Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 95

[p. 582]

Anton van Duinkerken
Mathias Kemp 60 jaar

Mathias Kemp, geboren te Maastricht op 31 December 1890, werd van jongs af aangetrokken door de poëzie, doch in zijn jeugd nam de strijd om het bestaan hem te zeer in beslag dan dat hij zich zou kunnen vrijmaken voor hetgeen hij als zijn roeping gevoelde. Toen hij in 1916 voor de dag kwam met zijn gedicht Het wijnroode Uur, was dit een openbaring. Een man met oog voor de natuur en met gevoel voor haar wisselende rhythmen wist zich los te maken van de lieflijk-vrome conventie der natuurdichters en in een breed vergezicht, landschap en beweging te overzien als met bedwingende blik. Mathias Kemp was toen gloeiend modern. Hij sloot zich aan bij de onafhankelijke jongeren, die juist in die jaren Het Getij uitgaven; soms stuurde hij wat verzen naar De Beiaard van Gerard Brom. Wat hij maakte, werd interessant gevonden, maar hij stond er eenzaam mee temidden van de godvruchtige gemoedsuitingen zijner geloofsgenoten. In 1917 verscheen zijn bundel Naar den Uchtend, in 1918 gevolgd door De vreemde Vogel. Laatstgenoemde titel klonk als een bekentenis. ‘Hem hebben geen lieflijke meien, geen rozige manen bekoord’, zegt Kemp over de vreemde vogel, die hijzelf is.

Hij bezat een eigen romantiek. ‘Wat gaat er geschieden op land en op zee?’, vraagt hij in zijn lied De Voortekenen. Oerdriften ziet hij door de bedrieglijke beschavings-schors breken; wereldverstoring door de veerkracht van opstaande onderdrukten krijgt voor zijn droom een apocalyptische dreiging; uit de holten der eeuwigheid schiet wraak, die het planetenstelsel ontwricht. Orkanen rijten de vacht der wouden van de schouders der bergen. Er breekt een cosmisch onweer los. Het is verschrikkelijk, maar diep in zijn binnenste verlangt de dichter naar deze eindbeslissing. Hij heeft onder het voorkomen van uiterlijke bedaardheid een eschatologisch temperament. Aardverschuivingen, vulcaanuitbarstingen, oceaanwoeden, oerwoudversteningen, hemelbranden en de verstarring van alles in een onafwendbaar aanschuivende ijstijd doorvlagen zijn waarneming van het idyllische Limburgse landschap. Hij kan een heuvelglooiing beklimmen en zich bewust zijn, dat daaronder de grond doorgraven is van mijngangen, die eenmaal zullen instorten. Hij kan glimlachend opzien naar de sterren en het uur verwachten, waarop zij ontspoord het uiterste wilsbesluit van hun Maker ten uitvoer brengen in brandende zelfvernietiging.

Een insectenstam behoeft maar tot zoogdier-omvang uit te groeien om de

[p. 583]

aarde te beheersen. ‘Elk weet, wat komen kan, te lang om langer te vrezen.’

In Januari 1920 ‘haalde (Mathias Kemp) het dolle waagstuk uit, om met een motorbootje tegen de, door de felle vloed in de bogen der Maasbrug ontstane woeste stroomversnellingen, op te willen varen’, meldde toentertijd een krantenbericht. Hieraan ontleent de bundel Stroomversnellingen (1924) zijn naam, en het gedicht Bravour, dat er in voorkomt, zijn inhoud. Tegen de ondergangsbedreiging is geen verweer, tenzij in het waagstuk.

Kemp waagt, ook in zijn verzen. Hij waagt wel eens meer dan hij verwerkelijken kan, zodat zijn verbeelding steigert als een schichtig paard, dat zich niet verder voortjagen laat, maar kort daarop krijgt hij het bedwang weerom. Hij durft in een glad liedje een schrikvisioen uitzingen, gelijk hij een brede, epische verhaaltoon durft aanslaan om enkel te zeggen, dat het waait. Die onevenwichtigheden horen thuis in zijn werk. Tussen zorgvuldig-gestemde instrumenten heeft zijn orkest een schrille falset nodig. Hij verbreidt schrik, want zijn bezieling is panisch.

