Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 95

[p. 575]

De laatste ronde

In memoriam August van Cauwelaert

Vijf jaar geleden is August Van Cauwelaert ontslapen. De Antwerpse magistraat heeft thans de stoffelijke resten van de Vlaamse schrijver, die rustten op het Schoonsel-kerkhof te Antwerpen, een plaats geschonken in het ere-park van deze begraafplaats. Op Zondag 5 November werd dit nieuwe graf gewijd en had een intieme hulde plaats vanwege de familieleden en vrienden van de overledene. Volgend jaar zal een meer officieel hulde-betoon plaats vinden, wanneer een gedenksteen op zijn graf zal worden onthuld. Namens de vrienden, die in de Allerzielen-week, rond het graf van de Vlaamse dichter en vroegere directeur van ons tijdschrift stonden geschaard, hield Jozef Muls een korte toespraak, die hier volgt:

De magistraat van Antwerpen eert zich zelf door op het ere-park van dit kerkhof een plaats in te ruimen voor de boerenzoon van O.L. Vrouw-Lombeek, die binnen de muren dezer stad tot een groot Vlaams dichter en schrijver is gegroeid en er zijn schoon, heldhaftig en smartelijk leven heeft voltrokken.

Mij werd de eervolle taak opgedragen, bij dit nieuwe graf van August Van Cauwelaert, een woord te zeggen namens zijn vrienden, die hem van de aanvang af, door al zijn lotgevallen en zijn edele werkzaamheid hebben gevolgd.

Nu wij voor de tweede maal afscheid nemen van zijn stoffelijk overschot, komt ons dat allermooiste vers uit zijn volledig rijpe tijd weer in 't gemoed:

Van zonne niet, van vreugde niet,
de zielen rijpen van verdriet.

De zin van dit vers is zo aangrijpend omdat het uit de volheid van de levenservaring werd neergeschreven, niet het minst de uiting is van een melancholicus, maar de tot kristal geworden klare en gevoelige uitdrukking van berustende wijsheid en christelijke gelijkmoedigheid.

Zijn leven is een continuitas, die begint in het heerlijke Brabant op de hoeve van zijn vader, waar hij, als knaap, zijn hoofd placht te leggen op de schoot zijner moeder, waar zijn gevoeligheid werd aangekweekt. Met onzichtbare draden bleef hij aan dat land van herkomst steeds gebonden.

Heel zijn werk is een terugblik op dat verleden. Zijn eerste verzenbundeltjes vertolken zijn jeugd, zoals die voorbijging in het vertrouwde landschap, met het verdriet dat toen reeds zijn deel was, wanneer hij de doodsstrijd van zijn vader bijwoonde en het vroege heengaan van zijn moeder hem die schrijnende elegieën inspireerde, die van boek tot boek zouden blijven voort neuren.

De tweede reeks van zijn verzen bracht de geschiedenis van zijn eerste mannelijke liefde, die hij verpuurde met woorden die zijn als bloemen en zich laten rijen tot een zang vol bijbelse schoonheid, een verre echo van het Hooglied, en die ik hem eens met zijn diepe ontroerende stem hoorde psalmodiëren.

De eerste wereldoorlog bracht de Liederen van Droom en Daad. Wanneer ik een oude foto zie van August Van Cauwelaert in zijn blauwe kapoot van oorlogsvrijwilliger, dan moet ik steeds aan Charles Péguy denken, die, met de herinneringen aan Jeanne D'Arc en Joinville, naar de wapens greep om de vijanden van zijn land van de vadergrond te verdrijven. Zo heeft Rodenbach ook de dertigjarige August Van Cauwelaert bezield en er was iets van een kruisvaarder in de daad die hij in 1914 heeft gesteld. Evenals Péguy werd hij door het moordende schroot, aan het hoofd van zijn jongens, getroffen. In het atoomtijdvak, dat wij thans beleven, met de afschuwelijke mechanisatie van het oorlogsbedrijf, kunnen wij ons nog moeilijk in deze idealistische sfeer

[p. 576]

verplaatsen, maar de bewondering voor wat eenmaal zo was wordt er des te groter door. De wonden die de dichter aan schouderplaat en borst opliep hebben hem niet gedood als Charles Péguy, maar zij hebben heel zijn verder leven zo gevaarlijk en zo broos gemaakt.

