Emily Dickinson dringt zich op, vooral voor hen die menen dat de literatuur van de Verenigde Staten zich tot de verzamelde werken van Caldwell beperkt.