Met die gedurfde afwijkingen van de gemoedelijk-roomse dichttrant zijner dagen kreeg hij in de twintiger jaren een uitzonderlijke kans. De ‘jongerenbeweging’ brak onstuimig los. Het had Kemp niet veel moeite gekost, contact te vinden met de rumoerige geest der vernieuwers. Het meest in zijn houding te eerbiedigen blijft de kracht, waarmee hij deze natuurlijke medestanders uitdaagde. Een beroemd vers van hem uit die jaren is Papaver, waarin hij duidelijk zijn standpunt tegenover de religieuze hoogspanning der nieuwe lyriek kenbaar maakte:

‘Ik ben een wilde papaver.
en bede noch dreigement,
zegening noch verwensching,
maken mij tot een passiebloem...’

Om bijval heeft hij nooit gebedeld. Ze is hem ook zelden geschonken. In de bloemlezing Nieuwe Geluiden van Dirk Coster werd hij niet opgenomen. Verhandelingen over de nieuwere literatuur vermelden hem achteloos, of zwijgen.

Daar hij het bestaan der aarde beschouwt als een kort drama, zich voltrekkend tussen twee ijzige stilten in het heelal, kan hij de bloeiende natuur en de onbewogen gang der getijden, die zich van mensenleed niets aantrekken, als een zinloze heerlijkheid ondergaan. Zijn bundel Doortocht (1935) getuigt daarvan reeds in de titel. De geschiedenis van Europa, die hij in zijn verzen herhaaldelijk ter sprake brengt, ziet hij als één enkel, op grootse wijze samenhangend, gebeuren, dat weldra zijn einde nadert. De ontmenselijking van het bestaan geeft hem zekerheid, dat dode natuurkrachten binnenkort het leven zullen overweldigen. De tweede wereldoorlog was een voorspel. Seringen en Schroot (1940); Onder de rosse Komeet (1945) en Schimmen uit het Plutonium (1949) hebben de strijd tussen levenskracht en elementen-geweld tot onderwerp. Reeds in zijn drama Zalig de Zachtmoedigen (1941) is atoom-

[p. 584]

splitsing oorzaak van levensvernietiging. Hem obsedeert de aanmatigende overbodigheid van de mens in de cosmos, terwijl hij gelijktijdig beseft, dat alle heerlijkheden der hemelen geschapen zijn om in een twinkellach te worden weerspiegeld. Het ‘erge, dat uit den menschen-loozen cosmos komt’ zal de levensdrift niet overwinnen, zolang er ergens vermogen tot liefde overblijft. Niet op levensvernieling, maar op liefdesvernieling richt zich satan.

Deze grondgedachten verwerkt Kemp minder met zijn gevoel dan met zijn verbeelding. Wie hem leest, wordt niet zozeer aangedaan of vervoerd als geschokt. De wijze, waarop hij de wereld beziet, geeft een schok van ontzetting. Een geestelijke schok is altijd het gevolg van een plotseling waargenomen tegenstrijdigheid, gelijk een materiële schok het gevolg is van een botsing. Eerst in het zelfherstel uit de verbazing rijpt het inzicht, dat het gevoel bevredigt. Dichterlijke vervoering brengt Kemp slechts langs die omweg teweeg. ‘Het is oorlog en de rozen bloeien’. Deze versregel, die evengoed uit het Chinees vertaald of aan een Duits expressionist ontleend kon zijn, lijkt mij de meest geschikte om de werking der inspiratie bij Kemp te leren doorgronden. Het heelal als samenstel van vergankelijke bestanddelen verbijstert hem als iets onmogelijks. Het heeft in zichzelf geen zin. Het moet ontkend worden om begrepen te zijn, en vergaan om zijn doel te bereiken. Het draagt zijn parousia binnen zich. Van deze parousia is Mathias Kemp de dichter.