De terugblik in het verleden heeft ook de inhoud van zijn romans en kortere verhalen bepaald. Vooral Het Licht achter den Heuvel is met zijn geboortedorp en het landbouwbedrijf verbonden. In heerlijke vergezichten gaat het landschap open. Onvergetelijk is de optocht van de veestapel die de stervende boer voor zijn einde nog eens wil zien voorbijtrekken.

Zijn zwakke gezondheid heeft aldoor zijn geestelijk leven beheerst. Door de ingekeerdheid die hem eigen geworden was, is zijn werk uit innerlijke meditatie geboren. Al wat hem overkwam heeft hij lang en innig aan zijn hart gekoesterd en hij heeft er slechts blijvende kunst van gemaakt, wanneer het in hem volledig was gerijpt en tot schone uitspreekbaarheid gekomen.

Hij was een schoon mens geworden. Hij deed denken aan de Santiago-ridders zoals El Greco er een heeft geschilderd, knielend in zijn witte mantel, de handen saamgevouwen en de ogen verheven naar de ontzichtbare God of naar Maria, de Onbevlekte, die hij zovele mooie liederen heeft gewijd.

Alles aan zijn verschijning was adel en schoonheid. Er ging iets afgemetens en bezadigds van hem uit. Hij had iets traags en plechtigs in zijn gang. Elk gebaar van hem scheen als met wijsheid bezield. Innemend was zijn hele persoonlijkheid. Al wat hij deed gebeurde ‘in pondere et mensura’ en was gedrenkt door een ideaal dat hem nooit begaf. Want hij bezat de stoute onafhankelijkheid en de rijke menselijkheid van de boerenzoon.

De kenteringen in de literatuur lieten hem onbewogen. Wel had hij er voor een open oog en oor, en geen enkele opkomende kracht of talent heeft hij ooit afgewezen. Hij stond rustig en evenwichtig te midden van de verguizingen, waaraan een jongere generatie zich tegenover de oudere bezondigde. Hij wist dat de waarden die zijn leven en zijn werk bepaalden niet aan de tijd gebonden waren. Mannen met minder genie dan hij, vonden hier en elders een ruimere klankbodem en wisten hun persoon meer naar voor te dringen. Hij bleef bescheiden in zijn grootheid.

Veel omgang heeft hij steeds gehad met mensen: als student met zijn kameraden, als schrijver en tijdschrift-directeur met zijn medewerkers, als officier met zijn soldaten, als rechter met zijn zwakkere medeburgers. Alhoewel hij boven de schare uitstak deed hij nooit zijn gezag gelden. Hij was een vriend, méér dan een leider en bevelvoerder. Hij was broederlijk ingesteld tegenover zijn lotgenoten. De invloed die van hem uitging was die van mens tot mens. Die broederlijke omgang geeft de verklaring van het prestige dat hij genoot en van het feit dat hij zovele harten aan het zijne verknochtte.

Nu dit graf voor ons gesloten wordt, komt heel dit schoon leven ons weer voor de geest. Wij zien hier de vrouw die hij liefhad en de kinderen die uit zijn liefde werden geboren en het zekerste teken zijn van zijn aardse voortbestaan. De dichter die hij was had ook van zijn intiem leven een poëma gemaakt. Gedenken wij dan met stille weemoed de lieve vriend die hier aan de aarde van Antwerpen wordt toevertrouwd. Bezinnen wij ons op wat hij geweest is en onder ons volbracht. Gedenken wij vooral de wonden die hij droeg voor ons, de stigmata die in zijn borst bleven voortzinderen.

Wanneer wij dat alles weer voor de geest roepen, dan geloven wij met de volste overtuiging dat hier een heilige begraven ligt. Hij blijft ons helpen. Wij zetten zijn taak voort.

Jozef Muls